Ahıllara qayğı hər zaman dövlətin diqqətindədir

Qaçqın və məcburi köçkünlərin, əhalinin sosial cəhətdən qayğıya ehtiyacı olan təbəqələrinin problemlərinin həlli ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlərin işıqlandırılması

Ölkəmizdə ahıl vətəndaşlar daim dövlətin diqqət və qayğısıyla əhatə olunub. Sosial təminat sahəsinə aid qanunların, fərman və sərəncamların qəbulu zamanı həmişə ahılların maraqları, sosial statusu nəzərə alınıb.

Hətta ahılların sosial müdafiəsi ilə bağlı ayrıca qanun da mövcuddur. 2001-ci ildə "Ahıllara sosial xidmət haqqında" qanun qəbul edilib. Bu qanunda ölkədə 70 yaşına çatan Azərbaycan vətəndaşları, habelə ölkəmizdə daimi yaşayan əcnəbi və vətəndaşlığı olmayan şəxslər ahıl hesab olundu.

BMT-nin inkişaf proqramında da son illər ahıllar problemi geniş yer tutur. 2002-ci ilin aprelində İspaniyanın paytaxtı Madrid şəhərində BMT-nin ahıllar üzrə 2-ci Ümumdünya Məclisinin keçirilməsi də buna misaldır. Bu Ümumdünya tədbirində belə bir fikir səsləndi ki, yaşlılar da cəmiyyətin bərabərhüquqlu vətəndaşlarıdır, onlara ehtiram göstərmək yüksək insani keyfiyyətdir.

Bu cür beynəlxalq çağırışlara cavab olaraq Azərbaycanda 2006-cı ildə prezidentin sərəncamı ilə "Ahıl vətəndaşlarin sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi üzrə dövlət proqramı" qəbul olundu. Proqram ratifikasiya edilən beynəlxalq konvensiyalara və "Yaşlaşma üzrə Madrid Beynəlxalq Fəaliyyət Planı"nın prinsiplərinə əsaslandı. Proqramın əsas məqsədi ahıl vətəndaşların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə nail olmaqdır.

Ölkədə "Ahıl vətəndaşların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsi üzrə Dövlət Proqramı"na əsasən, onların sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində davamlı islahatlar həyata keçirilir. "Azərbaycan Respublikasında demoqrafiya və əhali sakinliyinin inkişafı sahəsində Dövlət Proqramı"nda, dövlət başçısının 2008-ci ilin sentyabrında imzaladığı sərəncamla təsdiqlənın "2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı"nda və digər dövlət proqramlarında ahılların sosial müdafiəsi ilə bağlı nəzərdə tutulan tədbirlər həyata keçirilir.

Azərbaycan dövləti yaxın vaxtlarda 2014-2020-ci illəri əhatə edəcək "Ahıl vətəndaşların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə dair Dövlət Proqramı" qəbul etməyə hazırlaşır. Yeni proqramın qəbulu "Azərbaycan 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf Konsepsiyasının hədəflərinə nail olmağa xidmət edəcək.

Azərbaycan qanunlarına görə, ahıl yaşı 70-i ötmüş insandır. Bu yaşda olan insanların əmək fəaliyyəti və fiziki imkanları məhdudlaşdığından onların müdafiəsinə ehtiyac artır. Buna görə də dövlət qəbul etdiyi müxtəlif qanun və proqramlarda ahıl insanların sosial müdafiəsinə, maddi vəziyyətlərinin yaxşılaşmasına daim diqqət ayırır.

2014-cü ilin əvvəlinə olan rəsmi statistikaya əsasən, ölkəmizdə 390,3 min ahıl var. Son 3 ildə ahıl vətəndaşların sayında azalma müşahidə edilir. 2012-ci ildə ölkəmizdə ahılların sayı ən yüksək həddə - 408,4 minə yüksəlib. Ötən ilin əvvəlində ahılların sayı 401,8 minə, bu ilin əvvəlində isə 390,3 minə enib.

2014-cü ilin əvvəlində əhalinin ümumi sayı 9,477 milyon nəfər olub. Deməli, bu dövrdə Azərbaycan əhalisinin 4,11 faizi ahıl vətəndaşlar olub. 2013-cü ildə bu göstərisi 4,3 faiz, 2012-ci ildə 4,42 faiz təşkil edib.

