"Xanəndə gərək toyxanada bişsin"

Ağaxan Abdullayev: "Sənətkar efirdə gec-gec görünsə yaxşıdır"

Nə qədər ki, Azərbaycan xalqı, dilimiz, dinimiz yaşayır, muğam da yaşayacaq. Muğamı aradan götürmək üçün əvvəl dilimizi, dinimizi, xalqımızı ortadan götürmək lazımdır. Bu da baş tutan deyil. Çünki Azərbaycan xalqı həmişə var olacaq"

Ustad xanəndə, Alim Qasımovun müəllimi, xalq artisti Ağaxan Abdullayev bu gün də yeni-yeni xanəndələr yetişdirməklə məşğuldur. Ağaxan müəllim deyir ki, Azərbaycanın bütün bölgəsində gözəl səsli xanəndələr yetişib, lakin hamısı gəlib Bakıda püxtələşib, tanınıb və sənətkar kimi məşhurlaşıb.

- İstərdim ki, söhbətimizə Respublika "Muğam" müsabiqəsindən başlayaq. Önəmli və vacib bir layihənin həyata keçirilməsində iştirak edirsiniz...

- Öncə qeyd edim ki, hörmətli prezidentimizin xanımı, UNESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyevanın milli musiqimizə verdiyi qiymət, göstərdiyi qayğının nəticəsində muğamımız yenidən cana gəlir. Muğamla məşğul olan sənətkarlara qayğı göstərilir. Ona görə də gənclərimizə elə bil ruh gəlib, muğama həvəs göstərirlər. Muğam ifaçılarımız da ruhlanırlar. Fərəhli haldır. Həmin muğam müsabiqəsi Azərbaycan Televiziyasının təşkil etdiyi bir layihədir. Layihənin rəhbəri Nadir Axundov sağ olsun ki, muğamımıza qayğını əsirgəmirlər. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, Nadir Axundovun bu müsabiqənin keçirilməsində böyük zəhməti var. Bütün bunlar onu göstərir ki, xalqın mənəvi sərvətlərindən ən birincisi muğamdır. Çünki dünyanın hansı ölkəsində Azərbaycan muğamı səslənirsə, böyük alqışlar qazanır. Bu müsabiqə başlayandan mənə çox zəng edirlər. Biz xalqın içində çox oluruq, o zaman yaxınlaşıb bu müsabiqə ilə bağlı müsbət fikirdə olduqlarını deyirlər.

- Bir ara az qala estrada ifaçıları, bayağı musiqilər muğamı sıxışdırmışdılar...

- Muğam elə bir müqəddəs musiqidir ki, onu heç nə sıxışdıra bilməz. Muğam elə bir sərvətdir ki, xalq durduqca duracaq. Qızıl nə qədər torpaqda qalsa da, qızıllığını itirmir. Nə vaxtsa öz parlaqlığını göstərir. Muğam da elə bir sərvətdir. Onu heç bir bayağı mahnı sıxışdıra bilməz. Nə qədər ki, Azərbaycan xalqı, dilimiz, dinimiz yaşayır, muğam da yaşayacaq. Muğamı aradan götürmək üçün əvvəl dilimizi, dinimizi, xalqımızı ortadan götürmək lazımdır. Bu da baş tutan deyil. Çünki Azərbaycan xalqı həmişə var olacaq. Xalqımız çox istedadlı xalqdır. Hansı millətin bu qədər dahi şairi, rəssamı, bəstəkarı var?! Götürək Nizamini, Füzulini, Üzeyir bəyi, Səttar Bəhlulzadəni, Tahir Salahovu... Mən tək-tək adlar çəkdim. Bunlar bizdə çoxdur və gələcəkdə də olacaq. O cümlədən də muğam ifaçılarımız. Mənim də yaralı yerimdir ki, bəzi-bəzi bayağı ifaçılar, səsi olmayanlar görürsən ki, kompüter vasitəsilə səslərini dartıb düzəldirlər, bunlar olmasa, lap yaxşı olar. Amma bir məsələ də var ki, tikan olmasa, gülün qədri bilinməz.

