Əlillərimiz niyə çoxalır?

Qaçqın və məcburi köçkünlərin, əhalinin sosial cəhətdən qayğıya ehtiyacı olan təbəqələrinin problemlərinin işıqlandırılması

Hazırda Azərbaycanda 420 minə yaxın əlil var ki, bunların da 60 mini uşaqlardır. Ümumiyyətlə, son illər ölkədə əlil uşaqların sayında artım hiss olunur.

"Azərbaycanda əlil uşaqların sayında artım var". Bunu əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Səlim Müslümov UNİCEF-in Azərbaycan nümayəndəliyinin rəhbəri Mark Herevardla görüşündə bildirib. ƏƏSMN-dən verilən məlumata görə, ötən ilin on ayında Azərbaycanda 8 minə yaxın uşağa əlillik dərəcəsi verilib və bununla yanaşı, 19 min uşaq təkrar müayinəyə cəlb olunub. Bu rəqəmin ölkəmiz üçün böyük göstərici olduğunu deyən nazir bu istiqamətdə ciddi işlərin aparılmasını vacib bilir: "Azərbaycanda uşaqların müdafiəsi üçün bir sıra islahatlar həyata keçirilib və müvafiq qanunlar qəbul edilib. Düşünürük ki, uşaqların müdafiəsinə yönəlmiş konkret sosial layihələr həyata keçirilməlidir. Bu layihələri bir neçə istiqamətdə daha ciddi şəkildə yerinə yetirməyi planlaşdırırıq. Bunun üçün UNİCEF-in ƏƏSMN-lə birgə fəaliyyəti zəruridir. Birinci növbbədə, sağlamlığı məhdud olan, kimsəsiz uşaqların sosial reabilitasiyasının gücləndirilməsi, yetkinlik yaşına çatmayan uşaqların işə cəlb edilməsinin qarşısının alınması istiqamətində ciddi işlər aparılacaq".

Milli Məclisin Sosial siyasət komitəsinin sədri Hadı Rəcəbli də Azərbaycanda son 6 il ərzində əlil insanların sayında artım müşahidə olunduğunu deyir: "Ölkədə əlillik statusu alan şəxslərin sayı təxminən 61 min nəfər artıb. Dünya praktikasında ölkə əhalisinin 10 faizinin əlil statusu alması normal hesab olunur. Azərbaycanda 2008-ci ildə 286 min insan əlilliyə görə təqaüd alırdısa, gələn ilə proqnozlaşdırılan rəqəm 346 min nəfər təşkil edəcək".

Əlillər İttifaqının prezidenti Davud Rəhimovun fikrincə, 10 il əvvəl əlillərin sayı 250 min nəfər təşkil edirdisə, hazırda bu rəqəm 506 min 127-yə çatıb. Bu isə ümumi ölkə əhalisinin 5,5 faizini təşkil edir. Hazırda əlillərdən 202450 nəfəri qadın, 61693 nəfəri uşaqdır.

Onun sözlərinə görə, dünyada da ümumi tendensiya belədir ki, əhalinin sayı artdıqca əlilliyi olan insanların sayı da paralel olaraq artır: "Heç kim deyə bilməz ki, illər keçdikcə əlilliyin sayında artım olmayacaq və ya fiziki qüsurlu insanların sayı azalacaq. Bu, normaldır".

Əlilliyi doğuran səbəblərə gəlincə, ekspertlər qeyd edirlər ki, xəstəliklərin və qəzaların sayının artması əlillərin də sayının artmasına səbəb olur. Statistik məlumatlara görə, ən çox əlillik dərəcəsi alanlar əsəb sistemi xəstəliklərindən əziyyət çəkən, ruhi davranış pozuntuları olan və anadangəlmə anomaliyaları olan insanlardır. Bundan əlavə, cəmiyyətdə müəyyən səbəblərdən yaranan və yayılan xəstəliklər əlilliyin yaranmasına səbəb olur. Yol-qəza hadisələri çoxaldıqca, eyni zamanda, fiziki qüsurlu insanların da sayı çoxalır. Bütün bunlar əlilliyin artma dinamikasına təsir edir.

