Dünya Xocalını andı

Bu faciə Xatın, Liditsa, Oradur soyqırımları kimi bəşəriyyət tarixinə yazılmış qanlı olaylardan daha da dəhşətlidir

26 fevral - Xocalı soyqırımı günü münasibətilə dünən Azərbaycanda çoxsaylı tədbirlər keçirilib. Paytaxtda Xocalı soyqırımının 22-ci ildönümü ilə əlaqədar anma mərasimində iştirak etmək üçün bir sıra dövlət və hökumət rəsmiləri, ictimai-siyasi təşkilatlar, habelə minlərlə şəhər sakini faciə qurbanlarının xatirəsinə ucaldılmış "Ana harayı" abidəsini ziyarət ediblər.

Eyni zamanda saat 17:00-da Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsi ölkə ərazisində bir dəqiqəlik sükutla yad edilib. Belə ki, faciə qurbanlarının xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq ölkə ərazisində nəqliyyatın və piyadaların hərəkəti 1 dəqiqəlik dayandırılıb. Nəqliyyat vasitələri, Bakı buxtasındakı gəmilər, metro və yerüstü qatarlar fit verib. Həmçinin dövlət qurumlarında, hərbi hissələrdə, üzən gəmilərdə və Azərbaycanın xaricdəki diplomatik nümayəndəliklərində dövlət bayraqları endirilib.

Dünən "Ana harayı" abidəsini ziyarət edənlər arasında Milli Şura üzvləri də olub. Qeyd edək ki, anım tədbirinə qatılan MŞ üzvləri ilə polislər arasında qarşıdurma da yaşanıb. Buna səbəb qurum üzvlərinin Xətai metrostansiyası ərazisindən şüarlar səsləndirməsi olub. Onlar "Xocalıya ədalət", "Haqqınızı halal edin" kimi şüarlar səsləndiriblər. Müsavat Partiyası da "Ana fəryadı"na doğru anım yürüşü keçirib.

Xocalı soyqırımının 22-ci ildönümü ilə əlaqədar Dövlət Gömrük Komitəsinin (DGK) strukturuna daxil olan qurumlarda da anım mərasimləri keçirilib. DGK-nın mətbuat xidmətindən "Ekspress"ə veilən məlumata görə, Hava Nəqliyyatında Baş Gömrük İdarəsi, "Azərterminalkompleks" Birliyi və Bakı Baş Gömrük İdarəsində keçirilən mərasimlərin iştirakçıları öncə soyqırımı qurbanlarının xatirəsini bir dəqiqəlik sükutla yad eiblər.

Anım tədbirləri bölgələrdə də davam etdirilib. Xocalı faciəsinin 22-ci ildönümü ilə əlaqədar dünən Goranboy rayonunda ümumrayon anım mərasimi keçirilib. Tədbirdə rayonun idarə, müəssisə və təşkilat rəhbərləri, ictimaiyyətin nümayəndələri iştirak ediblər. Tədbirin əvvəlində rayon mərkəzindəki "Xocalı soyqırım" abidəsi ziyarət edilib, abidə önünə gül-çiçək dəstələri qoyulub. Füzuli rayonunda isə Horadiz şəhər Mədəniyyət Sarayında Füzuli Dövlət Dram Teatrı gənc yazar Şəbnəm Tofiqqızının Xocalı faciəsindən bəhs edən "Taleyin bir üzü" adlı əsərinin əsasında səhnələşdirilən tamaşa nümayiş etdirib. Bundan başqa, Rayon İcra Hakimiyyəti tərəfindən Xocalı faciəsinin 22-ci ildönümü ilə bağlı hazırlanmış tədbirlər planına müvafiq olaraq rayonun bütün ərazisində soyqırım qurbanlarının xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla anılıb, sislilə tədbirlər keçirilib. 26 fevral tarixində orta ümumtəhsil məktəblərində ilk dərs Xocalı soyqırımına həsr olunub.

