"Dolu"dakı bütün personajlar mifikdir...

Rejissor Elxan Cəfərov: "Mən bir qədər mistikaya inanan adamam"

"Dolu" filmi ətrafında film ekranlara çıxan gündən bəri müzakirələr davam edir. Qarabağ, müharibə mövzusu həssas məsələdir və filmə reaksiyaların birmənalı olmayacağı əvvəldən bəlli idi. Üstəlik, Aqil Abbasın "Dolu" romanı çap edildikdən sonra ədəbi hadisəyə çevrildi və əsərin ekran taleyinin necə olacağı da müəyyən ajiotaj yaradırdı.

Media, kinoşünaslar filmi birmənalı qarşılamadı: "Dolu"ya təriflər də yağdırıldı, iradlar da tutuldu. Tənqidlərin bəziləri konstruktiv olsa da, digərləri yersiz və ədalətsiz idi. Bütün bunlara filmin rejissoru Elxan Cəfərovun münasibətini öyrənməyə çalışdıq.

- Bildiyiniz kimi, Aqil Abbasın "Dolu" romanının motivləri əsasında çəkilən filmin ssenari müəllifi də elə müəllif özüdür. Aqil Abbası tanıyanlar çox gözəl bilirlər ki, o, çox patriot bir adamdır. Vətənini, xalqını sevən, Qarabağ uğrunda hamını daim mübarizəyə səsləyən biridir. Sözümün canı odur ki, cəmiyyət uşaq orqanizmi kimidir, əgər ona tərbiyə verəcəksənsə, o zaman tərbiyəli bir istiqamətə yönələcək, əgər tərbiyə görməyəcəksə, o zaman məlumdur ki, axırı necə olacaq. Bu baxımdan Aqil Abbasa minnətdaram ki, cəmiyyəti yaxşı mənada ardınca aparmağı bacaran belə bir roman yazıb. Romanı ilk dəfə oxuyarkən gözlərim yaşarmışdı. Həmin ərəfədə mən film çəkilişləri üçün mövzu axtarışında idim və "Dolu" nun çəkilişi mənə tapşırılanda həm sevindim, həm də bir qədər qorxdum. Bu filmdən əvvəl Qarabağa həsr olunmuş "Qarabağdır Azərbaycan" adlı qısametrajlı film çəkmişdim, ancaq bu romanda Qarabağ hadisələrinə geniş baxmaq imkanları vardı. Bundan başqa, əsər poetik şeir üzərində qurulduğu üçün də bir qədər ehtiyat edirdim. Deyirdim, birdən əsərdə elə bir həqiqətlər, yazılış üslubları olar ki, onu tam olaraq aça bilmərəm. Bildiyiniz kimi, ssenari müəllifi ilə rejissor arasında daima anlaşıl-maz məqamlar olur.

- Təbii ki, çünki yazı başqa, görüntü tamamilə başqa bir məsələdir...

- Bununla belə, Aqil Abbasla çəkiliş prosesində bir-birimizi anladıq, mübahisəmiz sadəcə bədii aspektlərlə bağlı oldu. Romanı oxuduqdan və əsərin əsasında yazılan ssenari ilə tam tanış olduqdan sonra rejissor olaraq başa düşdüm ki, burda sadəcə fikir və hansısa ideoloji düşüncə ilə yetərlənmək olmaz. eyni zamanda görüntüyə milli psixoloji kodlar yerləşdirmək də vacibdir. Amma bunu etmək mümkün olacaqdımı? Məni düşündürən əsas sual bu idi.

- Milli psixoloji kodlar dedikdə nələri nəzərdə tutursunuz? Bəlkə bunu bir qədər açasınız...

- Milli kodlar nədir? Qəhrəman oğul - dastanlardan gəlmiş Koroğlu, Dədə Qorqud və s. dastan qəhrəmanları artıq keçmişdə qalıb. Günümüzdə onlar yoxdur, milli qəhrəmanlar dedikdə, çox parlaq simaları nəzərdə tuturuq. Müasir dövrdə qəhrəman tapmaq bir qədər çətindir, o mənada ki, qəhrəmanı mifləşdirmək çətin olur. Bu artıq artıq kod deməkdir. Əlbəttə ki, real qəhrəmanlarımız çoxdur, Qarabağ uğrunda ölümə gedən, şəhid olan yüzlərlə, minlərlə dəyanətli oğullarımız olub. Ancaq onları ümumiləşdirən qəhrəman obrazı artıq mifik qəhrəmandır. Məsələn, filmdəki Drakon mifik qəhrəmanlardan biridir. Pələng mifik Azərbaycan insansevərliyi, qonaqpərvərliyi, müharibəyə qarşı olan daxili inkarı deməkdir. Filmdəki komandir obrazı isə ümumiyyətlə quruculuq işləriylə bütövləşdirilən bir obrazdır. Ümumiyyətlə, filmdəki bütün qəhrəmanlar mifikdir. Hətta epizodların birində qadının silaha sarılaraq düşmənə güllə atması belə, onun da canında mifiklik olmasından xəbər verir. Söhbət ondan gedir ki, belə hadisələr olub və olacaq. Ancaq onu vizuallaşdırmaq, onu cəmiyyətə təqdim etmək - bu artıq milli psixoloji kodlardan biridir.

