"Özümü heç vaxt aktyor kimi görməmişəm"

Azərpaşa Nemətov: "Aktyora sərbəstlik verməsən, oynaya bilməz"

"Aktyora səhnədə sərbəstlik verməsən, o, ümumiyyətlə, oynaya bilməyəcək". Tanınmış teatr rejissoru, Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının rəhbəri, xalq artisti Azərpaşa Nemətov belə hesab edir.

- Azərpaşa müəllim, Azərbaycanda peşəkar teatr sənətinin təşəkkül tapmasından 141 il keçir. Müasir Azərbaycan teatrını necə xarakterizə edərdiniz?

- 141 il çox rəngarəng keçib. Əgər söhbət müasir Azərbaycan teatrından gedirsə, mən yüksək qiymətləndirərdim. Teatrlarımız məhsuldar işləyirlər və yüksək səviyyəli tamaşaların sayı ilbəil artır. Hər hansı bir teatrı götürsək, xüsusən də Bakıda, görərik ki, çoxlu yeni tamaşalar təhvil verilib. Teatr işləyir, ona dövlət tərəfindən müəyyən diqqət və qayğı da var. Fəxri adlar, dövlət təqaüdləri, mükafatlar- bunlar qayğının göstəriciləridir. Eyni zamanda, teatrların texniki bazalarının yaxşılaşdırılmasına və zaman-zaman yeniləşdirilməsi istiqamətində böyük işlər görülür. Görün bu neçə ildə neçə-neçə teatr əsaslı təmir ounub və müasir texniki avdanlıqlarla təchiz olunub. Teatrlarımız dünyanın ən adlı-sanlı teatrları ilə rəqabət aparmaq gücündədir. Tamaşaların da keyfiyyəti günü-gündən yaxşılaşır. Son zamanlar mən o qədər yüksək səviyyəli tamaşalara baxmışam ki, saylarını itirmişəm. Bu da yüksək göstəricidən xəbər verir.

- Güclü gənc nəslin yetişdiyini dediniz. Amma teatrlarımız hələ də gənc kadr çatışmazlığından əziyyət çəkir. Tarazlığın pozulması sizcə, nəylə bağlıdır?

- Tarazlıq pozulmayıb. Sadəcə olaraq teatrlar öz planları üzrə fəaliyyət göstərirlər. Gənc aktyorlarla teatrlar arasında təmas olmalıdır. Digər tərəfdən, teatrların əksəriyyətinin rəhbərləri Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin professorları, dosentləri və kafedra müdirləridir. Mənim orada yetişən gənc aktyorların və rejissorların nəyə qadir olmalarından xəbərim var. İstər oğlan, istərsə də qızlar çox istedadlı gənclərdir. Özü də çox müasir aktyorlardır. Bu gün teatr sənətində aktyora lazım olan bütün keyfiyyətləri özlərində cəmləşdiriblər. Bu da Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin uğurudur.

- Gənclər əyalət teatrlarına getməyə maraq göstərmirlər. Rayon teatrlarının rəhbərləri gileylənir ki, gənc kadrları Bakıya oxumağa göndərirlər, lakin onlar oxuyub qurtarandan sonra rayona qayıtmırlar. Ümumiyyətlə, əyalət teatrlarının problemləri ilə maraqlanırsınız?