***

Qeyd edək ki, 1992-ci il fevralın 26-da erməni və rus hərbi birləşmələrinin Xocalıda törətdiyi soyqırım zamanı hər iki valideynini itirmiş 25 uşaq (indi onların ən kiçiyinin 22 yaşı var) mətbuat vasitəsilə dünya ictimaiyyətinə müraciət ünvanlayıb. Müraciətdə bildirilir ki, 613 nəfərin öldürüldüyü, minlərlə insanın yaralandığı bu qətliam Azərbaycan xalqına qarşı bilərəkdən törədilmiş soyqırımdır. "O dəhşətli hadisələr baş verərkən bu müraciəti imzalayan bizlərin 4-11 yaşları vardı. O dəhşətli gecədə biz dünyada hər bir körpənin daima qayğısına ehtiyac hiss etdiyi valideyn qayğısından ömürlük məhrum olduq. Biz həmin dəhşətli gecədə yarıçılpaq, ayaqyalın, şaxtada, qarda düşmən gülləsinin atəşindən qaçarkən ətarıfımzda güllələnən valideynlərimzin axan qanını, bizi son dəfə qucaqlayaraq bağırlarına basan əllərini, gözümüzün önündə baş verən bu qandonduran hadisələri unuda bilmirik. Bu dəhşətlər sonradan bizim yaşanacaq ömrümüz üçün uşaq yaddaşnın çəkə bilməyəcəyi bir ağır yük oldu. O gecə güllələrdə çilik-çilik olan arzularımız uşaqlıq həyatımıza son qoydu. Biz - həmin dəhşətli gecədə hər iki valideynini itirmiş 25 uşaq dünya birliyinə, dünyanın hər bir ölkəsinə, beynəlxalq təşkilıatlara müraciət edərək Xocalıda baş vermiş soyqırıma hüquqi qiymət verilməsini tələb edirik. Bu soyqırım günahkarlarının Avropa Məhkəməsində ədaləti mühakimə olunmasını istəyirik. Biz "Xocalıya Ədalət" istəyirik. Bu cinayət cəzasız qalmamalıdır. Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarında törətdiyi hərbi cinayətə - Xocalı soyqırımına, əsl soyqırım hadisəsi kimi beynəlxalq siyasi-hüquqi qiymət verməlidirlər", - deyə bəyanatda vurğulanır.

Xocalı qurbanları Azərbaycanda olduğu kimi, dünyanın ayrı-ayrı ölkələrində də anılıb. Soyqırımın 22-ci ildönümü ilə əlaqədar Belçika Krallığının paytaxtı Brüssel şəhərində - Avropa Parlamentinin qarşısında etiraz aksiyası keçirilib. Benilüks Azərbaycanlıları Konqresinin (BAK) təşkilatçılığı və Azərbaycanın Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyi ilə baş tutan aksiyada 200 nəfərdən çox soydaşımız iştirak edib. Aksiyada çıxış edən BAK-ın sədri Sahil Qasımov, təşkilatın vitse-prezidenti Elsevər Məmmədov Avropa Parlamentindən Xocalı soyqırımının qəbul olunmasını və hüquqi qiymət verilməsini tələb ediblər.

Etiraz mitinqi daha sonra yürüşlə davam edib. Əllərində Azərbaycan bayraqları və Xocalıya ədalət tələb edən plakatlar tutmuş nümayişçilər etiraz aksiyasını Ermənistan səfirliyi qarşısında başa çatdırıblar.

Soyqırımın 22-ci ildönümü Malayziyada keçirilən "Mahathir Qlobal Sülh Məktəbi" Beynəlxalq Forumunda da anılıb. Tədbir zamanı Dağlıq Qarabağ münaqişəsi və erməni hərbi birləşmələri tərəfindən Xocalı şəhərində azərbaycanlı mülki əhaliyə qarşı etdikləri vəhşiliklərindən və günahsız əhalini amansızcasına öldürərək soyqırım törətmələri haqda geniş məlumat verilib və iştirakçıların "Xocalıya ədalət!" qlobal kampaniyasına dəstək olmalarına çağırış edilib. Forumun iştirakçıları Xocalı soqırımını törədən işğalçı Ermənistanı tənqid edərək işğala son qoymasını tələb ediblər.

Meksikanın İberoamerikano Universitetinin beynəlxalq əlaqələr fakültəsinin Yaxın Şərq və Qafqaz Araşdırmaları bölməsində də Xocalı soyqırımının 22-ci ildönümü ilə əlaqədar tədbir keçirilib. Azərbaycanın Meksikadakı səfiri İlqar Muxtarov Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü, Xocalı faciəsinin nəticələrindən bəhs edən məlumat xarakterli prezentasiya ilə çıxış edib.

