Ən yaxın tarix
İlk və yeganə qadın
spiker
Tanınmış yazıçı-tədqiqatçı Teyyub Qurban "Ən yaxın tariximiz" başlığı altındakı yeni araşdırmasında arxiv sənədləri əsasında müasirlərimiz olan dövlət və ictimai xadimlərimiz barədə indiyədək bilmədiyimiz məlumatları, faktları işıq üzünə çıxarır.
İlk araşdırma anadan olmasının 80 illiyi münasibətilə Azərbaycan parlamentarizmi tarixində qanunverici orqana başçılıq edən ilk və hələlik son sədr Elmira Qafarovaya həsr edilib.
"... Həsən Həsənov həmin gün axşam Bakıya qayıdır, Ali Sovetin iclasından xəbəri yox, gəlir Nazirlər Kabinetinə, bütün müavinləri çağırır yanına, təkcə Hüseynovdan başqa, yəni artıq o, müavin deyil. Firuz Mustafayev, Zülfi Hacıyev, Artur Rəsizadə, Matvey Radayev - hamısı yığışırlar. Həsənov soruşur ki, nə var, nə yox?...
Artur Rəsizadə qayıdıb-deyir:
- Həsən Əzizoviç, bilirsən bu gün Ali Sovetdə nə hay-küy oldu?
- Nə hay-küy?
- Təklif olunanda ki, Dövlət Plan Komitəsinin sədri (Rəhim Hüseynov - red.) baş nazirin müavini olmasın, bir hay-küy qopdu ki, prezident hanı, baş nazir hanı... Nə
isə, təklif keçmədi...
Həsənov deyir:
- Onu kim edib? Mənim xəbərim yoxdur!
Müavinlər baxırlar bir-birinin üzünə: necə yəni xəbərim yoxdur, orda deyilir ki, hökumətin təklifidir.
Həsən Həsənov keçir öz stolu arxasına, daxili telefonla Elmira Qafarovaya zəng edir:
- Elmira xanım, bu nədir, bir gün rayona getmişəm, ortaya təzə şeylər çıxır, daha baş nazir sayılmır. Bu gün müavinimi çıxarırlar, təzəsinə iş təklif edirlər, bu nə məsələdir?
Müavinlər də sakitcə qulaq asırlar. Bunun heç nədən xəbəri yoxmuş ki? Nə isə, Həsən Həsənov Elmira xanıma çox narazılığını bildirir və deyir ki, sabah mən prezidentə müraciət edəcəyəm, belə edəcəyəm, elə edəcəyəm və trubkanı qoyur yerə, gəlir oturur və... iclas qurtarır.
Ertəsi günü yenə Ali Sovetin iclası davam edir. Biz həmişəki kimi orada iştirak
edirik. Nə isə, gəlmişik
Ali Sovetə. Qarderobun qarşısında
görürəm Zülfi
Hacıyev, Firuz Mustafayev, Artur Rəsizadə və başqaları. Hamısı yığışdı başıma
ki, bəs Rəhim Əliyeviç, heç Həsən Həsənovun bu işdən xəbəri yox imiş. Dedim, necə yəni xəbəri yox imiş? Dedilər ki, bəs, Elmira Qafarova ilə yanımızda danışdı
və etirazını
bildirdi. Firuzla Zülfi
dedilər ki, qalxaq yuxarı, Elmira xanımın yanına.
Mən etiraz elədim. Ancaq onlar getdilər. Heç üstündən on dəqiqə
keçməmiş gördüm
gəldilər. Dedilər ki,
Elmira xanım dünən
heç işdə olmayıb və bütün bu işlərdən xəbərsizdir.
Həsən Həsənov yalandan
boş telefonu götürüb provokasiya
edirmiş, boş telefonla danışıb müavinlərini dolayırmış".
Beləliklə, Elmira Qafarova ilə
Rəhim Hüseynov arasında nifaq salmaq istəyən qarayaxanların oyunu baş tutmadı.
Elmira xanım bu iki provokasiyadan sonra demişdi: "Vətən təhlükə
qarşısındadır, düşmən caynaqlarını
torpağımıza uzatmışdır,
sizlər, boş telefona "xoruzlananlar"
isə əl-ələ
verib basılmaz döyüş səngərləri
hazırlamaq əvəzinə
bir-birinizin ayağı
altını qazırsınız.
Utanın! Rəhim Hüseynova gəldikdə,
onu müavinlikdən azad etmək yox, irəli çəkmək lazımdır.
Bu gün Azərbaycanın
ona daha böyük ehtiyacı vardır".
1990-cı il avqust ayının 29-da Azərbaycan
SSR Ali Sovetinin sədri
Elmira Qafarova iki qərar imzalamışdı.
"Azərbaycan SSR sərhədlərində
Ermənistanın silahlı
təcavüzü haqqında"
on birinci çağırış
respublika Ali Sovetinin on
beşinci sessiyası
tərəfindən qəbul
edilmiş sənəddə
deyilirdi: "1988-ci ilin
fevralından indiyədək
Ermənistandan Azərbaycan
SSR-ə qarşı ardı-arası
kəsilməyən təcavüz
törədilir.
