"Hələ də oyuncaq
dükanlarının yanından biganə keçə bilmirəm..."
Qurban Məsimov: "Bu vəzifə
mənim üçün yeni bir üslubda
çalışmaq imkanıdı"
Dosye: Qurban Abdulla oğlu Məsimov 1971-ci il yanvarın 26-da Şəki şəhərində dünyaya gəlib. 1988-1993-cü illərdə Ə.Hüseynzadə adına Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin rejissorluq fakültəsində, 1995-2001-ci illərdə isə Bakı Musiqi Akademiyasının vokal şöbəsində təhsil alıb. 1998-ci ildə Tiflisdə Robert Sturuanın beynəlxalq sənətkarlıq kursunu bitirib. 2000-ci ildə Sofiyada "Yay Akademiyası" proqramı çərçivəsində "Fildenkrayz Metodu" seminarında iştirak edib.
1994-cü ildən 2010-u ilədək xalq artisti Bəxtiyar Xanızadənin rəhbərlik etdiyi "Dəli Yığıncağı" Pantomim Teatr-Studiyasında (2000-ci ildən Dövlət Pantomim Teatrı) fəaliyyət göstərib. 2000-2002-ci illərdə ABA televiziyasında yayımlanan "Nəm-Nəm" verilişinin rejissoru və aparıcısı olub. 2003-cü ildə həmin layihəni "Lider" televiziyasında "Mətbəxdə Şou Nəm-Nəm" adı altında davam etdirib, daha sonra isə Nəm-Nəm tipləməsiylə "Gülməşəkər" verilişinin aparıcısı olub. Klounada janrında yaradıcılıq təcrübələri sayəsində "Kloun Appa" təxəllüsünü qazanıb.
2000-ci illərin əvvəllərində Fotoqraflar Birliyi ilə əməkdaşlıq edib. Elə həmin dövrdə fərdi sərgisi baş tutub. Sərgi zamanı ingiltərəli mütəxəssislər bəzi fotoları ilə maraqlanıblar. Sonralar Pantomim Teatrının baş rejissoru Bəxtiyar Xanızadənin "Ümid" tamaşasının afişasında istfadə edilən foto əsəri isə tanınmış fotoqraf Yozef Kaudelkonun diqqətini cəlb edib.
Bir neçə festivalın quruluşçu rejissoru və münsiflər heyətinin üzvü, aktyorluq kurslarının müəllimi kimi də tanınır.
Pantomim teatrının səhnəsində "Kimdir müqəssir"", "Nərdivan", Muğam-trio -"Dizlər" tamaşalarına quruluş, "Kimdir müqəssir?", "Uçuş", "Ümid", "Manqurt", "Şəngül, Şüngül, Məngül", "Şərqə Səyahət", "Dulusçu", "Zibillik pərvanələri", "Eşq", "Balaca Şahzadə", "Maska", "İnsan", "Kölgə", "Korlar", "Foto Bahar", "Kesa və Morito" səhnə əsərlərinə səhnə tərtibatı verib. Adıçəkilən tamaşaların hamısında fərqli və maraqlı obrazların ifaçısı olub. Filmoqrafiyasında isə "Azərbaycnfilm"in və Azərbaycan Televiziyasının istehsalı olan "Ac həriflər", "Nigarançılıq", "Yaşıl eynəkli adam-2 və 3", "Nekroloq", "Salur Qazanın evinin talandığı boy", "Bir anın həqiqəti", "Dəvətnamə", "Manqurt", "Ovsunçu", "Kişiləri qoruyun", "Bəylik dərsi", "Təklif", "Cavid ömrü", "Əlvida", İran kinematoqrafçılarının istehsal etdikləri "Arzular", "İtkin pay", "Səkkizinci səma", Almaniya-Azərbaycan istehsalı olan "Xəzər gözəli", Rusiyanın NTV kanalının istehsalı olan "Qraf Krestovski" və digər film və teletamaşalar var.
Q.Məsimov bu ilin yanvarında A.Şaiq adına Azərbaycan Dövlət Kukla Teatrının baş rejissoru vəzifəsinə təyin edilib.
Kukla Teatrının baş rejissoru
Qurban Məsimovun "milli.az"a müsahibəsi
-
Bu vəzifə sənin üçün nə deməkdir?
- Yaratmaq üçün yeni bir məkandı.