Faciə qurbanlarının xatirəsi hər il olduğu kimi bu il də Avstraliyanın müxtəlif şəhərlərində anılıb. Azərbaycanın Avstraliyadakı səfirliyinin dəstəyi ilə fevralın 25-də Kanberra, fevralın 26-da isə Sidney şəhərində geniş məlumatlandırma və etiraz aksiyası təşkil olunub. Aksiyada soyqırım aktına dair faktları əks etdirən kitablar və broşürlər paylanılıb, şəhər mərkəzində qurulan xüsusi stendlərdə faciənin hansı qəddarlıqla törədilməsi barədə fotoşəkillər təqdim olunub. Bundan başqa, Avstraliyada Xocalı soyqırımının tanınması məqsədi ilə imza toplanılıb.

Almaniyanın Hamburq şəhərində Atatürkçü Düşüncə Dərnəyinin təşkilatçıığı ilə Xocalı soyqırımına həsr olunmuş tədbir keçirilib. Almaniyanın Noymünster şəhərində də Xocalı soyqırımını tanıtım tədbiri keçirilib. Tədbirdə erməni millətçilərinin vandalizmi barədə danışılıb. Daha sonra əksəriyyəti yerli ictimaiyyətin nümayəndələri və ziyalılar olan qonaqlara Xocalı faciəsini əks etdirən videomaterial nümayiş etdirilib.

Niderlandda fəaliyyət göstərən "Ana Vətən" Niderland Azərbaycanlı Qadınlar Birliyi və digər diaspor təşkilatları Xocalı faciəsinin 22-ci ildönümü ilə əlaqədar Niderland Parlamentinin Xarici İşlər üzrə komissiyasının rəhbəri A.Eijsink və komissiyanın digər üzvlərinə Petisiya ilə müraciət edib. Müraciətdə deyilir ki, Ermənistanın Azərbaycana qarşı apardığı təcavüzkar siyasət insan haqları və azadlıqlarının kütləvi şəkildə pozulmasının nəticəsidir. 1992-ci ildə törədilmiş Xocalı qətliamı son 200 il ərzində erməni millətçilərinin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi etnik təmizləmə və genosid siyasətinin bir nümunəsi olsa da, təəssüf ki, Ermənistan Respublikası törətdiyi bu cinayətlərə görə beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən heç bir məsuliyyətə cəlb edilməyib. Petisiyada o da vurğulanır ki, beynəlxalq hüquqa görə genosid sülhə və insanlığa qarşı törədilən cinayətdir. Bu petisiya Niderland Parlamenti ilə yanaşı, BMT-nin Baş Katibi və onun uşaqlar və silahlı münaqişələr üzrə xüsusi nümayəndəsinə, ATƏT üzvlərinə, Avropa Şurası və digər nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlara göndərilib.

Finlandiyanın paytaxtı Helsinkidəki "Caisa" mədəniyyət mərkəzində isə Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə həsr olunmuş "XX əsrin ən böyük faciəsi - Xocalı soyqırımı" adlı sərgi təşkil olunub. Tədbirdə iştirak edən Türkiyənin Helsinkidəki səfiri Adnan Başağa çıxış edərək türk tarixinin bu acı və kədərli səhifəsini daim diqqətdə saxlanılmasının vacibliyini bildirib. "Bu faciə Xatın, Liditsa, Oradur soyqırımları kimi bəşəriyyət tarixinə yazılmış qanlı olaylardan daha da dəhşətlidir".

Danimarkada fəaliyyət göstərən "Vətən" Cəmiyyəti də Xocalı soyqrımının 22-ci ildönümü ilə əlaqədar Kopenhagendə məlumatlandırma və anım tədbiri təşkil edib. Cəmiyyətin sədri Səfər Sadiqi başda olmaqla təşkilatın üzvləri Kopenhagen şəhərinin mərkəzi meydanına toplaşaraq yerli sakinlərə və turistlərə broşurlar paylayıb.

Xocalı faciəsinin qurbanları Avropa Azərbaycan Cəmiyyətinin (AAC) Türkiyə ofisinin İstanbuldakı Ortaköy Meydanında təşkil etdiyi anım yürüşü ilə yad edilib. Anım mərasimində iştirak edən yüzlərlə İstanbul sakini eyni anda Boğaz üzərindən səmaya qətlə yetirilmiş hər bir kişi, qadın və uşaq üçün 613 işıq şarı buraxıb.

