Əlilliyə səbəb olan xəstəliklər
Xəstəliklərə qarşı mübarizəni
gücləndirməklə əlilliyin səbəblərini
zəiflətmək olar
Qaçqın və məcburi köçkünlərin,
əhalinin sosial cəhətdən qayğıya
ehtiyacı olan təbəqələrinin problemlərinin
işıqlandırılması
Ölkəmizdə əlillik statusunu daşıyan şəxslərin əksər hissəsi müxtəlif xəstəliklərlə əlaqədar əlil olmuş insanlardır. Müharibə, fövqəlada hallar, müxtəlif qəzalarla əlaqədar əlil olanların sayı isə cəmi əlillərin kiçik hissəsini təşkil edir. Azərbaycanda 11 minə yaxın Qarabağ müharibəsi əlili var. Böyük Vətən, Əfqanıstan, Çernobıl, 20 Yanvar, müxtəlif terror hadisələri, travmalar və s. oxşar hallarla bağlı əlil olanlar da nəzərə alınarsa bu cür xarici səbəblərlə bağlı əlillərin sayı 50 mini ötmür. Ölkəmizdə isə 2012-ci ilin sonuna olan məlumata görə 520,8 min əlil var. Müqayisədən görünür ki, xarici səbəblərlə bağlı əlil olanların sayı cəmi əlillərin 8 faizi qədərindədir.
Statistika göstərir ki, 2012-ci ilin sonuna olan məlumata əsasən, ilk dəfə əlil statusu alanların sayı 22,687 min olub və onların 1861 nəfəri (8,2 faiz) travmalar, zəhərlənmələr, xarici səbəblərin təsirinin digər nəticələri, həmçinin istehsalatda travmaların nəticələri və peşə xəstəlikləri sayəsində əlil olanlardır. Bir il ərzində əlil olan 20 mindən artıq insan isə müxtəlif xəstəliklərlə əlaqədar sağlamlığını itirənlərdir.
Məlumatü üçün bildirək ki, ölkəmizdə əlillərin sayı, onların ümumi əhali sayına nisbəti yüksək deyil. Dünyada 1 milyard əlil var və onların dünya əhalisinin sayına nisbəti təxminən 15 faizdir. Azərbaycanda əlillərin əhali sayına nisbəti 5,6 faiz təşkil edir.
Ölkəmizdə əlillərin sayının azlığını MDB ölkələrində olan eyni göstəricilərin müqayisədən də görmək olar.
Azərbaycanda əhalinin 0,23 faizi, Belarusda 0,51 faizi, Ermənistanda 0,51 faizi, Qırğızıstanda 0,28 faizi, Moldovada 0,36 faizi, Rusiyada 0,59 faizi, Ukraynada 0,39 faizi ilk dəfə əlil hesab edilib. Göründüyü kimi Azərbaycanda əlil olanların əhali sayına nisbəti daha aşağıdır.
Rəsmi statistikaya görə, ölkəmizdə 520,8
min (2012-ci il) əlil var. 2000-ci illə müqayisədə ötən
müddətdə əlillərin sayında ciddi
artım olub. Həmin tarixdə Azərbaycanda
250,71 min əlil var idi. Ötən 12 il ərzində
ölkə əhalisinin sayı 15 faiz
artdığı halda əlilliyə
görə pensiya və müavinət
alanların sayı 2,07 dəfə artıb. Yalnız 2012-ci
ildə 22,7 min nəfər ilk dəfə əlil statusu
alıb. 2009-cu ildə bu göstərici
18,5 min olub.
İlk
dəfə əlil statusu alanların 8,8 mini 18 yaşına qədər olan uşaqlardır. 2009-cu ildə 6,2 min uşaq ilk
dəfə əlil statusu qazanıb.
