Rəsulzadə anıldı

"Heç bir zaman özü üçün yaşamayan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Azərbaycanın azadlığı üçün hər şeyini fəda etdi"

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC) qurucusu, Azərbaycan Milli Şurasının sədri Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin anadan olmasından 130 il ötür. Dünən istər ölkə daxilində, istər xarici ölkələrdə M.Ə.Rəsulzadənin 130 illik yubileyi ilə bağlı çoxsaylı tədbirlər keçirilib.

Belə tədbirlərdən biri rəsmi şəxslərin iştirakı ilə Bakıdakı "İstiqlal" abidəsi önündə baş turub. Tədbirdə mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəz Qarayev, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) prezidenti Akif Əlizadə, Mətbuat Şuranın sədri Əflatun Amaşov və dövlət qurumlarının nümayəndələri iştirak edib.

Nazir Əbülfəs Qarayev bildirib ki, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin imzaladığı sərəncama uyğun olaraq Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, AMEA, Təhsil Nazirliyi və digər dövlət qurumları ilə birgə M.Ə.Rəsulzadənin 130 illiyinin qeyd olunması ilə bağlı geniş tədbirlər planı hazırlanıb. Tədbirlər planına uyğun olaraq il boyu M.Ə.Rəsulzadənin 130 illiyi ilə bağlı Azərbaycanda, eləcə də bir sıra xarici ölkələrdə müxtəlif tədbirlər, konfranslar, görüşlər, dəyirmi masalar təşkil olunacaq, kitablar və jurnallar nəşr olunacaq: "Rəsulzadə AXC-nin qurucularından biri olmaqla Azərbaycanın istiqlal və müstəqillik ideyasını inkişaf etdirən və onu geniş kütlələr arasında təbliğ edən şəxsiyyətlərdən biridir. Bu gün tariximizə nəzər salarkən fəxrlə qeyd edə bilərik ki, Şərqdə ilk demokratik və parlamentli dövlət, eləcə də opera, teatr Azərbaycanda yaradılıb. Şərqdə ilk dəfə olaraq Azərbaycanda qadınlara səsvermə hüququ verilib. AXC-nin ömrü qısa olsa da, çox böyük nailiyyətlər əldə edə bildi. Parisdə keçirilən beynəlxalq konfransda AXC-nin əksər dövlətlər tərəfindən tanınması isə xüsusi qeyd olunmalıdır",-deyən Qarayev əlavə edib ki, Rəsulzadə uzun illər Avropanın bir neçə ölkəsində sürgünlük həyatı yaşasa da, Azərbaycanla əlaqələrini kəsmədi, Vətəninin müstəqilliyi uğrunda fəaliyyətini davam etdirib.

AMEA prezidenti Akif Əlizadə bildirib ki, AXC dövrü Azərbaycanın tarixində çox mühüm bir mərhələni təşkil edir: "AXC-nin qurucularından olan M.Ə.Rəsulzadənin Azərbaycanda milli dövlətçilik şüurunun formalaşmasında və yaşadılmasında böyük xidmətləri olub".

AMEA prezidenti Rəsulzadənin böyük elmi irsinin olduğunu bildirib (APA). Onun sözlərinə görə, azərbaycanlı alimlər, elm adamları bu irsin toplanması, tədqiqi və təbliği sahəsində geniş elmi iş aparırlar: "Aparılan bu elmi tədqiqat işləri AXC-nin qurucularının ideyalarının öyrənilməsinə, o cümlədən Rəsulzadənin və onun irsinin Azərbaycan cəmiyyətinə, yeni nəslə daha yaxşı çatdırılmasına xidmət edir".

Böyük öndərin doğum gününü ictimaiyyət nümayəndələri, siyasi partiyalar da qeyd ediblər. Bir neçə siyasi partiya və təşkilatlar ayrı-ayrılıqda Rəsulzadənin yuileyini onun Novxanıda yerləşən abidəsi önündə qeyd ediblər. Professor Cəmil Həsənlinin sədri olduğu Demokratik Qüvvələrin Milli Şurasının üzvləri Rəsulzadənin Novxanı kəndindəki abidəsini ziyarət edib. Abidə önündəki mitinqdə çıxış edən Milli Şuranın sədri Cəmil Həsənli, AXCP sədri Əli Kərimli, KXCP sədri Mirmahmud Mirəlioğlu cümhuriyyət qurucusunun həyatı, siyasi mübarizəsi haqqında fikirlərini bildiriblər.

Milli Şura üzvləri Rəsulzadənin Novxanı kəndindəki qəbiristanlıqda dəfn olunan ailə üzvlərinin məzarlarını da ziyarət ediblər.