Hər bir yaradıcı adam özünə
bir məkan axtarır. Məkan baxımından
bu vəzifə mənim üçün yeni bir üslubda
çalışmaq imkanıdı, bu üslubda
yaradıcılıq baxımından isə yeni deyil. Ümumilikdə, kukla teatrı anlayışı mənim
üçün çox doğmadı. Çünki
mən indiyə qədər oyuncaq dükanlarının yanından
biganə keçə bilmirəm. Xalam
qızına bir kukla bağışlamışdılar.
Gözüm o kuklada qalmışdı. Nəhayət,
7-8 il bundan əvvəl həmin kuklanı
mənə bağışladılar. Bax, onu
deyirəm (kabinetində mötəbər yerlərdən
birini tutmuş əjdaha balasının kuklasına işarə
edir -müəllif). Bu kuklanı ilk dəfə
"Nəm-Nəm" verilişində sınaqdan
keçirdim.
- Bildiyimə görə, Nəm-Nəm
obrazının aparıcı statusunda olması alternativi
olmayan tapıntı idi...
- Bəli... O vaxt hətta
yalançı nəm-nəmlər, özünü Qurban Məsimov
kimi təqdim edib gəlir əldə edənlər də az deyildi. Muğam-trio "Dizlər"
isə kukla teatrı quruluşunda ilk addımım idi. Yəni, o vaxt mən bunu heç kimə bildirməmişdim,
yalnız özümə bəlli idi. Nəm-Nəm və
"Dizlər"lə olan təcrübəm mənə
öyrətdi ki, bu vəzifəni boynuna götürən
aktyor cansız kuklaya məntiq, can vermək, onun öz dilini
tapmağın vacibliyini anlamalıdı və bu məntiq
aktyorun öz məntiqilə əks ola bilər.
Başqa sözlə, kukla ilə işləyən
aktyor artıq kənar bir məntiqi idarə etməyə
başlayır.
- Nə vaxtsa kukla teatrının
rejissoru olmaq və yaxud da özünün belə bir
teatrını yaratmaq fikrində olmusan?
- Yox, belə bir fikrim, məqsədim
olmayıb. Ümumiyyətlə, heç vaxt
özüm üçün çərçivə
qoymamışam ki, mən yalnız bütövlükdə
yaradıcılığın, ya da konkret olaraq teatr sənətinin
hansısa ayrıca sahəsində çalışa bilərəm.
Ümumiyyətlə, pantomimçilərə
plastika o dərəcədə təlqin edilib ki, biz istənilən
yaradıcı sahədə çalışa bilərik.
Bu teatrda da həmin keyfiyyət mütləq
üzə çıxacaq. Həm də
ilk klounadanın təşkili də Pantomim Teatrının
adı ilə bağlıdı. Mən
özüm klounun fəlsəfi-faciəvi yükünü
daha çox bəyənirəm. Yaradıcılığa
meylim isə fotoqrafiya və taxta üzərində oyma sənəti
ilə maraqlanmağımla başlayıb. Fotoqrafiya ilə məşğul olan adamın
kinematoqrafik baxışı mükəmməl kadrı qeyri-mükəmməl
kadrdan fərqləndirmək cəhətinə, kadrda məna
yükünü görmə qabiliyyətinə görə
digər adamlardan fərqlənir. Bu sahədəki
bacarığımı daim inkişaf etdirməyə
çalışıram. Mütəmadi
olaraq foto saytlarını nəzərdən keçirirəm.
Bu həm də zövqün cilalanmasına
kömək edir.
- Bütün bunlar baş rejissor fəaliyyətində
necə əks olunacaq? Kukla Teatrının
repertuarında hansı yeniliklər gözlənilir? Tamaşalarda bu vaxta qədər görmədiyimiz
hansı tərz və üslubları görəcəyik?
- Dediyim kimi, bura mənim
üçün yeni istiqamətdi. Bundan
sonrakı repertuarı təşkil edən tamaşalarda bu
vaxta qədər gördüyümüz elementlər yeni tərzdə
təqdim oluna bilər. Burada əsas şərt
plastik düşüncədi. Kukla
teatrının aktyorunun plastikası necədisə, kuklanın
da plastikası o cür olacaq. Bura səsi dəyişmək
bacarığı da aiddir. Elə
üslublar var ki, bu teatrın aktyorları üçün
yaddı. Əslində isə aktyor hər
bir eksperimentə açıq olmalıdı. Ən əsası isə unutmamalıyıq ki, Kukla
teatrı uşaqlar üçün çox önəmli, onun
teatr aləmi ilə ilk tanışlığında əhəmiyyətli
rol oynayan bir məkandı. Səhnənin,
zalın nə demək olduğu haqqında ilk təsəvvürü
uşaqlar burda qazanırlar. Tamaşanın
xronometrajının 45 dəqiqədən artıq
olmamasından başlamış, uşaqların
informasiyanı qavrama qabiliyyətlərinin bütün cəhətləri
ciddi şəkildə nəzərə alınmalıdı.