Bu məsələdə təəssüfləndirici fakt ondan ibarətdir ki, kənd yerlərində əlil uşaqların sayında artım sürəti şəhər yerlərinə nisbətən yüksəkdir. 2012-ci ildə uşaqlar arasında ilk dəfə əlillik statusu alan şəxslərin 5 mini kənd yerlərində, 3,8 mini şəhər yerlərində yaşayan uşaqlar olub. 2009-cu ildə isə 6,2 min ilk dəfə əlil adı alan uşağın 3,3 mini kəndlərdə, 2,9 mini şəhərdə yaşayanlar təşkil edib. 2009-2012-ci illər ərzində şəhər yerlərində ilk dəfə əlil hesab edilən uşaqların sayı 31 faiz artdığı halda kənd yerlərində 51 faizdən çox artıb. Halbuki, hazırda Azərbaycan əhalisinin 53 faizi şəhərlərdə, 47 faizi kəndlərdə yaşayır. Bu nisbətlə ilk dəfə əlil olan uşaqların da çox hissəsi şəhərlərdə olmalı idi.
Son
məlumata görə, 18 yaşına qədər olan hər 10 min uşaqdan 34,5 nəfəri ilk
dəfə əlil hesab edilib.
2009-cu ildə hər 10 min nəfərə
düşən göstərici 24 nəfər olub.
Uşaqlardan fərqli olaraq yaşı 18-i ötən şəxslər arasında ilk dəfə əlillik daha çox şəhər yerlərində müşahidə edilir. 2012-ci ildə şəhər yerlərində 7800 nəfər, kənd yerlərində 6100 nəfər ilk dəfə əlillik statusu alıb.
Ümumilikdə isə ilk dəfə əlil hesab edilənlərin 11,6 min nəfəri şəhərdə, 11,1 min nəfəri kənddə yaşayıb.
Statistik məlumatlardan görünür ki, ilk dəfə əlil hesab edilən insanların daha çox hissəsi 2 qrup əlillərdir. Belə ki, 2012-ci ildə ilk dəfə əlil olan 22,7 nəfərin 78,9 faizi 2-ci qrup əlilik dərəcəsi alıb. Əlillərin 15,1 faizi 3-cü qrup, qalanı birinci qrup əlillər olub. İlk dəfə əlil adı alan şəxslərin 98,2 faizi əmək qabiliyyətli yaşda olan insanlardır.
Bu statistik
məlumatları təsadüfən
çəkmirik. Hamıya aydındır ki,
əlillərin sayının
artması qayğıya
ehtiyacı olan insanların sayının
artması deməkdir.
Daha çox əlil dövlətdən daha çox maliyyə və digər iqtisadi, sosial resurslardan istifadə etməyi tələb edir. Əlillik insanlar üçün
sadəcə fiziki deyil, həm də mənəvi zərbə olduğundan o
insanların reabilitasiyası,
cəmiyyətə inteqrasiyası
dövlət üçün
ən həssas məsələlərdən birinə
çevrilir. Buna görə
də dövlət əillərə qayğını
artırmaqla bərabər
əlilliyə səbəb
olan amillərin mümkün qədər zəiflədilməsinə nail olmalıdır. Əlilliyin səbəbləri arasında isə yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi müxtəlif xəstəliklər
əsas baiskardır.
Rəsmi məlumatlara görə,
ilk dəfə əlil
hesab edilənlərin
daha çox hissəsi qan dövranı sistemi xəstəliklərinə görə
əlil olur.
2012-ci ildə 5,03 min şəxs bu xəstəlikdən əlil
olub. Əlilliyə səbəb olan
əsas xəstəliklər
arasında ikinci sırada əsəb sisteminin xəstəlikləri
(2,178 min əlil) gəlir.
Digərlərinə diqqət
yetirdikdə görünür
ki, ruhi və davranış pozğunluqları (1806 əlil),
bədxassəli şişlər
(1667 əlil), endokrin sisteminin xəstəlikləri,
qidalanmanın və maddələr mübadiləsinin
pozğunluqları (1628 əlil),
göz və əlavə aparatının
xəstəliyi (1397 əlil),
vərəm (1116 əlil)
də əlilliyə səbəb olan əsas xəstəliklərdəndir.
