Bu dünyadan o tərəfə keçmək lazımdır...

Gənc rejissor: Pul sonra gələcək, əvvəlcə sənətə sənət kimi baxmaq lazımdır

"Rəssam, şair və rejissor üç qardaşdırlar. Anaları fərqli ola bilər, amma ataları hansısa bir fövqəl gücdür". Cəfər Cabbarlı adına İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının gənc rejissoru Nicat Qərib belə hesab edir. Rejissorun Kult.az saytının əməkdaşı Kəramət Böyükçöllə söhbətini ixtisarla təqdim edirik.

- Nicat, "rejissorluq" nə deməkdir? Rejissor nə işlə məşğul olur?

- "Rejissor" fransız sözü olub, mənası "rejim" deməkdi. Bir çox rejim var: hərbi, siyasi və s. Amma bu rejim digər rejimlərdən bədii olması ilə fərqlənir. Rejissor hadisələrlə məşğul olur. Yəni daim müxtəlif hadisələrin ətrafında dövr edir. Hansı həyat hadisəsində bəşəriyyətin mövcudluğunu tapırsa, onu ya ekran əsərinə, ya da səhnə əsərinə çevirir.

- Səncə, elə Azərbaycan rejissoru var ki, bir həyat hadisəsində bəşəriyyətin mövcudluğunu tapıb və onu ekran əsərinə çevirib?

- Var idi. Lakin o, ekran əsərinə yox, səhnə əsərinə çevirib. Onun üçün teatrın başqa özəllikləri vardı. O, Vaqif İbrahimoğlu idi. Amma deyim ki, ekran əsərinə tam şəkildə çevirən olmayıb. Bu mənim şəxsi fikrimdi. Fikrimcə, hələ ki, cəhd edirlər.

- Vaqif Mustafayevin çəkdiyi filmlər gənc rejissorların gözündə necə görünür?

- Təbii ki, Vaqif Mustafayevə gənc rejissorların böyük hörməti var, onun çəkdiyi filmlərdə incə bir nüans gizlənir. Burda faciə və komediya öz vəhdətini tapır. Yəni bir üzün gülür, o biri üzün ağlayır. Lakin Vaqif Mustafayev çox vaxt keçmişə gedib çıxır. Mən bir gənc rejissor kimi keçmişdən qopmaq istəyirəm.

- Son illərdə Azərbaycanda yeni seriallar çəkilir. Səncə, bu serialların uğur qazanmamasının səbəbi nədir?

- Mənə elə gəlir ki, ən yaralı yerimiz də elə budur: çəkdiyimiz filmlər niyə uğur qazana bilmir? Məncə, başlıca səbəb Azərbaycanda kino akademiyasının olmamasıdır. Bizə təcrübəli mütəxəssislər lazımdır. Film və teatrın bir çox fərqləri var. Əksər aktyorlarımız teatrdan filmə keçid ala bilmir. Bu keçidin alınmamasının da öz səbəbi var: pafos. Məsələn, bəzi aktyorlara deyəndə ki, mənə əsəbi emosiya göstər. O saat bir gözünü qıyır, bir qaşını qaldırır. Bu cür əsəb mimikası müasir insanı inandıra bilmir və yaxud güldürə bilmir, təsirləndirə bilmir. Fikrimcə, ən vacib məsələ odur ki, Azərbaycanda film məktəbi universitetdən ayrılmalıdır. Düşünürəm ki, seriallara ayrılan pullar hələ ki, rejissor və aktyor kadrlarının yetişdirilməsinə ayrılsa, daha yaxşı olar. Film həm də sənayedi. Məsələn, Amerika və Hindistanın iqtisadiyyatının bir hissəsini film tutur.

- Niyə bizim aktyorlara "əsəbi emosiyanı göstər" deyəndə, o saat bir gözlərini qıyıb, bir qaşını da qaldırırlar? Təfəkkür köhnədir, buna görə?

- Deməzdim bu tam olaraq təfəkkür köhnəliyindən irəli gəlir. Düzdür, təfəkkür köhnəliyi də var. Aktyorlarımızın bir çoxu öz üzərində çalışmır. İstənilən məkanda varolma qabiliyyəti çox aşağıdır. Yəqin ki, K.S.Stanislavskini öyrənməyiblər. Onu da qeyd edim ki, sənətə əvvəl sənət kimi baxmaq lazımdır, pul sonra gələcək.

