Cümhuriyyət tələbələri
III fəsil. Tale sorağında
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti varlığının 23 ayı ərzində min bir çətinlik və təhdidlərlə üzləşsə də, Vətənin və millətin gələcəyi naminə 100 gənci xaricə oxumağa göndərmişdi.
Tanınmış yazıçı-tədqiqatçı Teyyub Qurban "Cümhuriyyət tələbələri" adlı miqyaslı və sanballı araşdırmasında arxiv sənədləri əsasında onlar barəsində bilmədiyimiz məlumatları gün işığına çıxarmış, bununla yetərlənməyərək və Azərbaycanı qarış-qarış gəzərək xaricdə təhsil aldıqdan sonra artıq müstəqil olmayan vətənə qayıdan tələbələrin izinə düşmüş, onları arayıb axtarmış və talelərinə güzgü tutmuşdur.
"Cümhuriyyət tələbələri"nin ilk iki fəsli bir müddət əvvəl "Ekspress" və digər qəzetlərdə çap olunub.
Bariz Əsədov "Onu unutmaqmı olar?" sərlövhəli məqaləsində iki qudanın - professor Əhməd Rəcəbli ilə general Ağasəlim Atakişiyevin 1954-cü ilin payızındakı il görüşü barədə belə yazır ki, alimin müsibətli günləri qurtarmışdı, irəlidə onu yeni elmi axtarışlar gözləyirdi, generalın isə yaman günləri indi başlanırdı: vəzifədən götürülmüş, bütün mükafat və rütbələrdən məhrum edilmişdi, mühakimə olunmaq qorxusu vardı.
"Sükutu Fəhimə xanım pozdu:
-
Çayınızı soyutmayın, söhbət edin. Yüz fikir bir borcu
ödəməz, - dedi.
Özü də nəvəsi
Zemfiranı qucağına
alıb onların yanında əyləşdi.
Qudalar eyni vaxtda əllərini
stəkanlara uzatdılar".
Məqalədə qeyd edilir ki, Əhməd Rəcəbli 1963-cü ildə
65 yaşında, Ağasəlim
Atakişiyev isə
1970-ci ildə 67 yaşında
vəfat etmişdi.
Qudalar eyni qəbiristanlıqda bir-birinin yaxınlığında
dəfn olunublar.
Uşaqları hər
ikisinin xatirəsini əziz tutur, onların mənzillərinin
üstündə ikisinin
də familiyası yazılıb: "Rəcəbli,
Atakişiyev".
1992-ci il yanvarının ilk
günü Rəcəbli
və Atakişiyevdən
Moskva mətbuatı yazır. "Literaturnaya qazeta"nın 12-ci səhifəsində qəzetin
xüsusi müxbiri
Elmira Axundovanın "Məhəbbətin
tarixi" başlığı
altındakı məqaləsində
Ağasəlim Atakişiyevin
oğlu Tofiqlə Əhməd Rəcəblinin
qızı Xalidə arasındakı ülvi eşqi qələmə alınmışdı. Məncə, Elmira xanımın "Tofiq və Xalidə"si indiyədək yazılmamış
ən kiçikhəcmli
məhəbbət dastanıdır.
Elmira Axundovanın
"Tofiq və Xalidə" hekayəti ölməz şairimiz Məmməd Arazın məşhur misrası ilə bitir:
Dünya mənim, dünya
sənin, dünya heç kimin. ..
"Literaturnaya
qazeta"nın xüsusi müxbirinin yazısında Tofiqin və Xalidənin valideynləri barədə
də məlumat verilir.
Burada oxuyuruq: "Onlar eyni qəbiristanlıqda bir-birinin yaxınlığında
uyuyurlar: general Atakişiyev
və professor Rəcəbli.
Onların xatirələrini Tofiq və Xalidə
eyni anırlar. Və uşaqlarının ziyarətindən
sonra tər güllər məzar daşı üstündə
qalır".
Elmira Axundovanın
"Qoy ədalət zəfər çalsın"səciyyəli
daha bir məqaləsi xüsusi müxbiri olduğu qəzetin 1992-ci ildəki
20-ci sayında dərc
olunub. Böyük
Azərbaycan bioloqu və aqronomu Əhməd Rəcəblinin
xatirəsinin əbədiləşdirilməsinə
həsr edilmiş çağırış "REZONANS" başlığı ilə
verilmişdir: Akademik Rəcəbli niyə unudulmuşdur? Bakıda yaşadığı evə xatirə lövhəsi vurmaq, bir küçəyə,
məktəbə, instituta
adını vermək
olmazmı?