2009-cu illə müqayisə etdikdə məlum olur ki, 2012-ci ildə ilk dəfə əlil olanların sayı 23 faiz artıb. Xəstəliklər
üzrə müqayisə
etdikdə isə bu müddətdə qan dövranı sistemi xəstəliklərinə
görə əlillik
28 faizdən çox,
əsəb sisteminin xəstəlikləri ilə
əlaqədar əlillik
6,24 faiz, ruhi və davranış pozğunluqları 8,3 faiz,
bədxassəli şişlərlə
əlaqədar əlillik
26,5 faiz, endokrin sisteminin xəstəlikləri,
qidalanmanın və maddələr mübadiləsinin
pozğunluqlarına görə
əlillik 36 faiz, vərəmlə əlaqədar
əlillik 17,8 faiz artıb. Göz və əlavə
aparatının xəstəliyinə
görə əlillik
bu müddətdə
2 faiz azalıb.
Uşaqlar arasında əlilliyə
səbəb olan xəstəliklərin statistikasına
diqqət yetirdikdə
aydın olur ki, 18 yaşına qədər insanlar daha çox əsəb sisteminin xəstəlikləri ilə
əlaqədar əlil
olur. 2012-ci ildə 2491 nəfər bu xəstəliklərlə
əlaqədar ilk dəfə
əlil hesab edilib. Ruhi və davranış pozğunluqlarına görə
863 nəfər, anadangəlmə
anomaliyalar (inkişaf qüsurları), deformasiyalar
və xromosom pozğunluqları ilə əlaqədar 854 nəfər,
tənəffüs sisteminin
xəstəliklərinə görə 707 nəfər,
göz və əlavə aparatının
xəstəliyinə görə
540 nəfər ilk dəfə
əlil olub. 2009-cu illə müqayisədə
2012-ci ildə əlilliyin
səbəbləri arasında
əsəb sisteminin xəstəlikləri 42 faiz,
ruhi və davranış pozğunluqları
xəstəlikləri 30 faiz,
anadangəlmə anomaliyalar
(inkişaf qüsurları),
deformasiyalar və xromosom pozğunluqları
56 faiz, tənəffüs
sisteminin xəstəlikləri
2,1 dəfə, göz
və əlavə aparatının xəstəliyinə
görə 25 faiz artıb. Bu müddətdə
uşaqlar arasında
ilk dəfə əlil
olanların sayı 41
faizdən çox artıb.
Statistika göstərir ki,
ürək-damar xəstəlikləri
Azərbaycanda artmaqdadır.
Bu xəstəlik həm də əlilliyin əsas səbəblərindən biridir.
Lakin qeyd edək ki, ürək-damar xəstəlikləri təkcə
Azərbaycanda deyil, dünyanın bütün
ölkələrində artır.
Dünya
Səhiyyə Təşkilatının
ən son statistic göstəricilərinə
görə, ürək-damar
xəstəlikləri hələ
də dünyada ən çox ölümə və əlilliyə səbəb
olan xəstəlikdir.
Deməli, sağlamlığa diqqəti artırmaqla əlilliyi doğuran səbəbləri zəiflətmək,
beləliklə, əlil
insanların sayında
artım sürətini
azaltmaq olar. Bunun üçün həm qanunvericilik təkmilləşdirilməli,
həm də insanların öz sağlamlığını qoruması
üçün maarifləndirici
tədbirlər görülməlidir.
Ölkəmizdə "Əhalinin sağlamlığının
qorunması haqqında"
Qanun mövcuddur və bu qanunda
olan müddəalar mütamadi olaraq təkmilləşdirilir. Qanunda dəqiq
ifadə edilir ki, dövlət ailə üzvlərinin sağlamlığını qorumaq
qayğısını öz
öhdəsinə götürür.