Əlil Qadınlar Cəmiyyətinin sədri Məhluqə Rəhimova əlilliyin artma səbəblərini son illərdə əhalinin maariflənərək öz hüquqlarını tələb etməsindən irəli gəldiyini söyləyir: "Əlillərin sayının artmasının ən böyük səbəbi onlar arasında maarifləndirmə işlərinin düzgün aparılması ilə bağlıdır. Xüsusilə son dövrlər onlar maariflənərək öz hüquqlarını tələb edir və sənədləşmə işlərini vaxtında görə bilirlər. Bundan bir neçə il əvvələ qədər insanlar bilmirdilər ki, hansı hallarda onlara əlillik statusu düşür".

Digər səbəb isə neçə illərdir müharibə şəraitində yaşamağımızla əlaqədardır: "20 faiz torpaqlarımız işğal olunub və baş verənlər orada yaşayan əsəb-sinir sisteminə də təsir edir. Onların hər biri psixoloji zədə alıb və hər biri əlildir".

Ekspertlərin fikrincə, əlil kişi və əlil qadın ailə qurduğu üçün onların övladları da fiziki qüsurlu olaraq dünyaya gəlir. Bu baxımdan demək olar ki, ölkəmizdə fiziki imkanları məhdud olan insanlar normal insanlarla ünsiyyət qurmaqda çətinlik çəkirlər. Buna görə də əlil öz əlil yoldaşı ilə ünsiyyət qurur və evlənir. Bu da genetik xəstəliklərin yaranmasına səbəb olur. Onların fiziki imkanları məhdud olmayan insanlarla ailə qurması imkansızdır. Çünki cəmiyyətimizdə əlillər fiziki qüsurlu olduğu üçün onlara inam, etibar yoxdur. Qüsurlu insanların vaxtında müayinə olunmaması nəticəsində xəstəliklər yayılır və onların sayında çoxalma müşahidə olunur. Xəstəliyin ana bətnində aşkarlanıb müayinə olunması üçün vaxtlı-vaxtında insanlar müayinə olunmalıdırlar. Bu baxımdan əlilliyin çoxalmasının qarşısını almaq üçün ilk növbədə genetik xəstəliklərin qarşısı alınmalı və əlilliyi olan şəxslər üçün müayinələr pulsuz həyata keçirilməlidir.

Əlillərin sayının artma səbəblərindən biri olaraq səhiyyənin səviyyəsinin aşağı, sosial vəziyyətin ağır olmasında və ekoloji tarazlığın pozulması da göstərilir.

Qeyd edək ki, son illər ayrı-ayrı təşkilatlar əlilliyi olan şəxslərə dəstək layihələri həyata keçirirlər. "Rəvan" Gəncliyə Dəstək İctimai Birliyinin həyata keçirdiyi

"Fiziki cəhətdən qüsurlu gənclərin əmək fəaliyyətinə dəstək" layihəsi çərçivəsində Milli Məclisin Sosial siyasət komitəsi, Dövlət Sosial Müdafiə Fondu, Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi ilə əməkdaşlıq edilərək real vəziyyət araşdırılıb, hazırlanmış ilkin təkliflər dövlət qurumlarının əməkdaşları və QHT təmsilçilərinin iştirakı ilə keçirilən debatda müzakirəyə çıxarılıb. Birlik rəy və tövsiyələri nəzərə almaqla fiziki cəhətdən qüsurlu gənclərin əmək fəaliyyətinə dəstək məqsədi ilə hazırlanan təklifləri Nazirlər Kabinetinə, Milli Məclisə, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinə, Dövlət Sosial Müdafiə Fonduna ünvanlayıb ("lent.az"). Eyni zamanda bu təkliflərin QHT-lər tərəfindən dəstəklənməsi və cəmiyyətə çatdırılmasının qanunverici orqan və müvafiq dövlət qurumları qərarlar qəbul edərkən bu məsələləri nəzərə almalarına zəmin yarada biləcəyini nəzərə alaraq, həmin təkliflər əlillər təşkilatlarına da təqdim edilib.