Demək istədiyim odur ki, Qarabağ mövzusu üzərində qurulan filmin çəkilişinə böyük ürəklə yanaşdıq. Mən bir qədər mistikaya inanan adamam və çəkiliş vaxtı o qanlı günlərdə dünyasını dəyişənlərin ruhunu başımın üzərində hiss edirdim və onlar sanki mənə güc verirdilər.

- Film haqında çox yazılıb, "Dolu"ya irad tutanlar, filmi tənqid edənlər az deyil. İradları, tənqidləri oxuduqdan sonra filmə daha diqqətlə baxdım. Əslində filmdəki pərakəndəlik dövrün qarma-qarışıqlığını əks etdirir...

- Saat yarım ərzində bütün ssenarini filmdə əhatə etməklə onu olduğu kimi tamaşaçıya çatdırmalısan. Ancaq romanı saat yarıma oxumaq mümkün deyil. Hər bir bədii əsərin süjetindən əlavə mütləq olaraq onun psixoloji, sosioloji qatı olur.

Gənclik illərimdə Balzakı çox oxuyurdum. Onun bütün əsərlərində hadisə cərəyan edir və birdən hadisə dayanır -təxminən 4 səhifə baş vermiş hadisə analiz olunur. Bu baxımdan Balzakın əsərləri həmişə məni yorurdu. Ancaq illər keçdikdən sonra anladım ki, baş verən hadisədən daha çox onun psixoloji məqamları, onu doğuran səbəblər böyük önəm daşıyır ki, yazıçı ilə də məhz o anda tanış olursan, onun bədii təxəyyülünə məhz o an bələd olursan.

Ümumiyyətlə, kino mürəkkəb sənət növüdür. Film çəkərkən yazılmış hadisədən kənar özəllikləri istər-istəməz o hadisənin içində yerləşdirməlisən. Aktyorun oyununda, məkanın seçilməsində kod informasiyalar var - məsələn, uzaq fonda iki əsgərin mübahisəsini tamaşaçı görməyə bilər, ancaq şüuraaltına təsir edəcək, öndəki iki aktyorun isə söhbətini diqqətdə saxlayacaq. Bu nöqteyi-nəzərdən kino konkret hadisə deməkdir. Real hadisə çox da mürəkkəb olmamalıdır, kinoda qarışıqlıq olmamalıdır, baş verən hadisənin davamlı surətdə əvvəli, axırı və ortası olmalıdır. Bir sözlə, kino ardıcıllığı sevir. Bu baxımdan filmi çəkərkən ssenariyə bəzi səhnələr əlavə olundu. Ümumiyyətlə, Aqil Abbas digər romanlarında olan bəzi personajlardan, bəzi məqamlardan "Dolu"nun ssenarisində istifadə etdi. Təbii ki, məqsəd xalqımızın dəyanətini göstərmək idi, bugünkü gəncliyimizə vətən sevgisini aşılamaq idi.

- Filmdə yarımçıq təsiri bağışlayan epizodlar var. Jurnalistin cəbhə xəttinə gəlişi maraqlıdır, ancaq sonra ortalıqda görünmür. Şəhid anasının görünüşü ilə bağlı da iradlar var. Şəxsən mən irad tutanlara belə cavab verərdim ki, filmdəki qarışıqlıq da geniş anlamda bədii mətnə xidmət edir. Bu da diqqəti cəlb edir ki, filmin hər epizodu yeni bir mövzu üçün açılır. Bununla bağlı Sizin fikirlərinizi eşitmək maraqlı olardı...