Yəni,
insanların sağlamlıq
məsələsinə görə
dövlət birbaşa
məsuliyyət daşıyır.
Qanunda qeyd edilir ki,
hər bir vətəndaş ailənin
planlaşdırılması, ətrafdakılar üçün
təhlükə törədən
xəstəliklərin mövcudluğu
məsələlərinə və ailə-nigah münasibətlərinin tibbi-psixoloci
cəhətlərinə dair,
habelə nəsildə
mümkün olan irsi xəstəliklərə
yol verməmək məqsədilə yaşayış
yerindəki dövlət
və bələdiyyə
tibb müəssisələrində
pulsuz məsləhətlər
almaq , müayinədən
keçmək və dispanser nəzarətində
olmaq hüququna malikdir.
Əgər dövlət insanların vaxtlı-vaxtında tibbi müayinəsini təşkil
edə bilsə, həmçinin insanlar fərdi qaydada öz sağlamlıqlarına
diqqət ayırsa insanlar ağır xəstəliklərə daha
az düçar
olar və əlillik faktlarının
sayında artım böyük olmaz.
Qeyd etmək yerinə
düşər ki, dövlət indiyədək
insanların sağlamlığının
qorunması üçün
xəstəxanaların, poliklinikaların
əsaslı təmiri,
səhiyyə ocaqlarının
müasir tibbi avadanlıqlarla təchizatı
işini xeyli yaxşılaşdırıb. İndi ölkəmizdə müayinə
zamanı istənilən
xəstəliyi vaxtında
aşkar etməyə
imkan verən tibb avadanlıqları və ixtisaslı həkimlər var. Sadəcə
olaraq uşaqların və 18 yaşdan böyük olan insanların müayinəsinin
təmin edilməsi məqsədilə işləri
gücləndirmək vacibdir.
Vaxtında müayinə və
müalicə əlilliyə
səbəb olan xəstəliklərin əksəriyyətinin
qarşısını almağa
imkan verir.
Artıq əlil olan
insanların reabilitsaiyası
işləri də ölkəmizdə aparılır.
Bu məsələ "Əlilliyin və uşaqların sağlamlıq
imkanları məhdudluğunun
qarşısının alınması,
əlillərin və
sağlamlıq imkanları
məhdud uşaqların
reabilitasiyası və
sosial müdafiəsi haqqında" qanunla tənzimlənir.
2012-ci ilin məlumatına əsasən,
Azərbaycanda reabilitasiya
göstəricisi 3,5 faiz olmaqla, tam reabilitasiya olunanların sayı 6 952 nəfər olub.
2012-ci il ərzində 83 nəfər
əlilin Ukrayna və Bolqarıstanda, 153 nəfər əlilin Naftalan şəhərindəki
müalicə mərkəzində
bərpa müalicəsi,
1056 nəfər əlilin
ölkənin müxtəlif
bölgələrində yerləşən
istirahət zonalarında
istirahəti təşkil
edilib.
Sağlamlıq
imkanları məhdud uşaqlara və sosial təhlükəli vəziyyətdə olan yetkinlik yaşına çatmayanlara sosial xidmət göstərilməsi
sahəsində əlavə
tədbirlər görülməsi
məqsədilə 2013-cü il dövlət büdcəsində Prezidentin
ehtiyat fondundan ayrılmış 2 milyon manat vəsait, ilk növbədə sağlamlıq
imkanları məhdud yetkinlik yaşına çatmayanların sosial reabilitasiyası və baxımsızlığının qarşısının alınması
sahəsində işlərin
görülməsinə, onlara
ev şəraitində
icma əsaslı sosial xidmətlər göstərilməsinə yönəlib.
Vasif CƏFƏROV
Ekspress.-2014.- 25-27
yanvar.- S.11.