Müsavat Partiyası da Rəsulzadənin Novxanı kəndindəki abidəsi önündə mitinq keçirib. Partiya rəhbərliyi və fəalları abidənin önünə əklil qoyub, Rəsulzadənin ruhunu yad ediblər. Müsavat Partiyasının başqanı İsa Qəmbər, Türkiyədəki Azərbaycan Kültür Dərnəyinin rəhbəri Cəmil Ünal, Müsavat Partiyası Mərkəzi İcra Aparatının rəhbəri Arif Hacılı çıxışlarında Rəsulzadənin Azərbaycan müstəqillik tarixindəki rolundan danışıb, onu Azərbaycanının qurucusu, ziyalı, ictimai xadim kimi xarakterizə ediblər.

M.Ə.Rəsulzadənin silahdaşı Cəmil Ünal çıxışı zamanı bildirib ki, böyük dövlət adamı bütün həyatını Azərbaycanın istiqlaliyyətinə həsr edib: "Heç bir zaman özü üçün yaşamayıb. Azərbaycanın azadlığı üçün hər şeyini fəda edib. 59 ildir ki, yanımızda deyil. Amma onun mizə miras qoyub getdiyi əmanəti şərəflə bu günə kimi qoruyub gətirdik. Biz inanırıq ki, Azərbaycanın gələcəyi Məhəmməd Əmin Rəsulzadə yoluna dönməklə mümkün olacaq".

C.Ünal mitinq iştirakçılarına səslənərək "Sizlər Rəsulzadə əsgərlərisiniz. Siz var olduğunuz müddətdə Azərbaycanın istiqlaliyyəti daim olacaq" deyib.

BAXCP üzvləri də Rəsulzadənin abidəsini ziyarət ediblər.

Mətbuat Şurasında isə M.Ə.Rəsulzadəyə həsr olunmuş "Bir kərə yüksələn bayraq" sənədli filminin təqdimatı keçirilib. Yarım saatlıq ekran əsərində M.Ə.Rəsulzadə irsinin görkəmli tədqiqatçısı, Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakultəsinin professoru Şirməmməd Hüseynovun elmi araşdırmalarına istinad olunub.

Şərqin ilk cümhuriyyətinin qurucusu M.Ə.Rəsulzadə anadan olmasının 130-cu ildönümü münasibətilə Ankara Cəbəci Asri məzarlığında, qəbri başında yad edilib. Azərbaycan Kültür Dərnəyi və Azərbaycanın Ankaradakı səfirliyinin bigə təşkil etdiyi mərasimdə çıxış edən Azərbaycan mədəniyyət və turizm nazirinin müavini Vaqif Əliyev deyib ki, 59 ildən bəri ürəklərdə yaşayan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə əbədiyyətə qədər Azərbaycan və Türkiyə türklərinin qəlbində yaşayacaq. V.Əliyev M.Ə.Rəsulzadənin xatirəsini həmişə əziz tutduğuna görə Türkiyə dövlətinə minnətdarlığını bildirib.

Azərbaycan Kültür Dərnəyinin baş katibi Tuncər Kırhan isə bildirib ki, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 6 mart 1955-ci ildə həyata gözlərini yumanda onun qaldırdığı bayrağı və yandırdığı məşəli alan Mirzəbala Məmmədzadə, Həmid Ataman, Əbdülvahab Yurdsevər, Mehmet Azər Aran, Mehmet Kəngərli, Əhməd Qaraca Azərbaycanın müstəqilliyi uğrunda mübarizəyə yorulmadan davam ediblər: "Bu gün onların da ruhlarının şad olduğuna əminəm, çünki Rəsulzadənin silahdaşları onun ideallarına daim sadiq qalaraq Azərbaycanın istiqlalı uğrunda mübarizədə bütün təzyiqlərə sinə gəriblər, heç bir güzəştə getməyiblər. Azərbaycanın müstəqilliyinin əbədiliyi Rəsulzadənin olduğu kimi, bizim də ən böyük amalımızdır".

Azərbaycan Kültür Dərnəyi başqanının müavini Səlçuq Önal isə Məhəmməd Əmin Rəsulzadə barədə onu görən şəxslərdən eşitdiyini deyib: "Məhəmməd bəyi onu görən şəxslərdən dinləmişəm. 70-ci illərin əvvəlində Azərbaycanın istiqlalı uğrunda mübarizəyə başlayanda mərhum Əbdülvahab Yurdsevər Azərbaycan dövlətinin qurucusu Məhəmməd Əmin Rəsulzadə barədə bizlərə danışırdı. Onun sözlərindən öyrənmişdim ki, Rəsulzadə son dərəcə bilgili və mədəni adam olub. Onun iştirak etdiyi müzakirələrdə həmişə elmi prinsiplər üstünlük təşkil edib. Vahab bəy danışırdı ki, Məhəmməd Əmin bəyi heç kim kostyum-qalstuksuz görməmişdi. İdealları uğrunda mübarizədə heç vaxt əyilməyən və Azərbaycanın azadlığına qovuşacağına inanan bir adam olduğuna görə, biz də onun idealları uğrunda mübarizəyə axıra qədər sadiq qaldıq. Rəsulzadə təkcə Azərbaycanın yox, sovet əsarəti altında olan digər türk xalqlarının son dərəcə sevdiyi və hörmət bəslədiyi bir lider olub".