Türkiyə paytaxtı Ankarada isə Xocalı abidəsinin rəsmi açılış mərasimi keçirilib. Tədbirdə çıxış edən Azərbaycanın Türkiyədəki səfiri Faiq Bağırov Xocalı soyqırımı barədə məlumat verdikdən sonra abidəni qoyan Keçiörən bələdiyyəsinə təşəkkürünü bildirib.

Azərbaycan Milli Məclis sədrinin birinci müavini isə Ziyafət Əsgərov son 200 ildə ermənilərin türklərə qarşı törətdikləri soyqırımları xatırladaraq, bundan sonra bu cür faciələrin yaşanmaması üçün Türkiyə ilə Azərbaycanın öz qüvvələrini birləşdirməsinin vacib olduğunu deyib.

Türkiyə Böyük Millət Məclisinin sədri Cəmil Çiçək bildirib ki, bu abidə Dağlıq Qarabağda yaşananları unutmamaq və unutdurmamaq üçün inşa edilib: "Bu gün burada öz acılarımızı xatırlamaq üçün bir araya gəlmişik. Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinin təməlində qardaşlıq dayanır. Qardaşlar bir-birilərinin sevinclərini və kədərlərini paylaşır. Biz Anadolu türkləri, Azərbaycan türklərini özümüzə öz varislərimiz qədər yaxın hiss edirik, bir-birimizi ayrı dövləti olan bir millət kimi görürük. Azərbaycan bizim ikinci dövlətimizdir. 100 il əvvəl Balkanlarda və Anadoluda yaşadığımız acılar kimi, 22 il əvvəl Dağlıq Qarabağda böyük bir acı yaşadıq. Millət olaraq bizə böyük iztirab verən bu acını unutmamalıyıq. Çünki başqalarının acılarına diqqət göstərib öz acılarımızı unutsaq, bir millət kimi öz keyfiyyətlərimizi itirərik".

C.Çiçək qeyd edib ki, Xocalı qətliamı adi bir kütləvi qətl deyil, Qafqazda erməni işğalçılığının bir təzahürüdür. O bəyan edib ki, bu qətlləri törədən bütün canilər məsuliyyətə cəlb olunmalıdır: "Eynilə Bosniyada soyqırım törədən canilər Miloşeviç və Karaciç kimi, qeyri-rəsmi məlumatlara əsasən Xocalıda 1300 qardaş-bacımızı qətlə yetirmiş canilər də beynəlxalq məhkəmədə mühakimə olunmalıdır".

Xocalı soyqırımının 22-ci ildönümü ilə əlaqədar bir sıra beynəlxalq təşkilat, hökumət rəhbərləri, diplomatlar, nüfuzlu şəxslər də bəyanatla çıxış ediblər. Belə ki, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) Baş katibi İyad bin Amin Mədəni 1992-ci ildə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən törədilmiş vəhşiliklər nəticəsində həyatını itirmiş günahsız insanların xatirəsini yad edib.

XİN mətbuat xidmətindən verilən məlumata görə, baş katib Ermənistan tərəfindən Azərbaycan ərazilərinin işğalının Xocalı soyqırımının törədilməsinə zəmin yaratdığını qeyd edib. Həmçinin o, 2013-cü ildə Qvineyanın paytaxtı Konakri şəhərində keçirilmiş İƏT Xarici İşlər Nazirləri Şurasının 40-cı iclası zamanı qəbul edilmiş və Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində Azərbaycan əhalisinə qarşı törədilmiş qətliamı insanlığa qarşı cinayət kimi tanıyan Qətnaməyə istinad edib. İyad bin Amin Mədəni Azərbaycan Respublikası tərəfindən öz ərazilərinin işğalına son qoyulması və ərazi bütövlüyünün bərpası naminə həyata keçirdiyi təşəbbüs və səylərin İƏT tərəfindən tam şəkildə dəstəkləndiyini bir daha bəyan edib.