Hansı personajın təsvir edilməsindən
asılı olmayaraq uşaqlarla işləyən rejissor və
aktyorlar bütün jestlərin yumşaq olmasına fikir verməlidirlər.
Teatra gələn kəs səhnədə
möcüzə görəcəyinə ümid edir. İndiki uşaqları isə möcüzəyə
inandırmaq çətindi. Buna görə
daha artıq səy göstərmək, səmimi olmaq
lazımdı. Kukla teatrının
aktyorları vokal bacarıqlarından istifadə etmək
imkanına da malikdirlər. Səhnə arxasından
fonoqramla səsləndirilən musiqinin mahnılarını
çox vaxt özləri oxuyurlar...
- Musiqidən söz
düşmüşkən, məncə, səsucaldıcıların
səsi çox yüksəkdi, nəinki uşaqların,
böyüklərin də qulaqları belə yüksək səsdən
yorulmaya bilməz...
- Səsucaldıcıların səsi
adətən müəyyən edilmiş tonallıqda qoyulur. Bu cəhətə diqqəti artırmaq ehtiyacı
varsa, nəzərə alarıq. Və təbii
ki, tamaşaların hazırlanmasında yeni ifadə vasitələri
tapılmalı, əsərin orijinalı ilə harmoniyanı
pozmamaq şərtilə müasirlik elementləri əlavə
edilməlidi. Məsələn, 6-7
yaşlı uşaqlar dekorasiya dəyişən vaxtı, yəni,
zalda tam qaranlıq olan saniyələri çox
xoşlayırlar, bundan vəcdə gəlib
qışqırmağa başlayırlar. Quruluş
verdiyim Yeni İl şənliyi tamaşasında elə etdim
ki, dekorların dəyişilməsi qaranlıqla müşayiət
olunmadı. Uşaqlar qışqırmağa
hazırlaşsalar da, işıqların söndürülmədiyini
görüb səslərini çıxarmadılar.
Teatrın konkret yeni repertuarına
gəlincə isə, deyə bilərəm ki, sankt-peterburqlu
rejissor Eduard Qayday "Qoğal" nağılını,
Anar Məmmədov yapon nağılını, Elşad Rəhimzadə
"Çəkməli pişik" əsərini tamaşaya
qoyacaqlar. Bu məqamda teatrın rəhbərliyinə,
şəxsən direktor Rəşad Əhmədzadəyə
yaradıcı heyətin ideyalarının geçəkləşməsi
üçün zəruri olan təşkilati təminatı
göstərdiyinə görə təşəkkürümü
bildirmək istəyirəm.
- Bəs özün hansı
tamaşanı hazırlayacaqsan?
- Özüm isə çoxdan
tanıdığımız "Tıq-tıq xanım"
nağılına yeni yozum verəcəm. Nağıl
qəhrəmanlarımızın piarı ilə mütləq
ciddi şəkildə məşğul olmaq və yeni
nağıllar qurmaq lazımdı. Nağıllarımızı
tamaşaya qoyanda unutmamalıyıq ki, onlar vaxtilə Sovet
ideologiyasının ciddi redaktəsinə məruz qalıblar.
Ona görə indi onların səhnələşdirilməsi
Azərbaycan ideologiyasına xidmət etməlidi. Həm
də hər nağıla hər bir rejissorun özünün
fərdi yanaşması ola bilər.
Nağıllara bir az dərindən nəzər
salıb, onlardakı keçmiş sivilizasiyaların nailiyyətlərini
görüb təqdim etməyi öyrənməliyik.
Bunlardan savayı,
Hidistanda keçirilən XII Beynəlxalq Kukla Teatrları
Festivalına dəvət almışıq. Həmin festival üçün yeni bir tamaşa
hazırlayacam.
- Bu tamaşa da hansısa Azərbaycan
nağılı əsasında olacaq?
- Qarışıq üslubda
olacaq. Pantomim teatrının aktyoru olduğum
vaxtlardan məndə belə bir xasiyyət formalaşıb
-biz 3 ay məşq etdiyimiz tamaşanın
başlanmağına 3 dəqiqə qalmış quruluşun
90 faizini dəyişə bilərdik. Bir çox aktyorlar
üçün belə situasiya az qala faciə
deməkdi. Amma əlbəttə, aktyor gərək
belə eksperimentlərdən qorxmasın. Ona görə
indidən deyə bilmərəm ki, nə cür bir tamaşa
olacaq, adını nə qoyacam...
