Sosial ipotekaya 50 milyon ayrılacaq

Qaçqın və məcburi köçkünlərin, əhalinin sosial cəhətdən qayğıya ehtiyacı olan təbəqələrinin problemlərinin həlli ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlərin işıqlandırılması

2015-ci il üçün hazırlanan dövlət büdcəsinin layihəsində güzəştli (sosial) ipoteka kreditlərinin maliyyələşdirilməsi üçün 50 milyon manat vəsait nəzərdə tutulub. Bu məbləğ sosial ipoteka kreditləşməsinin tətbiq edildiyi son 8 ildə bir ildə ayrılan ən yüksək məbləğ olacaq.

2013-cü ilə qədər sosial ipotekanın maliyyələşdirilməsi üçün hər il dövlət büdcəsindən 20 milyon manat ayrılırdı. Ötən il bu məbləğ 2 dəfə artırılaraq 40 milyon manata çatdırıldı. 2014-cü ildə də sosial ipotekaya 40 milyon manat ayrıldı. 2015-ci ildən etibarən İpoteka Fonduna güzəştli kreditləri ayrılması üçün 25 faiz artıq vəsaitin ayrılması məqbul bilinib.

Ölkəmizdə sosial ipotekanın maliyyələşdirilməsi məqsədilə daha böyük vəsaitin ayrılması məsələsi dəfələrlə səsləndirilərək təklif kimi irəli sürülüb. Hər il sosial ipoteka ilə mənzil almaq istəyənlərə lazım olan vəsait daha böyükdür. Tələb edilən kredit ehtiyacının bir neçə il ərzində ödənilməsi üçün hər il dövlət büdcəsindən 100 milyon manat vəsaitin ayrılmasının vacib olmasına dair mütəxəsis fikirləri də var.

Xatırladaq ki, Azərbaycanda 2006-cı ildən dövlət vəsaiti hesabına ipoteka kreditlərinin verilməsinə başlanılıb. Bu kreditlərdən bütün sosial qruplara aid olan insanlar yararlana bilər. Lakin elə sosial qruplar var ki, onlar adi ipoteka kreditləri ilə mənzil alması çətindir. Eyni zamanda bəzi sosial qrupların maddi imkanları normal olsa da onların dövlət və ölkə qarşısında xidmətləri yüksək olduğundan onlara da müəyyən güzətlərin tətbiqi vacibdir.

Adi ipoteka kreditlərinin bir qədər ağırlığını nəzərə alaraq 2007-ci ildən Azərbaycan Prezidentinin Fərmanı ilə ölkəmizdə güzəştli kateqoriya üçün ipoteka kreditlərinin verilməsinə başlanıldı.

Bu məsələlər Azərbaycan Prezidentinin 2007-ci il 23 yanvar tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilən "Azə"rbaycan Respublikasında güzəştli ipoteka kreditl"rinin verilməsi Qaydaları"nda öz əksini tapıb.

2007-ci ildə qəbul edilən qaydalarda qeyd olunur ki, güzəştli ipoteka kreditləri gənc ailələrin və hərbi qulluqçuların sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün hazırlanıb və yaşayış sahəsinin alınması məqsədilə verilən ipoteka kreditləri üzrə güzəştlərin tətbiqini nəzərdə tutur.

Güzəştli ipoteka krediti 3 ildən 30 ilədək ayrılır. İpoteka kreditləri üzrə güzəştlərdən yalnız gənc ailələr və hərbi qulluqçular yararlana bilər. Amma bu güzəşt bütün gənc ailələrə aid edilmir. Yalnız şəhid ailəsinin üzvü (əri, arvadı, övladları), Milli Qəhrəmanın özü, yoldaşı, övladları, məcburi köçkün və ya ona bərabər tutulan şəxs, üç ildən az olmayan müddətdə dövlət qulluqçusu işləyən şəxs, elmlər namizədi və ya doktoru elmi dərəcəsi olan şəxs, idman sahəsində xüsusi xidmətləri olan şəxslər (fəxri bədən tərbiyəsi və idman xadimi, ölkə miqyaslı yarışların qalibi (1 yer)), beynəlxalq miqyaslı yarışların mükafatçıları (I, II və III yerlər) ala bilər.

Eyni zamanda 3 ildən az olmayan müddətdə hərbi xidmətdə olan (müddətli həqiqi hərbi xidmətdə olan hərbi qulluqçulardan başqa), eləcə də ehtiyata və ya istefaya buraxılan Azərbaycanın hərbi qulluqçuları sosial ipotekadan istifadə etmək hüququna sahibdir.

