Bir şair rəssam
vardı...
Şair bəzən
diri ikən gözə görünmür
Adil Mirseyid
...uçun quşlar
ötüb keçin
enməyin
bu şəhərə...
...bir şair də
itirdik bu şəhərdə
məndə bir şəkli qalıb
bulvarda çəkdirmişik...
Adil Mirseyid rəssam idi. Amma bahalı kətanda bahalı yağlı boya ilə rəsm çəkməyə imkanı yox idi. Heç emalatxanası da yox idi. Bu şəhərdə bir kiçik hücrə, çardaq, zirzəmi tapa bilmədi ki, oranı emalatxanaya çevirsin...
Heç evi də yox
idi. Yoxlar, məhrumiyyətlər ondan əl
çəkmirdi. Çox-çox illər əvvəl
Yazıçılar Birliyi onun adını ev
alanların siyahısına salmışdı. Bəlkə də
o gün Adil özünü heç vaxt
yaşamadığı qədər xoşbəxt hiss
etmişdi. Bəlkə də ev sahibi
olsaydı, qıçı sınmış şeytan ondan əl
çəkəcəkdi, taleyi başqa cür gərdiş edəcəkdi.
Amma evi başqasına verdilər...
Və ömrü boyu kirayədə yaşadı. Ölümdən qorxmurdu, "ölüm bir cilddən başqa cildə keçməkdir" deyirdi. Dərdi oğluna və qızına minimal şərait belə yarada bilməməsi idi...
Adil sevdiyi Vinsent van
Qoq kimi pulsuz idi. Rəssamlıqsa bahalı işdir:
molbert, kətan, boya, fırça, çərçivə,
sərgi pulu... Bir tərəfdən də
emalatxanasızlıq...
"Art-ekspress"də
rəssam yoldaşları barədəki yazılarını
onların emalatxanasından hazırlamağı
xoşlayardı. Öncə emalatxananı təsvir edərdi:
tablolar, yarımçıq rəsmlər, əntiq əşyalar,
qara türk qəhvəsi, yarıqaranlıq
çardağı bürüyən qəlyan
tüstüsü, boş araq şüşələri... Və
orada xudmani məclis qurulardı...
Kərim Cəlal, Vaqif Fazil, Fikrət
İbrahimli, Çingiz Əziz, Hüseyn Haqverdi, Kamal Əhməd,
Gennadi Brijatyuk və başqa dostlarının
emalatxanasından yazdıqlarında zərrə qədər
qibtə yox idi. Amma emalatxanasız rəssamın başqa bir rəssamın
emalatxanasından yazması müsibətdir...
Adil şair-rəssam
və rəssam-şair deyil, şair rəssam idi. Məncə
belədir, hətta buna rəğmən ki, bəndəniz
Adilin şeirlərini daha çox sevir...
O, bir çox rəsmini
imkansızlıqdan adi kağız parçasında çəkmişdi.
Kağızın nə vaxtsa saralmaq, əsərin
ölmək təhlükəsi var. Bununla belə, rəssam
çəkməyə bilməzdi. Adil yəqin
ki, çarəni tablolarını sözlə "çəkməkdə"
tapmışdı.
Gerçəkdən
də Mirseyidin şeirləri sözlə rəsmdir, bu poeziya
sevgi ilə ağrının qəribə tablosudur. Onun böyük hərfsiz, nöqtəsiz,
vergülsiz, sualsız. nidasız
şeirlərində poetik metaforalardan təsviri sənət
elementlərinin "iyi" gəlir.
Mirseyid yağlı boya və
akvarellə mənzərələr və natürmortlar
işləməyi sevərdi, insan təsvirlərinə az meyl edərdi. O, insanı sözlə çəkirdi:
pəncərə
ağac
bulud bahar
rəsmlər
fırçalar
rənglər
tənhalıq
bu otaqda
rəsmlərin
fırçaların
tənhalığın
içində
məni mənə
düşmən edən
bir faciə
xaosu var
divar
saatının
əqrəblərindən
vaxt
süzülür
damcı
damcı
döşəmədə
laxtalanır
vaxtın
qanı
uzun
güzgüdə
ömrü
boşuna
umudlarla
yaşamış
bir adam
yalnızlıqdan
sərxoşdu
bu axşam
adama elə gəlir
divar
saatındadır canı
saat susan kimi
o da öləcək
bahar bulud
ağac pəncərə
tənhalıq
rəsmlər
fırçalar
rənglər
vaxtın
qanı
damcı
damcı
damır
güzgüyə
rənglərə
fırçalara
rəsmlərə
ağ kətana
yaradandan
küsmüşəm
məni xilas elə
ana
Rəhmətlik
Azər Mehdioğlu bir vaxtlar "Qəribə adamın
palitrası" adlı essesində belə
yazmışdı: "Adilin şeirlərini oxuyan hər bir
fəhmli adam onun rəssamlığını,
rəsm əsərlərinə baxan isə şairliyini sezər".