Türkiyənin xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlu isə özünün twitter sosial şəbəkəsindəki hesabından Xocalı soyqırımı ilə bağlı fikirlərini parlaşıb. Davudoğlu Xocalı soyqırımının heç vaxt unudulmayacağını bildirib: "Kin duymaq üçün deyil, dərs almaq ve eyni acıları təkrar yaşamamaq üçün Xocalının əziz xatirəsi zehnimizdə həmişə təzə qalacaq. 22 il öncə Xocalıda ocaqlara düşən atəş sadəcə, azərbaycanlı qardaşlarımızın deyil, Anadoludakı türk insanının da ürəyini yandırdı".

TBMM Xarici əlaqələr komissiyası isə Xocalı soyqırımının 22-ci ildönümü ilə əlaqədar bəyanat yayıb. TBMM-in saytında yerləşdirilən bəyanatda qeyd olunur ki, Türkiyə azərbaycanlıların 22 il əvvəl Xocalıda üzləşdikləri vəhşilikləri və qətliamı hər zaman qəlbinin dərinliklərində hiss edir, Ermənistan silahlı birləşmələri tərəfindən gerçəkləşdirilən bu qətliamı və Azərbaycan torpaqlarının illərdən bəri davam edən işğalını qınayır: "İnsanlıq tarixinin ən qara səhifələrindən biri olan Xocalı qətliamı, nəticələri etibarilə bölgənin sülh, asayiş və təhlükəsizliyi baxımından bu gün üçün də bir problem olaraq qalır. Mülki vətəndaşlara yönəlmiş bu amansız, insanlığa qarşı əməllər və işğal nəticəsində 1 milyona yaxın azərbaycanlı qardaşımız yurdlarından ayrılmaq məcburiyyətində qalıb, iyirmi ildir qaçqın həyatı yaşamağa məcbur ediliblər".

Yeri gəlmişkən, dünən Türkiyə parlamentinin MHP-dən olan üzvü Sinan Oğan keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib ki, Türkiyənin Xocalı soyqırımına səssiz yanaşması yeni soyqırımlara qapı açmaq deməkdir. Onun sözlərinə görə, Türkiyə Xocalı soyqırımı ilə bağlı konkret mövqeyini ortaya qoymalıdır: "Təəssüf ki, nə Türkiyə dövləti və TBMM, nə beynəlxalq məhkəmələr, nə də beynəlxalq ictimaiyyət Xocalı soyqırımı ilə bağlı konkret mövqeyini açıqlamayıb. Yalnız TBMM-in Xarici işlər komissiyası açıqlama yayıb. Xocalı faciəsinin soyqırım olaraq tanınmasına dair verdiyim təklif isə parlamentin rəflərində gözlədilir".

S.Oğan bildirib ki, Türkiyə Xocalıya yetərincə dəstək verə bilmədiyi üçün Şərqi Türküstanda, İraqda, Suriyada bənzər təhdid və təhlükələr var: "Bunları görməzdən gəlməyimiz soyqırım gerçəyini gizlətməyəcək. Türkiyə Cümhuriyyətinin bütün səlahiyyətli qurumlarını, millət vəkillərini təklifimizə dəstək verməyə çağırırıq".

ABŞ-ın Azərbaycandakı səfir Riçard Morninqstarın Xocalının anım günü ilə bağlı bəyanatında isə deyilir ki, ABŞ hökuməti Xocalı faciəsinin bütün azərbaycanlılar üçün böyük ağrı-acı olduğunu anlayır: "İstənilən insan itkisi faciədir və Ermənistanla Azərbaycan arasında müharibədə hər iki tərəfdə baş vermiş insan itkiləri Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin hərbi yolla həll edilə bilməyəcəyini bizə bir daha xatırladır. Yalnız uzunmüddətli və dinc həll yolu regiona sabitlik, rifah və barışıq gətirə bilər. ABŞ Minsk Qrupunun həmsədri kimi sülhə nail olmaq üçün tərəflərlə birgə işləməyə sadiqdir".

Böyük Britaniya səfiri də Xocalı faciəsinin 22-ci ildönümündə açıqlama ilə çıxış edib. Səfir İrfan Böyük Britaniyanın Azərbaycandakı səfirliyinin "Facebook" sosial şəbəkəsindəki səhifəsində yerləşdirdiyi açıqlamada faciəli hadisələr zamanı insanların həlak olması ilə əlaqədar Azərbaycan xalqına başsağlığı verib.

Aqil ASLAN

Ekspress.-2014.- 27 fevral.- S.12-13.