Bir sıra hallarda ehtiyata və ya istefaya buraxılmış hərbi qulluqçulara ipoteka krediti üzrə güzəştlər şamil olunmur.

Məhkəmənin hökmü ilə və ya intizam qaydasında hərbi rütbədən məhrum edilən, törədilən cinayətə görə hərbi vəzifələri tutma hüququndan məhrum edilən, müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum edilən, hərbi həkim komissiyası tərəfindən həqiqi hərbi xidmətə yararsız sayılan və s. hallara uyğun gələn hərbi qulluqçular sosial ipoteka ala bilməz.

İpoteka kreditləri üzrə güzəştlərdən istifadə etmək hüququ olan hər bir ailə (şəxs) bu güzəştlərdən yalnız bir dəfə istifadə edə bilər.

İpoteka krediti alan hər bir ailə sadalanan katiqoriyaya aid olduğunu sübut edən sənədlərə sahib olmalıdır. Güzəştli ipoteka krediti almaq istəyən şəxs müvəkkil kredit təşkilatına müraciət edir və müəyyən olunmuş ümumi qaydada ilkin qiymətləndirmədən keçir.

Bu zaman müvəkkil kredit təşkilatına kredit götürmək istəyən tərəf güzəştli kateqoriyaya aid olmasını təsdiq edən sənədləri təqdim etməlidir.

Sosial ipoteka layihəsinin əsas məqsədi ondan ibarətdir ki, mənzili olmayan, ancaq eyni zamanda bazar şərtləri ilə mənzil almaq imkanına sahib olmayan insanlara güzəştli şərtlərlə kredit verib mənzil problemini həll etməkdir.

Sosial ipoteka layihəsinin tətbiq edildiyi son 8 ilin təcrübəsi göstərir ki, belə bir sosial layihənin mövcudluğu azgəlirli insanlar üçün çox böyük əhəmiyyət daşıyır. 2007-ci ildən 2014-cü ilin iyulun 1-nə kimi 3216 ədəd sosial ipoteka verilib. Bu məqsədlə dövlət büdcəsindən 116 milyon manat vəsait ayrılıb.

Sosial ipoteka kreditləri adından göründüyü kimi sosial xarakterli olduğundan o güzəştli şərtlərlə verilir.

Bu kreditlərdə əsas güzəşt borclanma dərəcəsi ilə bağlıdır. Sosial ipoteka krediti maksimum illik 4 faizlə verilir. Azərbaycanda heç bir istiqamət üzrə belə aşağı kreditlər nəzərdə tutulmayıb. İpoteka krediti istehlak krediti sayılır. İstehlak kreditləri üzrə hazırda orta illik faiz dərəcəsi 17 faizdən yüksəkdir. Sosial ipoteka krediti üzrə dərəcə bundan bir neçə dəfə aşağıdır.

Dövlət kreditlərin belə aşağı faizlə verilməsini təmin etmək məqsədilə dövlət büdcəsindən İpoteka Fonduna hər il vəsait ayırır. İpoteka Fondu sonra bu vəsaitləri banklar arasında bölərək müəyyən katiqoriyaya aid insanlara verilməsini təmin edir. Dövlət aşağı faiz dərəcəsinin təmin edilməsi məqsədilə İpoteka Fonduna kreditləri banklara paylayan zaman cəmi 1 faizlə verilməsini tələb edir. Banklar digər xərclərini əlavə etməklə maksimum 4 faizlə kreditləri ayırır.

Dövlət büdcəsindən İpoteka Fonduna ayrılan vəsait yalnız sosial ipoteka kreditlərinin maliyyələşdirilməsi üçün istifadə edilə bilər.

Qeyd etdik ki, sosial ipoteka kreditlərini maliyyələşdirmək üçün 2013-cü ilə qədər büdcədən hər il 20 milyon manat, sonrkı iki ildə 40 milyon manat ayrılıb. Son illərdə dövlət büdcəsindən daha çox vəsitin ayrılması sosial ipoteka krediti alanların sayının daha çox artmasına imkan verib. Yalnız 2013-cü ildə və 2014-cü ilin birinci yarısında 1756 ədəd sosial ipoteka müqaviləsi bağlanılıb. Son ilyarımda bağlanan sosial ipoteka müqavilələrinin sayı indiyə qədər bağlanan bütün müqavilələrin sayının 54,6 faizini təşkil edir.