Nə yaxşı ki,
Elmira Axundova Azərbaycan
Milli Məclisinin deputatı seçiləndən
sonra təkliflərinin
həyata keçirilməsinə
nail olmuşdur. 1998-ci ildə Əhməd Rəcəblinin anadan olmasının 100 illiyi ərəfəsində vaxtilə
yaşadığı binaya
xatirə lövhəsi
vurulmuşdur. Azərbaycan
Respublikası Nazirlər
Kabinetinin 1992-ci il 3
mart tarixli 106 saylı
qərarı ilə Qubadakı Elmi-Tədqiqat Bağçılıq və
Subtropik Bitkilər İnstitutuna Əhməd Rəcəblinin adı verilmiş və foyedə büstü qoyulmuşdur.
1992-ci ildə həmçinin Bakıda Şəhər İcra Hakimiyyətinin müvafiq qərarı əsasında
Ümumtifaq Lenin Kommunist
Gənclər İttifaqının
(ÜİLKGİ) 50 illiyi adına küçə
Əhməd Rəcəbli
adlandırılmışdır.
Beləliklə
də, Azərbaycan Cümhuriyyəti tərəfindən
xaricə ali
təhsil almağa göndərilmiş 100 nəfərdən
birisinin adına paytaxtda küçə yaranmışdır.
Ötən əsrin doxsanıncı
illərində və
indiki yüzilliyin əvvəllərində Əhməd
Rəcəbli- general Ağasəlim
Atakişiyev münasibətləri
tanınmış tədqiqatçı-alim
İltifat Əliyarlının
elmi fəaliyyətində
də özünə
yer tapmışdır.
Azərbaycan polisinin tarixi
mövzusunda respublikada
ilk dəfə dissertasiya
müdafiə etmiş
İ.Əliyarlı 2008-ci ildə
T.Behbudov ilə müştərək "Azərbaycanın
daxili işlər nazirləri" adlı kitab nəşr etmişdir. 535 səhifədən
ibarət kitabda Ağasəlim İbrahim oğlu Atakişiyev barəsində geniş məlumat verilir: O,
1903-cü ildə Maştağada
dənizçi ailəsində
anadan olub. İbtidai təhsilini rus-tatar məktəbində alıb.
On beş yaşında Hacı Zeynalabdin Tağıyevin toxuculuq fabrikində əmək fəaliyyətinə
başlayıb. Azərbaycan Cümhuriyyəti
dövründə Bakı
dəmiryolçular məktəbində
işləyib. Aprel
işğalından sonra,
1920-ci ilin may ayında
Bakı Soveti İnzibati Şöbəsində
ictimai asayişin mühafizəsi üzrə
nəzarətçi vəzifəsində
çalışıb. O zaman
gələcək general 17 yaşında
idi...
1950-ci il martın 22-də
47 yaşlı general qudası
Əhməd Rəcəblinin
Moskvanın rəsmi əmrinə əsasən
ikinci dəfə sürgün olunmasına dair orderi imzalamışdı.
1952-ci il sentyabrın 28-də iki tələbə - Dövlət
təhlükəsizlik nazirinin
müavini general-mayor Ağasəlim
Atakişiyevin oğlu
Tofiq və "xalq düşməni"
Əhməd Rəcəblinin
qızı Xalidə gizlicə nikah bağlayırlar. Gənc ailəyə
tale bir qız uşağı bəxş
edir. Hazırda Zemfira Kanadada
yaşayır.
MÜƏLLİFDƏN.
Qudalardan biri - Əhməd Rəcəbli
digərindən beş il əvvəl dünyaya gəlmiş və 65 yaşında dünyasını
dəyişmişdir. Ağasəlim Atakişiyev 1970-ci ildə
67 yaşında vəfat
etmiş və doğulduğu Maştağa
kəndində basdırılmışdır.
Bəs Əhməd Rəcəblinin
qəbri hardadır?
"Ey gənclik!
Sənin öhdəndə böyük
bir vəzifə var: Səndən əvvəlki nəsil yoxdan bir bayraq,
müqəddəs bir
ideal rəmzi yaratdı,
onu min müşkülatla
ucaldaraq dedi ki:
Bir kərə yüksələn
bayraq bir daha enməz!
Əlbəttə ki, sən onun ümidini qırmayacaq, bu gün parlament binası üzərindən
azərilərin yanıq
ürəklərinə enmiş
bu bayrağı təkrar o bina üzərinə taxacaq və bu yolda
ya qazi və
ya şəhid olacaqsan!"
Məhəmməd
Əmin Rəsulzadə
Azərbaycan Parlamentinin xaricə göndərdiyi tələbə-gəncləri
müəyyənləşdirmiş beş nəfərdən
(M.Ə.Rəsulzadə, Mehdi
bəy Hacınski, Əhməd bəy Pepinov,
Qara bəy Qarabəyov və Abdulla bəy Əfəndiyev) ibarət Xüsusi Müsabiqə
Komissiyasının sədri
əvvəli, ardı var
Teyyub QURBAN
Ekspress.-2014.- 22-24 noyabr.-
S.15.