- Azərbaycan cəmiyyətində
"kukla teatrı" anlayışı yalnız
kiçikyaşlı tamaşaçılara aid edilən məkan
kimi qavranılır. Bu stereotipi dağıtmaq
perspektivi mümkündürmü?
- Bu stereotipi mütləq
dağıtmaq lazımdı. Ona görə,
düşünürəm ki, böyüklər
üçün də tamaşalar hazırlayaq. Bir haşiyə çıxım -hər dəfə
Tiflisdə qastrolda, ya başqa bir səfərdə olanda,
mütləq oranın kukla teatrına baş çəkirdim.
Teatrın rəhbəri Rezo Qabriadzenin Stalinqrad
döyüşündən, iki parovozun məhəbbətindən
bəhs edən səhnə əsərləri daha çox
yadımda qalıb. Bizim teatrın da
tamaşaçıları yalnız uşaqlar
olmamalıdı. Ən azı ona görə
ki, hər bir böyüyün içində bir uşaq
yaşayır.
- Başqa ölkələrdən
dəvət edilmiş kukla teatrı mütəxəssislərinin
iştirakilə ustad dərslərinin təşkil edilməsi
də bu işdə böyük rol oynaya bilər...
- Əlbəttə.
Çox istərdim ki, ustad dərsləri olsun. Belə layihələr zamanı başqa bir ölkədən
gəlmiş bir nəfər ustad rejissor bizim on nəfər
rejissorumuzu tanıya bilər. Bu isə yeni
əlaqələr, yeni əməkdaşlıqlar deməkdi.
Yaradıcı mühitin təkmilləşməsi
bunlarsız mümkün deyil.
Bir dəfə Pantomim Teatrında
"Balaca şahzadə"ni oynayanda, səhnəyə
çıxıb gördüm ki, zaldakıların
hamısı təqaüdçülərdi. Giriş
sözümü hər bir böyüyün içində
bir uşağın yaşaması anlamına
uyğunlaşdırmalı oldum. Kukla
teatrı anlayışının cəmiyyətdə
yalnız kiçikyaşlı tamaşaçılarla
assosiasiya olunmasını isə doğru qeyd etdiniz. Bu
yöndə bir az artıq səy göstərməli
olacağıq. Çünki kukla
teatrının repertuarında böyüklər
üçün qoyulmuş tamaşalar olsa da və bu
afişalarda qeyd edilsə də, böyüklərin əksəriyyəti
övladlarını gətirib zalda qoyub özləri
yaxınlıqdakı çayxanada tamaşanın bitməsini
gözləyirlər. Deyəndə ki, bu tamaşa
böyüklər üçündü, deyirlər kukla
teatrı böyüklər üçün ola
bilməz.
- Onda bu yöndə sizin işiniz
daha çox olacaq -təfəkkür tərzində
çevriliş etməlisiniz...
- Bəli. Bu yöndə tədricən
iş aparılmalıdı ki, insanların təfəkküründəki
stereotiplər dağılsın. Teatrın
kiçik zalında eksperiment olaraq böyüklər
üçün tamaşalar hazırlamaq olar. Aktyorların özlərində də "kukla
teatrı", "klounada" anlayışına olan
münasibət birmənalı deyil. Birincisi,
öz simalarını axtarıb tapmaq əvəzinə
bir-birilərini təqlid etməyə üstünlük verirlər.
Məsələn, Nəm-Nəmdən sonra
bütün klounlar onun kimi, onun səsi ilə
danışırlar. Halbuki hər bir
klounun öz səsi, öz danışıq tərzi olmalıdı.
Bundan başqa,
çoxları sənətin bu növü ilə məşğul
olduqlarına görə nə üçünsə xəcalət
çəkirlər, üzlərinə o qədər qrim
qoyurlar ki, onları tanımaq mümkün olmasın. Bu tamamilə səhv düşüncədi. Özü də məşğul olduğun işə
belə yanaşmanın fəsadları uşaqlarla işləyəndə,
daha qabarıq üzə çıxır, çünki onlar
qeyri-səmimiliyi dərhal hiss edirlər və belə
aktyorları qəbul etmirlər, bu cür klounlardan qorxurlar.
Ekspress.-2014.- 8-10
fevral.- S.20.