Deməli, büdcədən ayrılan vəsatin məbləğinin artırılması mənzilə ehtiyacı olan sosial qrupun problemlərinin həllinə kömək edərdi.

Sosial kreditlərlə bağlı başqa bir güzəşt kreditin verilmə müddətidir. Kreditlər maksimum 30 il müddətinə verilə bilər. Müddətin maksimum həddinin böyük olması aylıq borcun məbləğinin aşağı olmasına imkan verir. Bu da gəliri az olan sosial qruplar üçün önəmli məsələdir. Müqayisə üçün bildirək ki, adi ipoteka kreditləri maksimum 25 ilə ayrılır.

Sosial ipoteka kreditlərində başqa bir güzəşt ilkin ödənişlə bağlıdır. Kredit götürən mənzilin dəyərinin ən azı 15 faizini öncədən ödəməlidir. Adi ipoteka kreditlərində bu 20 faizdir. Azgəlirli insanların yığım imkanlarının məhdudluğunu nəzərə alaraq dövlət ilkin ödənişi bir qədər azaldıb.

Kredit şərtlərinin yüngülləşdirilməsi sosial ipoteka götürənlərin aylıq ödənişlərini xeyli dərəcədə azaldır. Bunu bir müqayisədən də görmək olar. Sosial ipotekada 40 min manat dəyəri olan mənzili 25 il müddətinə almaq üçün ayda 210 manat ödəmə qabiliyyəti kifayət edir. Adi ipotekada isə 40 min manat dəyərində olan mənzil üçün 310 manat ödəmə qabiliyyəti lazımdır. Əgər sosial ipoteka 30 il müddətinə verilərsə ayda 190 manat da kifayətdir. Deməli 3 nəfərdən ibarət bir azgəlirli ailənin ayda 650 manat gəliri olarsa həmin ailə mənzil ala bilər. Adi ipoteka krediti götürə bilmək üçünsə ailənin gəlirinin 800 manata yaxın olması vacibdir.

2013-cü ildən başlayaraq sosial ipoteka üçün ayrılan vəsaitlərin artırılması müsbət haldır. Sosial ipoteka ilə bağlı müzakirə edilən əsas məsələlərdən biri bu kreditlərdən istifadə edənlərin dairəsinin genişləndirilməsidir. İqtisadçıların, bir çox millət vəkilinin, hətta hökumət nümayəndələrinin fikri ondan ibarətdir ki, sosial ipotekadan azgəlirli katiqoriyaya aid bütün insanlar faydalanmalıdır. O cümlədən əlillər, güzəştli katiqoriyaya aid olan digər insanlar, subay gənclər, ilk dəfə elmi dərəcə almış elm adamları və digər sosial qruplar sosial ipoteka götürə bilməlidir. Mövcud qaydalara əsasən əlill ailələr ipoteka krediti ala bilmir. Dövlət hər il müharibə əlillərini mənzillər pulsuz təmin edir. Lakin ölkəmizdə 520 min əlil var və onların çoxsu ümumi əlillərdir. Onların hamısını mənzillə təmin etmək qeyri-mümkündür. Buna görə də sosial ipoteka krediti almaq hüququ olanların siyahısına əlillərin də salınması vacibdir. Həm də unutmayaq ki, ölkəmizdə əlillərin önəmli hissəsi gənclərdir. Yalnız uşaqlar arasında əlil olanların sayı 62 mindən çoxdur. Bu cür alilələrin mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün sosial ipotekanın genişləndirilməsi önəmli məsələlərdəndir.

Söhbət azgəlirli insanlardan getdiyindən bu cür sosial katiqoriyaya aid insanlar üçün mənzillər ayrıca satılmalıdır. Daha yığcam desək, sosial ipoteka ilə bazardan mənzil alınmamalıdır. Sosial ipoteka ilə satılan mənzillər dövlətsifarişi ilə tikdirməlidir. Həmin mənzillərin dəyərini isə bazar yox, tikinti xərcləri, vergi nəzərə alınaraq müəyyənləşdirilməlidir. Mütəxəsislərin fikrincə, hazırda dəyəri 60-80 min manat olan 3 otaqlı birtipli mənzilləri dövlət sifarişi ilə 25-30 min manata tikib sosial ipoteka krediti ilə satmaq olar. Bu halda həm sosial ipoteka götürənlər üçün kredit ucuz başa gələr, həm də kreditlərin həcminin artırılması bazarda bahalaşmaya təkan verməz.

Vasif CƏFƏROV

Ekspress.-2014.- 21 oktyabr.- S.9.