- Müsabiqənin iştirakçıları sizi qane edirmi?

- Axı onlar hələ usta xanəndə deyillər. Xanəndə 30 yaşına kimi öyrənir. Onlar hələ sənətə təzə qədəm qoyurlar. Hələlik bizə onların səslərini necə işlətmələri lazımdır. Yəni bilmək istəyirik ki, əsl xanəndəyə layiq olan səs onlarda var, ya yox? Layiq olanı da biz seçirik.

- Bəzi tanınmış xanəndələrimiz deyirlər ki, səs ölüb, artıq əvvəlki kimi zil səsli xanəndələrimizə az-az hallarda rast gəlinir...

- Bütün dövrlərdə belə olub. Siz elə bilirsiniz ki, keçmişdə səslər axıb gəlib? Səslər olub, amma lazımi səslər az olub. Belə olmasaydı, əsl xanəndələr barmaq hesabı ilə sayılmazdı ki! İndi də elədir. Sayırsan: bir, iki, üç, dörd... Amma beşincini tapa bilmirsən. Biz bu uşaqları 400-500 iştirakçının içindən seçmişik.

- Müsabiqənin seçim turlarından keçməyənlərin qüsurları nədəydi?

- Bəzilərinin səsi vardısa, pərdəyə girmirdi. Nə qədər üzərində işləsən, o adamın oxumağı düzəlməyəcək. Çünki eşitmə məsələsi var. Səsi var, nə qədər qışqırır qışqırsın, amma o səsi pərdəyə oturtmaq lazımdır, axı. Belə qüsurlar düzəlmir. Bir başqasının tələffüzündə problem vardı, digərinin səsi yox idi. Amma məsələ bundadır ki, onlar da potensial bazadırlar, sadəcə öz üzərlərində çalışıb nöqsanları aradan qaldırmalıdırlar.

- Bəziləri muğam ifaçılığını bölgələrə ayırırlar. Və deyirlər ki, səslər yalnız Qarabağda yetişir...

- Bu, yalan söhbətdir. Bu söhbət təzəlikcə ortalığa atılan mənasız bir şeydir. Muğam təkdir. Bakıda da eyni muğam oxunur, Qarabağda da və başqa bölgələrdə də. Məsələn, Cabbar Qaryağdıoğlunun dövründə Şəkili Ələsgər də yaşayıb və o, Bakıda Ağasəid oğlu Ağabalanın tələbəsi olub. Cabbar da, Ələsgər də, Ağasəid oğlu Ağabala da dövrünün tanınmış xanəndəsi olub, özləri də müxtəlif bölgələrdən. Azərbaycanın bütün bölgəsində gözəl səsli xanəndələr yetişib. Lakin hamısı gəlib Bakıda sənətdə püxtələşib, tanınıblar və sənətkar kimi də burda məşhurlaşıblar. Yenə də qızıldan misal gətirmək istəyirəm. Misal üçün, qızıl torpağın altından filiz şəklində çıxır. Əgər o zərgər əlinə düşməsə, elə torpaq kimi görünəcək. Gəlib zərgər əlinə düşəndən sonra qiyməti qalxır. Səs də belədir. Tək mən yox, bütün nə qədər yaxşı xanəndə yetişibsə, onların yetişməsində Bakı toylarının böyük rolu olub. Xanəndə gərək toyxanada bişsin. Elə indinin özündə də Abşeron kəndlərində "palatka" toyları az da olsa, qalır.

- Eşitdiyimə görə, sizi də efirə gec buraxıblar...

- Əvvəla, başımda papağı görüb elə bilirdilər ki, yaşım çoxdur. 40 ildi də bu meydandayam. Sənətkar efirdə gec-gec görünsə yaxşıdır.