Adil istedadlı rəssam
idi, amma özünü daha çox poeziyada təsdiq etdi, daha
çox şair kimi tanındı və sevildi. Onu rəsm
çəkəndə də poeziya
düşündürürdü: "Mən yalnız və
yalnız şairəm. Şair Türkün
könül səsidir. Şair qəzavü-qədəriylə,
könlünün nazıyla oynayan bir Allah bəndəsidir.
Poeziya bizim gerçəyi
qavramağımızı konkretləşdirir, intensivləşdirir.
Səttar Bəhlulzadənin rəsmləri də,
Fikrət Əmirovun musiqisi də poeziyadır".
Və yaxud: "Mənim
üçün rəsmlə poeziyanın heç vaxt fərqi
olmayıb. Rəssamlığı da poeziyaya
daxil eləyirəm. Rəssamlıq, poeziya
və musiqi - həmişə bu üçünün vəhdətini
axtarmışam və buna inanmışam".
Adilin "güzgüdəki adam"ı poeziyada rəssamlıq şedevri
və onun avtoportretidir. Bu "güzgü" Van Qoqun məşhur
güzgüsü (avtoportreti) kimi mistik, ağrılı və
kədərlidir:
vaxtsız
qocaltdım səni
güzgüdəki
adam
kimsən nəçisən...
Güzgü -
yaradıcının öz kimliyinə ayna tutmaq cəhdi
bütün dahi rəssamları ömürləri boyu izləyib.
Adilin ilk kitabının adı da "Güzgüdəki adam" idi.
Təbii ki, Adil Azərbaycan
poeziyasının gerçək, əsl və görkəmli
təmsilçisidir. Onun metafizik obrazlar sistemi
Azərbaycan poeziyasında yeni hadisə idi. Ötən əsrin
80-ci illərdə ədəbiyyatımıza gəlmiş
istedadlı şairlər içində Mirseyid öz
üslubu ilə ilk şeirlərindən gözə
çarpmış, modernist şeirə yeni can vermişdi.
Adilin
yaradıcılığında milli duyğularla kosmopolitizm
çuğlaşmışdı, ilham atı dünyanın
hər yerinə çapırdı:
ah misirdə
olaydım
çiməydim
nil çayında
ordan məktub
yazaydım
sənə
yağmur ayında
Paris ən sevimli
şəhəri idi, Sena sahillərində dolaşmaq, Vinsent
Van Qoqla absent içmək istərdi.
Mövlanə, Nazim Hikmət, Qoyya,
Pikasso, Modilyani, Bodler, Qogen, Van Qoq, Sezann, Buson, Giyon Apolliner,
Artur Rembo, İnqeborq Baxman, Fəyyad Xamis, Mircavad, Səttar Bəhlulzadə
onun üçün xəyali ünsiyyət qurduğu müqəddəslər
idi...
Azərbaycanın məşhur simaları, Anar,
Elçin və başqaları Adilin
yaradıcılığına yüksək qiymət versələr
də, yazıqlar olsun ki, yüksək qiymətlər,
ara-sıra edilən maddi dəstəklər onu məhrumiyyət
bataqlığından qoparmadı. Adil bilirdi ki, "bu məmləkətdə
susatan da şairdən yaxşı yaşayır", amma sənətindən
imtina edə bilmirdi...
Bir Adil Mirseyid vardı - cins
şalvarlı, cins köynəkli, cins gödəkcəli,
gözündə eynək, çiynində çanta,
qarayanız və ağ saqqallı...
İtirdik...
Nurlar içində yatasan,
qardaşım!
Q.Həmidoğlu
Ekspress.-2014.- 18
iyul.- S.15.