- Səncə, konkret situasiyada dünya filmi necə davranır, bizdə necədir? Aydındır ki, çox fərqlər var, ancaq əsas fərqləri bilmək istəyirəm.

- Dünya filmlərini Avropadan götürsək, onlar romantizmi realizmə gətirə bilirlər. Misal gətirsək. Mel Gibsonun "Apocalypto", "Cəsur Ürək" filmləri götürək. Bu filmlərdə köhnəlik içində yenilik, yenilik içində köhnəlik necə məharətlə verilib. Və Avropa Şərqə daha tez təsir göstərir öz filmləri ilə. Daha yaxına gəlsək, İran film sahəsində daha çox inkişaf edib, iranlı rejissor Əsgər Fərhadini misal gətirmək olar. Türkiyədə isə Nuri Bilge Ceylan. Bizdə dünya səviyyəsinə çıxmaq və dünya səviyyəsində film çəkmək hələ ki, arzu olaraq qalmaqdadır.

- Məsələn, sənin hansı imkanların olsa, dünya səviyyəsində film çəkə bilərsən?

- Mən bu barədə danışanda ilk olaraq peşəkar heyətdən söz açmaq istəyirəm. Bu heyətə rəssamlar, bəstəkarlar, operatorlar, bir də təbii ki, yaşanma incəsənətini duyan aktyorlar daxildir. Bu heyətin qalan hissəsi isə ikinci məsələdir. Saydıqlarım çox vacib amillərdir. Rejissor düşünən beyin, bəstəkar duyan ürək, rəssam estetik gözəllik, operator görən göz, aktyor isə cazibə qüvvəsidir. Düşünürəm ki, ətrafım bunlardan ibarət olsa, dünya səviyyəsində film çəkə bilərəm. Ancaq tək başına çəkdiyim filmləri kütlə yox, ziyalı təbəqə anlaya bilər..

- Bəs erotik səhnələri necə çəkərdin? Bizim seriallarda erotik səhnələrə baxanda adamı gülmək tutur.

- Bu məsələdə Şərq rejissorları mental dəyərlərdən çəkinirlər. Mən bir rejissor kimi bu tip səhnələrin əleyhinə olsam da, bu barədə öz fikirlərim də var. Düşünürəm ki, erotik səhnələr müəyyən estetikanı özündə birləşdirməlidir. Yəni buna baxan tamaşaçı ehtiraslanmamalıdır. Mən erotik səhnəni Qərbdə çəksəydim, insanın varolma səbəbini qabardardım.

- Niyə erotik səhnələrin əleyhinəsən?

- Əleyhinə olmağımın başlıca səbəbi budur ki, Azərbaycanda bəzi ailələrdə normal tərbiyələndirmə üsulu yoxdur, bu mənada ki, özünü tanımayan yeniyetmə bu səhnəyə baxıb təsir altına düşə bilər.

- Azərbaycan seriallarında aktyor seçimi haqqında fikrin necədir?

- Ümumi danışmaq istəməzdim, amma əksər seriallarımızda seçim kortəbii aparılır. Aktyor sənətinə görə yox, serialın büdcəsinə görə seçilir.

- "Aktyor sənətinə görə seçim" necə olmalıdır ki?

- Məsələn, 50 kiloqram çəkisi olan insanın 150 kiloqram ağırlığı qaldırması, səncə, necə olar? Sənəti ağır olan aktyorun qiyməti baha olur. Bu səbəbdən də, ağır obrazlar yüngül çəkili aktyorlara verilir. Və həmin aktyorlar öz rolunu həll edə bilmir. Nəticə isə süni alınır. Rejissorların ən böyük problemi maliyyə məsələləridir. Belə bir yazılmamış qanun var ki, səhnə və yaxud ekran əsəri yaxşı olanda deyirlər, aktyorlar yaxşı oynayıb, pis olanda deyirlər ki, rejissor pis quruluş verib. Rolun böyüyü-kiçiyi olmasa da, aktyorun böyüyü-kiçiyi var.

- Səncə, Azərbaycanda sənəti ağır olan aktyorlar kimlərdir?

- Barmaqla sayılacaq qədərdir. İlk olaraq bu isimlərdən başlamaq istərdim. Məmməd Səfa, Fəxrəddin Manafov, Nurəddin Mehdixanlı, Rasim Balayev, Fuad Poladov, Rafael Dadaşov, Ayşad Məmmədov... Saydığım isimlər canlı məktəbdir.