- Əyalət teatrlarının problemləri daha çoxdur. Nəyə görə? Əvvəla, Sovetlər vaxtında rayonlara aktyor işləməyə gedəndə, adamı yataqxanada yerlə təmin edirdilər. Müəyyən vaxt keçəndən sonra da ev verirdilər. Amma indi ev verilmir. Bu gün gənc aktyor rayona gedib az maaşla kirayədə qala bilməz, axı. İkincisi, aktyor təhsil alandan sonra, əlbəttə ki, paytaxtda qalıb işləmək arzusunda olur. Bu, təbiidir. Qala bilirsə, qalsın. Yox qala bilmirsə, rayona qayıtması üçün ona şərait yaradılmalıdır. Hesab edirəm, rayonlardakı teatrlar elə səviyyəyə qaldırılmalıdır ki, ümumiyyətlə, "əyalət" sözü işlənməməlidir. Mənim bu sözdən heç xoşum gəlmir. O zaman heç bir problem olmayacaq. Bir şeyi də nəzərdən qaçırmayaq ki, paytaxt teatrları rayonların teatrlarının aktyorlarından çox bəhrələniblər. Həmçinin Azərbaycanın bölgələrində fəaliyyət göstərən teatrların aktyorlarının da mərkəzdəki teatrların aktyorları kimi yaşamağa haqqı var.

- Ancaq bir çox məsələlərdə əyalət teatrlarının aktyorları diqqət və qayğıdan kənarda qalırlar...

- Mən bilirəm ki, bu gün Lənkəranda teatra böyük maraq göstərirlər

- O da yerli təşkilatların hesabına...

- Təbii ki, belə də olmalıdır. Misal üçün, Şəki Teatrı da güclü teatrlardandır, o cümlədən Gəncə Dövlət Dram Teatrı... Birinci, əlbəttə ki, kadr məsələsidir. Kadr məsələsinin həlli üçün də şərait yaxşılaşdırılmalıdır.

- Elə tanınmış əyalət teatrı var ki, bir nəfər də olsun, fəxri adı olan aktyoru yoxdur. Aktyorlara fəxri adların verilməsində tarazlıq nə üçün pozulur? Ümumiyyətlə, aktyorlara fəxri adların verilməsində Teatr Xadimləri İttifaqının rolu nə dərəcədədir?

- Fəxri adların verilməsi teatrların rəhbərliyi ilə Mədəniyyət və Turizm Naziriyinin nəzarətində olan işdir. Çünki teatrlar nazirliyin tabeçiliyindədir. Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının əsas məqsədi isə odur ki, üzvlərimizin problemləri ilə məşğul olaq. Bundan başqa, biz festivalların təşkili ilə məşğul oluruq. Başqa ölkələrdə keçirilən festivallarla təmas yaradırıq. Yəni aktyorlara fəxri adların verilməsi birbaşa teatrların rəhbərlərindən asılı məsələdir...

- Əvvəllər aktyorluq sənətinə gələn gənclərin xarici görünüşünə, səsinə, oyununa diqqət olunurdu. Ancaq indi, görünür, belə şeylərə o qədər də fikir vermirlər...

- Hamının İncəsənət Universitetinə qəbul olunmaq hüququ var. Rolu isə rejissor bölür. Hər rolu da obrazı yarada biləcək aktyora verir. Ancaq təbii ki, bu dediyiniz amillər də nəzərdə tutulmalıdır.

- Deyilənə görə, sizi də sənətə təzə gələndə çox incidiblər?

- Mən İncəsənət Universitetini bitirəndə, diplom tamaşasını Gənc Tamaşaçılar Teatrında hazırlamışdım. O zaman bu tamaşanı çox bəyənmişdilər. Fikirləşirdim ki, gənc, istedalı rejissor kimi, məni bir çox teatrlar dəvət edərlər. Lakin dəvət etmədilər və məni Gənc Tamaşaçılar Teatrına rejissor assisenti kimi qəbul etdilər. Sonra çətinliklə də olsa, bir-iki tamaşa hazırladım. Ancaq gördüm ki, bu gedişlə işləyə bilməyəcəyəm. Bir dəfə deyəsən, televiziyada eşitdim ki, Leninqrad Gənc Tamaşalar Teatrı 5-6 tamaşa hazırlayan gənc rejissorları praktikaya dəvət edir. Sənədlərimi hazırlayıb göndərdim ora. O zamanlar Leninqrad Gənc Tamaşaçılar Teatrı dünyanın məşhur teatrlarından biri idi və mənə təklif etdilər ki, həmin teatrda qalım. Beləliklə 1973-cü ildən 1978-ci ilə kimi qalıb orda işlədim.