Məhəmməd Əmin Rəsulzadəni həyatda görmüş bir neçə nəfərdən biri olan doktor Yəhya Taşdələn isə deyib ki, 8 mart 1955-ci ildə Rəsulzadəni bu məzara öz əliylə qoyanlardan və daha sonra məzara kürəklə torpaq atanlardan biri olub: "1952-ci ildə Qarsdan Ankaraya oxumağa gələndə Azərbaycan Kültür Dərnəyinə üzv yazıldım. Hər həftənin şənbə günü dərnəyə gedər, Rəsulzadə kimi möhtərəm bir adamın söhbətlərini dinləyərdim. Son dərəcə mədəni adam idi, bir neçə dəfə çay vermək istəmişdim, həmişə deyirdi ki, oğlum, zəhmət çəkmə. 59 ildən sonra onu məzarı başında yad etmək məni inanılmaz dərəcədə xoşbəxt edir, çox duyğulu anlar yaşayıram".

Yeri gəlmişkən, Mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəs Qarayev dünən jurnalistlərlə söhbətində bildirib ki, yubiley tədbirləri xüsusi plan əsasında respublikanın müxtəlif bölgələrində qeyd olunmaqdadır. Onun sözlərinə görə, yubileyə həsr olunan tədbirlər ilboyu silsilə şəkildə davam edəcək: "Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 130 illik yubileyi Türkiyədə, Rusiyada və digər ölkələrdə də yüksək səviyyədə keçiriləcək. Biz Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin bir neçə əsərini, tədqiqatlarını, onunla bağlı araşdırmaları nəşrə hazırlayırıq və bu il ərzində onlar işıq üzü görəcək. Hesab edirəm ki, bu, Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin xatirəsinə çox böyük töhfə olacaq".

Qeyd edək ki, M.Ə.Rəsulzadə 1884-cü il yanvarın 31-də Bakının Novxanı kəndində anadan olub. Gənc yaşlarında sosial demokratlarla birgə "Hümmət" təşkilatının yaranmasında iştirak edib. Çarizmin təqiblərinə məruz qalaraq 1909-cu ildə İrana mühacirət edən bir müddət orada "İrane-nou" qəzetinin baş redaktoru kimi çalışıb, məşrutə inqilabı yatırıldıqdan sonra Türkiyəyə mühacirət edib.

O, 1911-ci ildə Müsavat Partiyasına üzv qəbul edilib və 4 il sonra Müsavat Partiyası Mərkəzi Komitəsinin sədri seçilib.

1918-ci ildə Fətəli Xan Xoyski ilə birgə Şərqdə ilk respublikanın yaradılmasını rəsmi şəkildə elan edib. 1920-ci il aprelin 28-də bolşevik işğalından sonra həbs edilib. Az sonra Stalinin göstərişi ilə M. Ə. Rəsulzadə həbsdən azad edilərək Moskvaya aparıb. Stalinin təkidlərinə baxmayaraq, sovet hakimiyyəti ilə əməkdaşlıqdan imtina edərək SSRİ-ni tərk edib.

Rəsulzadə 1955-ci ilin martın 6-da Ankarada dünyasını dəyişib.

1992-ci il dekabrın 24-də Azərbaycan prezidenti Əbülfəz Elçibəy "Görkəmli ictimai-siyasi xadim Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin totalitar sovet rejimi dövründə repressiyaya məruz qalmış ailə üzvlərinin Azərbaycana qaytarılması və onların sosial-məişət məsələlərinin həlli haqqında" sərəncam imzalayıb.

29 dekabr 1993-cü ildə Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyev "Azərbaycanın görkəmli ictimai-siyasi xadimi Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin anadan olmasının 110 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında" sərəncam imzalayıb.

22 noyabr 2013-cü ildə isə Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 130 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında sərəncam verib. Sərəncama əsasən, respublikada və respublikadan kənarda silsilə yubiley tədbirləri keçirilir.

Aqil ASLAN

Ekspress.-2014.- 1-3 fevral.- S.16.