- Nicat, Sovet dövründə çəkilən filmlər niyə bu gün çəkilənlərdən çox maraqlıdır? Səncə, Sovet dövründə hansı imkanlar var idi ki, indi yoxdur?

- Əslində, daha dərin düşünsək, Sovet dönəmində olmayanlar indi var. Söhbət filmlərdən getmir. Söhbət səndən, məndən və yaxud bizlərdən gedir. Müasir və düşünən gənclik. Sovet ideologiyası bizə məlumdur. Dilimizi, dinimizi, mənsubiyyətimizi və mədəniyyətimizi məhv etməyə çalışırdılar. O dövrün rejissorları hər şeyi sətiraltı veriblər. Bu gün söz açdığım "bizlər" bunu görür və dərk edirik. Sənə bir misal gətirim: "Axırıncı Aşırım" filmindəki Qəmlo, əslində, kimdir? Və Rejissor Sovetin diktəsi ilə Qəmlonu necə qələmə verib? Bu sual hər kəsədir! Günümüzə qayıtsaq, Sovet dönəmindən çox fərqlidir. Müstəqil ölkədə yaşayırıq. Qarşımızı alan hər hansı bir qüvvə yoxdur. Bəs niyə biz geri qalırıq? Bu da məlum məsələdir. Televiziya yayımları sərhədsizdir. Hollivud və Bollivud bizim tamaşaçılara tam fərqli janr və üslubda filmlər təqdim edir.

- Məsələn, çox uzağa getməyək, "Qurdlar vadisi" kimi bir serial çəkməyə bizə konkret olaraq nə mane olur? Yaxud "Yapraq tökümü", "Möhtəşəm yüz il"?

- "Qurdlar vadisi" tam bədii deyil. Bu serialda siyasi məsələlər var və çəkilişinə sərhədsiz imkan yaradılıb. Bu, Türkiyənin problemlərinin qüdrətinə görədir, onların xarici və daxili düşmənləri bizim düşmənlərimizdən daha çoxdur. Bütöv şəkildə götürsək, Azərbaycanın əsas problemi Qarabağ məsələsidir. Bu yöndə bizdə də filmlər çəkilir. Amma...

- Halbuki Polad Ələmdarın əsl sənəti heç aktyorluq deyil.

- Doğru vurğuladın, Polad Ələmdar, əslində, aktyor deyil. Onu seçən yaxşı rejissordur. O serialda Necatinin heç öz səsi də deyil, yəni dublyajdır. Bəs necə olur ki, Necati Polad obrazının öhdəsindən çox yaxşı gəlir? Qeyd edim ki, aktyor olmaq üçün universitet bitirmək vacib deyil. Əsas özünü kəşf etməkdi. O ki qaldı adını çəkdiyin digər seriallara, burada ssenari də vacib şərtdir. Güclü ssenari çox şey deməkdir. Bizdə də belə ssenaristlər və bayaq qeyd etdiyim heyət olsa, yaxşı filmlər çəkə bilərik.

- Maraqlıdır, gənc rejissor kimi sənətinlə bağlı ən böyük arzun nədir?

- Öz məktəbimi yaratmaq. Və məktəbimin bağlarını Vaqif İbrahimoğlunun məktəbi ilə bağlamaq. Əslində, bu sənətdə arzularım çoxdur. Amma arzularımda bircə şey yoxdur, o da məşhurluq.

- Məşhur olsan, nə olacaq ki?

- Məşhur olsam, məşğul ola bilməyəcəm. Bu, pünhan sənətdir. Hər saniyə müşahidə aparırsan və sirlər yığırsan. Bu sirləri ilk dəfə aktyorlara açırsan. Hər zaman özünə dolmalısan, rejissorun gözləri kinolentdir. Əksəriyyətin görmədiklərini görür, duyur və yaşayır. Rejissor bütün tapıntılarını öz üzərinə köçürür. Bu nə qədər xoş olsa da, o qədər də əzablıdır.

- Rejissor olmaq uşaqlıqdan arzun olub, yoxsa təsadüfən bu sənəti seçmisən?

- Bu sənətə təsadüfən gələnlər təsadüfən də gedir. İstedadım haqda danışmaq istəmirəm, bu haqda başqaları danışsa, daha yaxşı olar. Heç danışmamaq da olar. Bilirsən, rejissor olmaq üçün arzu-filan yetərli deyil. Bu, doğuluşdan, inkişafdan, mühitdən əkstəkamüldən və fərdilikdən doğan bir şeydir. O biri dünyaya baxmaq üçün bu dünyadan baxmaq lazım deyil, hətta bu dünyadan da o tərəfə keçmək lazımdır.