- Bəs niyə qayıtdınız?

- Rəhmətlik Tofiq Quliyev atamın ən yaxın dostu idi. Görünür anam ona gileylənibmiş. Anam da, Tofiq əmi də qayıtmağımı təkid etdilər. Amma mən orda böyük sənətlə məşğul idim. Teatra səhər girib axşam çıxırdım. Bəzən mənim rusca danışmağıma ilişirdilər ki, guya mən gürcü şivəsi ilə danışıram. Mən də hirslənirdim, deyirdim ki, "siz öz dilinizdə təmiz danışın, mənimlə işiniz olmasın. Mən sənin dilində aksentlə danışıram, ancaq öz dilimdə təmiz danışıram". Buna baxmayaraq, mənim orda çox böyük hörmətim vardı. Mənə ev verdilər. Həyatımın maraqlı çağları o illərə təsadüf edir. Çünki böyük bir teatr məktəbi ilə rastlaşmışdım. Orada teatr sənəti ilə bağlı çoxlu biliklərə yiyələndim, böyük məktəb keçdim. Həmin teatrda böyük sənətkar Tovstonoqov işləyirdi. Vaxtilə mənimlə bərabər İqor Vladimirovun teatrında çalışan gənc rejissorlar indi Rusiyanın ən tanınmış sənətçiləridir.

- Rusiyanın aktyorları və rejissorları ilə bizimkilərin arasında hansı fərqlər var?

- Mənə elə gəlir ki, orda qayda-qanun bura nisbətən daha çoxdur. Heç bir aktyor ömründə tamaşaya, məşqə gecikməz. Aktyorun problemi oldu-olmadı, səhnəyə çıxmalıdır. Orda rejissora böyük hörmət var.

- Ordan qayıdandan sonra Bakı mühitinə uyğunlaşmaqda çətinlik çəkmədiniz ki?

- Bakı mühitinə uyğunlaşmağımda çox çətinliklər yaranıb. Elə indinin özündə də çətinliklər var... Yəni bir tamaşa hazırlanıb təhvil verilənədək bütün teatr rejissora tabe olmalıdır. Yaradıcı heyət, texniki qrup və təbii ki, teatrın rəhbərliyi. Misal üçün, tamaşanın uğurlu alınması üçün fikirləşdiyini həyata keçirmək bizdə mümkün deyil. Amma Leninqrad Gənc Tamaşaçılar Teatrında elə deyildi. Rejissor bütün istədiklərini həyata keçirə bilirdi...

- Eşitdiyimizə görə, səhhətinizdə problemlər var...

- Vaxtilə infarkt keçirmişəm. Bu "Mənim sevimli dəlim" tamaşasının məşqində olub. Sonra bir dəfə də işemiya keçirmişəm.

- Nə əcəb özünüzü aktyor kimi sınamamısınız? İndi dəbdədir, rejissor aktyorluq edir, aktyor rejissorluq.

- Mən özümü heç vaxt aktyor kimi görməmişəm. Rejissorluq və aktyorluq tamamilə bir-birindən fərqlənən sənətlərdir. Bir də, rejissor sənəti 20-ci əsrdə çox inkişaf edib, əvvəllər rejissor təşkilatçı, idarəçi sayılırdısa, dönüb sırf yaradıcı oldu. Bu sənətin çoxlu özünəməxsus gözəlliyi və özəlliyi var.

- Elə rejissorlar var ki, aktyoru dar çərçivədə saxlamağa meyllidir. Yəni ona səhnədə sərbəst olmağa imkan vermir. Sizdə necədir?

- Mən aktyora improvizasiya etməyə şərait yaradıram. Aktyora səhnədə sərbəstlik verməsən, o, ümumiyyətlə, oynaya bilməyəcək.

AYXAN

Ekspress.-2014.- 22-24 fevral.- S.21