Statistikaya baxdıqda görürük ki, Azərbaycanda ahılların həm sayında, həm də ümumi əhali sayına nisbətdə azalma var. Amma 1990-cı illə müqayisə etsək görərik ki, ahıl vətəndaşların sayı və nisbəti artıb. 1990-cı ildə ölkəmizdə olan vətəndaşların 220,5 min nəfəri və ya 3,1 faizi ahıl olub. 2000-ci ildə onların sayı 226,7 minə qədər artsa da, ahılların ümumi əhali sayına nisbəti 2,8 faizə enib. Lakin 2011-ci ildə ahılların sayı 406,8 minə (4,46 faiz) yüksəlib. 2011-ci ildə qeydə alınan göstərici Azərbaycanda ahılların əhali sayına nisbətində ən yüksək göstəricidir.

Qeyd edək ki, ölkəmizdə ahılların sayının son illərdə artmamasının əsas səbəblərindən biri ölkəmizdə təbii artımın yüksəlməsidir. Son 10 ildə Azərbaycan vətəndaşlarının sayı 13 faizdən çox artıb ki, bu da yüksək artım göstərici sayılır.

Onu da əlavə edək ki, ahılların sayının artmasına baxmayaraq xarici ölkələrin əksəriyyəti ilə müqayisədə Azərbaycanda yaşı 70-dən yuxarı olan insanların xüsusi çəkisinin yüksək olmadığı məlumdur. Çünki Azərbaycan əhalisi gənc olan ölkələrdən sayılır.

Azərbaycanda ahıllara diqqətin daha bir bariz nümunəsi ölkəmizdə Ahıllar Gününün qeyd edilməsidir.

BMT Baş Məclisinin 1992-ci ildə qəbul etdiyi "Ahılların müdafiəsi ilə bağlı Qətnamə"yə əsasən, 1 Oktyabr - Beynəlxalq Ahıllar Günü kimi təsis edilib. Beynəlxalq Ahıllar Günü 1993-cü ildən başlayaraq Azərbaycanda da hər il yüksək səviyyədə qeyd edilir.

Ahıl insanların hərtərəfli dövlət qayğısı ilə təmin olunması, onların maddi və mənəvi tələbatlarının ödənilməsi təmin edilir.

Ahıl şəxslərin rifahında mühüm yer tutan pensiya təminatı mütəmadi olaraq gücləndirilir. Hazırda Azərbaycanda əmək pensiyalarının baza məbləği 100 manat, orta aylıq məbləği 172,7 manat, yaşa görə pensiyalar üzrə orta aylıq məbləğ 190,9 manat, əvəzetmə əmsalı 45 faiz təşkil edib. Nəticədə, pensiyaların orta aylıq məbləği pensiyaçılar üçün yoxsulluq həddini 1,7 dəfə üstələyib.

Dövlət qarşısında xüsusi xidmətləri olmuş ahıllar əmək pensiyaları ilə yanaşı, Azərbaycan Prezidentinin təqaüdü ilə də təmin olunurlar. Dövlət başçısının 17 mart 2014-cü il tarixli Fərmanına əsasən, Böyük Vətən müharibəsi əlillərinə verilən Azərbaycan Prezidentinin təqaüdləri cari il aprelin 1-dən I qrup əlillər üçün 110 manatdan 150 manata, II qrup əlillər üçün 85 manatdan 130 manata və III qrup əlillər üçün 60 manatdan 100 manata çatdırılıb. Eyni zamanda, 30 aprel 2014-cü il tarixli Sərəncamla Böyük Vətən müharibəsi iştirakçılarına, Leninqrad şəhərinin mühasirəsi zamanı şəhərin müəssisələrində, idarə və təşkilatlarında işləmiş və "Leninqradın müdafiəsinə görə" medalı, "Leninqrad mühasirəsində yaşayan" döş nişanı ilə təltif edilmiş şəxslərə təyin olunan Prezident təqaüdünün aylıq məbləği cari ilin may ayının 1-dən 82 faiz artırılaraq 55 manatdan 100 manata qaldırılıb.

Son məlumatlara görə, Azərbaycanda əmək pensiyaçılarının təxminən 350 min nəfəri ahıl vətəndaşlardır. Başqa sözlə cəmi pensiyaçıların 28 faizi ahıldır. Yaşa görə pensiya alanların 39%-i isə ahıl vətəndaşlardır.

Hazırda ən çox pensiya alan ahıl vətəndaşlar Gədəbəy rayonunun payına düşür. Digər iki və üçüncü yerləri Quba, Qusar və Qobustan rayonları təşkil edir. Xüsusi çəkisi ən az olan məcburi köçkün rayonlarıdır.