- Film nə realizm, nə də neorealizm yox, plakat janrında çəkilib. Qeyd etdiyim kimi, "Dolu"dakı bütün personajlar mifikdir. Təbii ki, reallıqda heç bir raykom katibi Qarabağ hadisələrində camaata kömək edə bilmədiyi üçün çarəsizlikdən güllləni başını dirəyərək özünü öldürməyib. Biz bunu bilirik, ancaq bunu belə görmək istəyərdik. Allah göstərməsin, bir daha vətənimizə təcavüz olarsa məhz belə oğullar lazımdır. "Dolu" psixoloji film deyil, ona görə də biz hər bir personajın psixoloci tarixçəsini açmadıq. İstər jurnalistin gəlişi,a komandirlə olan söhbət, istərsə də şəhid anasının görüntüsü və səssiz-sədasız filmdən çıxması və s. kimi məqamlar əslində çox fikri ifadə edir. Biz sadəcə, plakat göstərdik, qarışıqlığı isə məqsədli şəkildə etdik.

- Filmdə bir əsgərin namaz qılması göstərilir, başqa bir səhnədəsə "Allahu Əkbər" deyən əsgər özünü tankın altına atır - bu səhnələrə də iradlar oldu...

- Hazırda İslam dünyasına olan böyük bir təcavüzün şahidiyik. Biz də müsəlman dövlətiyik. İndiki durumda, islama olan qarayaxmanın içində "Allahu Əkbər" deyib tankın altına atılan və özünü partladan terrorçular da var. Ancaq vətən naminə tankın altına atılanlan da var, şəhidlik məhz budur. Filmdək islam xətti də məhz yaradıcı prosesdə ortaya çıxdı.

- Filmin aktyor heyəti oduqca maraqlıdır - Fuad Poladov, Fərhad İsrafilov, Məmməd Səfa, Gülzar Qurbanova, Şamil Süleymanov kimi sənəkarlarla yanaşı, ilk addımlarını atan aktyorlar da var...

- Aktyor seçimində peşəkarlıqdan öncə insani keyfiyyətlərə üstünlük verirəm və əlbəttə ki, seçim zamanı bildiyim, tanıdığım, yaradıcılığına bələd olduğum aktyorlara böyük önəm verirəm. Şəhid anası roluna Gülzar Qurbanovanı, raykom katibi roluna Fuad Poladovu, komandir roluna Məmməd Səfanı və başqalarını uyğun rollara seçdiyim zaman yanılmayacağımı bilirdim.

- Filmdə erməni qızının əsir alınması səhnəsində komandirin səsləndirdiyi fikir çox məna ifadə edir. "Mən arvad davası etmirəm, mən torpaq davası edirəm" sözləri məsələni kökündən həll edir...

- Əlbəttə ki, filmin qayəsini tam anlamayanlar fərqli fikirlər söyləyə bilər. Ancaq bu nə ideoloji, nə də tərbiyəvi mövzu deyil.

- Filmdə Drakon və Pələng kimi ümumiləşdirilmiş obrazlar var. Məncə, Drakonu oynayan Rza Rzayev öz ifası ilə Pələngi bir qədər zəiflədir...

- Belə bir söz var ki, padşahı padşah edən onun əshabələridir. Yəni, hər şey nisbidir. Əgər təmiz, safniyyətli, sadəfikirli Pələng olmasaydı, o zaman Drakon obrazı o qədər güclü alına bilməzdi. Pələng saf olduğu qədər vuran ələ, düşünən beynə sahib biridir. Hər iki qəhrəman bizimdir. Və hər iki qəhrəman tamaşaçını düşündürür, onu ardınca aparmağı bacarır. Mən əlbəttə ki, istəməzdim hamımız Drakon olaq, çünki bizim Pələng kimi təmkinli qəhrəmanlara ehtiyacımız daha çoxdur.

- Filmi çəkməzdən öncə müharibə filmlərinə baxırdınızmı?

- Mütləq baxırdım, ancaq baxmaq o demək deyil ki, oxşar səhnələrdən istifadə edim. Əksinə öz rejissor yanaşmamı tapmağa çalışırdım. Dünya kinosunu izləyirəm, rejissor işinə. filmlərdəki bütün xırdalıqlara qədər diqqət edirəm, sətiraltı mənalar baxıram və s. Bilirsinizmi bu mütləq vacibdir.

- Filmdəki partlayış səhnələri çox canlı alınıb. Hiss olunur ki, "Dolu" filminə hərtərəfli dəstəklər olub...

- İstər filmin çəkilişləri gedən məkanlar - Ağdam, İsmayıllı, Sumqayıt, Bakı, Şəmkir və Ağcabədidəki yerlər, istərsə də döyüş sursatları təmənnasız olaraq bizlərə verildi. Daxili Qoşunların 300 əsgəri filmin çəkilişində iştirak etdi. Bir sözlə, heç kim biganə qalmadı, hamı bizə dəstək verdi.

Xədicə QİYAS

Ekspress.-2014.- 19-21 iyul.- S.14.