Təklifə əsasən gənc əlillərin idarə, müəssisə və təşkilatlarda çalışmalarına şəraitin olması üçün idarə, müəssisə və təşkilatların yerləşdikləri bina və qurğularla bağlı milli standartın qəbul edilməsi, dövlət qurumlarında da əlillər üçün iş yerləri ilə bağlı kvota müəyyənləşdirilməsi, dövlət qurumlarında əlillər üçün müəyyən kvotalar üzrə işə götürülmənin statistikasının aparılması, əlillərin kvota üzrə müəyyən olunmuş iş yerlərinə qəbul edilməməsinə, habelə dövlət büdcəsinə vəsait köçürülməməsinə görə müəyyən edilən cərimənin miqdarının artırılması qeyd olunub. Bundan başqa, təkliflər sırasında Əlillər Fondunun yaradılması və bu cərimələrin həmin Fondda yığılaraq əlillərin sosial-iqtisadi problemlərinin həllinə sərf olunması, müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının əlillərin əməyindən istifadə üçün ixtisaslaşdırılmış iş yerlərinin yeni respublika standartlarını hazırlaması, "Təhsil haqqında" qanunda əlillərin təhsil hüquqları ilə bağlı məsələlərin təkmilləşdirilməsi, gənc əlillərin İKT istiqaməti üzrə orta ixtisas təhsili müəssisələrinə, peşə məktəblərinə, o cümlədən yeni yaradılacaq İnformasiya Texnologiyaları Universitetinə güzəştli qəbuluna şərait yaradılması, İKT üzrə bilik və hazırlıq səviyyələrinin yüksəldilməsi üçün təkmilləşdirmə kurslarına cəlb edilməsi, mobil rabitə şirkətlərinin gənc əlillərin işə qəbulunda maraqlı olması üçün vətəndaş cəmiyyəti institutları və KİV tərəfindən təbliğati işlərin aparılması da yer alıb. Maarifləndirmənin aparılması, mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarında yaradılan və yaradılması nəzərdə tutulan elektron informasiya resurslarında gənc əlillərin işə cəlb edilməsi, qəzet köşklərində gənc əlillərin çalışmasına şərait yaradılması, gənc əlillərin Azərbaycanda fəaliyyət göstərən xarici şirkətlərin sosial layihələrinə cəlb olunması, əlillərin ictimai nəqliyyatdan (avtobuslar və s.) istifadəsi sahəsindəki mövcud problemlərin aradan qaldırılması üçün qanunvericilikdəki tələblərin sərtləşdirilməsi, avtobus və digər ictimai nəqliyyat vasitələrini əlillərin rahat istifadəsi üçün uyğunlaşdırmayan nəqliyyat şirkətləri üçün cərimələrin müəyyən edilməsi də rəy və təkliflərdə qeyd olunub.

Yetim uşaqlara ev tikiləcək

Azərbaycanda valideynlərini itirmiş və valideyn himayəsindən məhrum olmuş, yaşayış yeri olmayan uşaqlar üçün yaşayış binası tikiləcək. Trend-in məlumatına görə, bu barədə Nazirlər Kabinetinin 2013-cü ilin yekunları ilə bağlı Milli Məclisə təqdim etdiyi hesabatda qeyd olunub.

Sənəddə bildirilir ki, Azərbaycanda valideynlərini itirmiş və valideyn himayəsindən məhrum olmuş və yaşayış yeri olmayan, uşaq evləri və internat tipli təlim-tərbiyə müəssisələrindən olan məzunlar üçün 1 otaqlı 120 mənzillik binanın tikilməsi üçün zəruri tədbirlər görülüb.

Hesabatda qeyd olunub ki, uşaqların internat tipli müəssisələrə daxil olmasına ciddi nəzarətin təmin edilməsi nəticəsində 34 uşağın belə müəssisələrə düşməsinin qarşısı allınıb. Bununla yanaşı, 13 nəfər uşaq övladlığa verilib, 51 uşaq isə bioloji ailələrinin və yaxın qohumlarının himayəsinə qaytarılıb.

Rəşid RƏŞAD

Ekspress.-2014.-6 mart.- S.9.