Bu vaxta qədər Azərbaycan Respublikası Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi (ƏƏSMN) tərəfindən 1055 nəfər Böyük Vətən müharibəsi əlili minik avtomobili, həmin təbəqədən olan 80 nəfərə yaxın ahıl isə mənzillə təmin edilib. Ahıl şəxslərin dövlət hesabına bərpa-müalicə xidməti, reabilitasiya avadanlıqları, sanatoriya-kurort yollayışları ilə təminatı sahəsində də işlər ilbəil güclənir.

Hazırda respublikamızda 13 100 nəfərdən çox vətəndaşa evlərində sosial-məişət xidməti göstərilir ki, onlardan 11 min nəfərdən çoxu 70 yaşdan yuxarı olanlardır. Həmçinin nazirliyinin sosial xidmət müəssisələrində 200 nəfərədək ahıl tam dövlət təminatında yaşayır. Dövlət başçısının bu təbəqədən olan insanlara diqqət və qayğısının növbəti ifadəsi kimi, ƏƏSMN-nin Bilgəh müharibə və əmək əlilləri üçün pansionatının (Qocalar evi) beşmərtəbəli, 170 yerlik ikinci korpusu inşa olunaraq istifadəyə verilib. Burada beynəlxalq təcrübədən irəli gələn meyarlara uyğun olaraq, tənha ahıl və əlillərin keyfiyyətli tibbi-sosial xidmətlə təmin edilməsi, asudə vaxtlarının mənalı təşkili üçün müasir tələblərə uyğun şərait yaradılıb.

Azərbaycan Prezidentinin 29 dekabr 2012-ci il tarixli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan 2020: Gələcəyə Baxış" İnkişaf Konsepsiyasının 7.3-cü bəndinin icrasını təmin etmək məqsədilə hazırda ƏƏSMN tərəfindən "Ahıl vətəndaşların sosial müdafiəsinin gücləndirilməsinə dair Dövlət Proqramı"nın (2014-2020-ci illər) layihəsi hazırlanır. Layihənin hazırlanması zamanı BMT-nin Beynəlxalq Madrid Fəaliyyət Planının və Yaşlaşma Problemləri üzrə Vyana nazirlər konfransının prinsipləri, ahılların layiqli həyat tərzi keçirmələri üçün əlverişli şəraitin yaradılması, onların cəmiyyətə inteqrasiyasının gücləndirilməsi və s. məsələlər diqqətdə saxlanılır.

Ölkəmizdə ahılların sosial müdafiəsi 2001-ci ildə qəbul edilən "Ahıllara sosial xidmət haqqında" Qanundan sonra güclənib. Həmin qanun ahılların sosial müdafiəsinin əsas istiqamətlərindən biri olan sosial xidmət sahəsində yaranan münasibətləri tənzimləyir, onlar üçün sosial, iqtisadi və hüquqi təminatlar müəyyən edir.

Ahıllara sosial xidmət dedikdə ahılların sosial xidmətə olan tələbatının ödənilməsinə yönəldilən, onlara mülkiyyət növündən və təşkilati-hüququ formasından asılı olmayaraq sosial xidmət müəssisələrində və evdə qulluq, iaşənin təşkili, tibbi, sosial, psixoloci, hüquqi və digər yardımların məcmusundan ibarət olan fəaliyyət nəzərdə tutulur.

Qanuna əsasən ahılların müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada sosial xidmət müəssisəsini və sosial xidmət növünü seçmək, sosial xidmət müəssisələrinin işçiləri tərəfindən şərəf və ləyaqətlərinə hörmət olunmasını və humanist münasibət bəslənilməsini tələb etmək, daxili qaydalar pozulmamaq şərtilə dini ayinlərin icra edilməsi üçün ayrıca yerlə təmin olunmaq, sosial xidmət göstərilməsinə razılıq vermək və ya sosial xidmətdən imtina etmək və s. hüquqları var.

Qanunda bildirilir ki, ahıllar zərurət olduqda sosial xidmət müəssisəsinə yerləşdirilə bilər. Bunun üçün tibbi-sosial ekspert komissiyasının qərarı olmalıdır.

Qanuna əsasən ahıllara göstərilən sosial xidmətin 5 forması var. Bunlar evdə, yarımstasionar vəziyyətdə, stasionar vəziyətdə, fərdi qaydada peşəkar sosial xidmətlərdən və sosial-məsləhət yardımından ibarətdir.

Vasif CƏFƏROV

Ekspress.-2014.- 24 oktyabr.- S.9.