- Həm də sizin pedaqoji fəaliyyətinizin 40 ilinin tamam olmasına az qalıb. Məlumdur ki, Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumunda Alim Qasımovun müəllimi siz olmusunuz. O da deyəsən, 1976-cı ildə qəbul olunub...

- Xeyr, 1977-ci ildə qəbul olunub. İlk tələbələrimdən olub Alim.

- Maraqlıdır ki, ona sizdən əvvəl "xalq artisti" verdilər...

- Ona sənətinin böyüklüyünə görə məndən əvvəl xalq artisti verdilər. Alim böyük sənətkardır. Mənim ondan başqa Elnarə Abdullayeva kimi tələbəm var. Bu gün qadınlar arasında ən gözəl səslərdəndir. Ümumiyyətlə, mən bəxti gətirən müəlliməm, həmişə qismətimə istedadlı gənclər düşüblər.

- Bir ara sizin tələbənizin üstünə yaşlı sənətkarlar çox düşmüşdülər ki, muğamı başqalaşdırır. Siz necə fikirləşirsiniz, muğamda improvizə yolveriləndimi?

- Muğam başdan-ayağa elə improvizədir də. Muğam elə bir xəzinədir ki, ona nə qədər bəzək vurursan vur, hamısını qəbul edir. Alim də, Elnarə də səslərinin gözəlliyini, ürəyini verir oxuyanda.

- Nə üçün Opera və Balet Teatrına getmədiniz? Axı, o dövrdə operada çıxış etmək müğənniyə çox şanslar qazandırırdı...

- Heç əvvəlcədən elə bir fikrim olmadı.

- Dəvət ediblərmi?

- Bəli, bir neçə dəfə mənə dedilər, amma istəmədim.

- Xaricdə çox olursunuz. Maraqlıdır, əcnəbilər üçün oxumaq sizə daha rahatdır, yoxsa özümüzünkülər üçün?

- Mən qısa şəkildə demək istəyirəm: xaricilər dilini bilmir, amma muğama diqqətlə qulaq asırlar. Muğamın möcüzəsi də bundadır. Xariciləri təəccübləndirmək daha çox ləzzət edir.

- Ağaxan müəllim, sizin bəstəkar mahnıları oxumamağınızın da səbəbini bilmək istərdik. Bildiyimə görə "Ya Məhəmməd Füzuli" mahnısına qədər siz, ümumiyyətlə, heç bir bəstəkar mahnısı oxumamısınız. Həmin mahnı ilk olsa da, müsabiqədə birincilik qazandı...

- Bəli, bəstəkar mahnısı oxumamışam. "Ya Məhəmməd Füzuli" mahnısını da Vüqar Əhməd məndən xahiş etdi. Musiqisini Nailə Mirməmmədli bəstələyib. Mən Vüqara minnətdaram ki, məni dilə tutub yola gətirə bildi.

- Ailənizdə oxuyan olubmu?

- Yox, ancaq ailəmizdə səsli adamlar çox olub. Atamın, əmilərimin çox dəyərli səsi olub. Yəni səs nəslimizdə hamıda var. Asəf Zeynallı adına Musiqi Texnikumuna daxil olana qədər muğamı atamdan öyrənmişəm. Onun muğamları dəsgah şəklində oxumağa səs imkanı vardı. Amma bir şeyi də deyim ki, atam muğamı gözəl bilsə də, gözəl oxusa da, son ana qədər mənə xanəndə olmağa icazə vermirdi. İndi xanəndə olmaq asanlaşıb. Yerindən duran istəyir ki, uşağı oxuyan olsun. Qabaqlar valideynlər başqa cür fikirləşirdilər.

- Bəs nə əcəb sizinkilərdən bu sənəti seçən olmadı?

- Özlərinin həvəsləri olmadı. Arada Xoşbəxt istədi oxusun, sonra nəsə həvəsdən düşdü. Bu elə bir sənətdir ki, burda məcburiyyət olmaz...

İLTİFAT

Ekspress.-2014.- 27 fevral.- S.15.