- Yəni demək istəyirsən ki, şair anadan şair doğulduğu kimi, rejissor da anadan rejissor doğulur?

- Bu sual yəqin ki, təsadüfi deyil. Sən bunu dərk edirsən. Mənə elə gəlir ki, sən yazıçı doğuluşunun məntiqini yaxşı bilirsən. Necə ki, yazıçı kimi doğulursan, rejissor kimi də doğulmalısan. Çünki rejissorluğun sirlərini oxuyub öyrənirsən, ancaq bundan sonra hər şey doğuluşdan asılıdır. Sən öyrəndiklərinə tabe olmaya da bilərsən. Ümumiyyətlə, mən deyərdim ki, rəssam, şair və rejissor üç qardaşdırlar. Anaları fərqli ola bilər, amma ataları hansısa bir fövqəl gücdür...

- Teatrlarımızda qoyulan tamaşalar nə üçün əvvəlki kimi geniş tamaşaçı kütləsini özünə cəlb edə bilmir? Bunun səbəblərini gənc rejissorlar nədə görür?

- Dövr dəyişib. İnsanlar, təfəkkür, hadisələrə yanaşma tərzi, baxış bucağı dəyişib. İndiki tələbat tam başqadır. Artıq müraciət olunan əsərlərin çoxu öz aktuallığını itirib. Yeni nəslə artıq maraqlı deyil. Bir az haşiyə çıxsaq, görərik ki, gənclərimizin aclığını bəzi ara musiqiçilər təmin edə bilir. Onlar nəbzini tutur. Bəlkə də, bu haşiyə elə də yerinə düşmədi, amma düşünürəm ki, fikrimi aydınlaşdırmaqda kömək edəcək. Bir baxaq bizim gənclər əsasən hansı filmlərə daha çox baxır. Teatr filmin canlı versiyasıdır. Həm də teatr böyük mədəniyyətdir.

- Bəs, səncə, çıxış yolu nədir?

- Çıxış yolunu mən onda görürəm ki, yeni müasir aktual əsərlər yazılmalıdır. Quruluş dəyişməlidir. Yeni üslub, yeni canr gəlməlidir. İndiki gənclik tam başqa şey istəyir. Təbliğat gücləndirilməlidir. Məktəblərdə və ali təhsil müəssisələrində teatr dərnəkləri yaradılmalıdır. Və yaradılan dərnəklər arasında yarışlar keçirilməlidir. Əgər bunlar olsa, düşünürəm ki, teatra axın bərpa ediləcək. Uşaq valideyninə görə, valideyn uşağına görə teatra gələcək mütləq.

- Hazırda quruluş verdiyin tamaşa və yaxud film varmı?

- Bəli. Cəfər Cabbarlı Adına İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrında Demet Çizmelinin "Cümhuriyyətin ilk sədası" adlı pyesini səhnələşdirirəm. Eyni zamanda, gənc rejissor Rəşad Axundzadənin quruluş verdiyi "Bıçaq" filmində baş rolun ifaçısıyam.

- Teatrda rejissor, filmdə aktyor. Səncə, rejissor aktyorluğu bacarmalıdırmı?

- Rejissorun aktyorluğu bacarması şərt deyil. Amma aktyoru tanımalıdır. Onu duymalıdır. Aktyorluğu da bacarsa, lap yaxşı olar. Bəzən rejissorun da aktyorluq potensialını açmaq lazımdır. Düşünürəm ki, Rəşad Axundzadə bunu bacaracaq. Ümumiyyətlə, mən tək teatrla məşğul olmuram, həmçinin filmdə də istər rejissor, istərsə də aktyor kimi fəaliyyət göstərirəm. Düzünü desəm, biz heç bir maliyyə və təşkilat dəstəyi ilə film çəkmirik. Yalnız öz hesabımıza çəkirik. Tural Tahir və Rəşad Axundzadə gənc olsalar da, iddialı rejissorlarımızdandır. Biz hələ ki, çəkdiklərimizi üzə çıxartmırıq. Sual verə bilərsən ki, niyə? Çünki tufan qabağı sakitlik olur...

Ekspress.-2014.- 25-27 oktyabr.- S.19.