Bu ilin
əvvəlində Naxçıvan
MSSR-in Kərki kəndi
silahlı erməni quldur dəstələri tərəfindən zəbt
edilmiş, azərbaycanlı
əhali oradan qovulmuş və kənd ermənilərlə
məskunlaşdırılmışdır.
Qanunsuz yaradılmış, müasir
növlü silahlar və hərbi texnika ilə təchiz olunmuş erməni milli ordusu bu il avqustun 18-22-də Azərbaycan SSR-in Qazax rayonuna silahlı müdaxilə etmişdir.
Ermənistan hakimiyyət və
idarə orqanları xalqımıza qarşı
siyasi və mənəvi təcavüzün
silahlı təcavüzə
çevrilməsinə şərait
yaratmışlar. Ermənistanın ərazisində yaradılmış
silahlı dəstələrin
Azərbaycan SSR-in əhalisinə
və ərazi bütövlüyünə qarşı
yönəldilmiş azğınlığa
və terrora yol verdiyi bir
şəraitdə Ermənistan
SSR Ali Soveti bu quldur dəstələrini
qanuniləşdirmək və
rəsmiləşdirmək üçün müxtəlif
siyasi yollar və vəsaitlər axtarır.
Azərbaycan
SSR Ali Soveti qərara alır:
1.Ermənistan ərazisindən törədilən
və Azərbaycan
SSR-in müstəqilliyinə və ərazi bütövlüyünə qarşı
yönəldilən silahlı
basqınlar bütün
Azərbaycan xalqının
iradəsi ilə təcavüz kimi qiymətləndirilsin.
2. Azərbaycan
SSR prezidentinin müttəfiq
respublikaların Ali Sovetlərinə
müraciəti tamamilə
bəyənilsin. SSRİ
Ali Sovetinə və müttəfiq respublikaların
Ali Sovetlərinə təklif
edilsin ki, Azərbaycan SSR-ə qarşı
edilən təcavüzə
özlərinin münasibətini
bildirsinlər.
3. Qeyd edilsin ki, İttifaq
hakimiyyət və idarə orqanlarının
fəaliyyətsizliyi nəticəsində
Ermənistanda SSRİ Konstitusiyasına
zidd olaraq yaxşı silahlanmış
ordu yaradılmasının
məqsədi və təyinatı Azərbaycan
SSR-ni ərazicə parçalamaqdır.
SSRİ Ali Sovetindən və SSRİ
prezidentindən tələb
edilsin ki, erməni silahlı dəstələrini tərkisilah
etmək və Azərbaycan SSR-in ərazi
bütövlüyünün və suverenliyinin qorunmasını təmin etmək üçün təxirəsalınmaz tədbirlər
görsünlər.
4. Birləşmiş
Millətlər Təşkilatının
baş katibindən xahiş edilsin ki, bu qərarı
BMT-nin üzvləri arasında yaysın, dünya ictimaiyyəti tərəfindən həqiqətin
aşkara çıxarılmasına
və Azərbaycan
SSR-ə qarşı Ermənistanın
törətdiyi təcavüzün
lazımınca pislənilməsinə
kömək göstərsin.
5. Azərbaycan
SSR sərhədlərində təcavüz hallarının
davam etdiriləcəyi
təqdirdə Azərbaycan
SSR prezidenti Ermənistan
barəsində siyasi,
iqtisadi və digər sanksiyalar tətbiq etməyə vəkil edilsin.
6. Azərbaycan
SSR ərazi bütövlüyünü
və milli təhlükəsizliyini təmin
etməyə yönəldilən
tədbirlər kompleksinin
təxirə salınmadan
hazırlanması zəruri
hesab edilsin və respublika hökumətinə müvafiq
tədbirlər hazırlayıb
Azərbaycan SSR Ali Sovetinin
müzakirəsinə təqdim
etmək tapşırılsın.
7. Azərbaycan
SSR prokurorluğuna, Daxili
İşlər Nazirliyinə,
Dövlət Təhlükəsizliyi
Komitəsinə, Ədliyyə
Nazirliyinə və
Ali Məhkəməsinə bir vəzifə olaraq tapşırılsın
ki, Ermənistan ərazisindən soxulan terrorçuların hüquqa
zidd hərəkətlərinin
ciddi təhqiq edilməsini və onların cinayət məsiluyyətinə cəlb
olunmasını təmin
etsinlər. Respublikanın ərazi bütövlüyünə,
onun vətəndaşlarının
həyatına və təhlükəsizliyinə qarşı
yönəldilən cinayətlərin
heç birisi cəzasız qalmamalıdır.
Respublikanın hüquq-mühafizə orqanları Ermənistanla sərhədlərin möhkəmləndirilməsi
üçün lazımi
tədbirlər görsünlər.
Azərbaycan SSS Ali Sovetinin sədri
Elmira QAFAROVA".
Azərbaycan SSR Ali Soveti qeyd
edirdi ki, Ermənistan tərəfindən
elan edilmiş müharibə nəticəsində
Naxçıvan MSSR-ə qarşı
Ermənistanın ərazisindən
geniş miqyaslı əməliyyatları ilə
əlaqədar olaraq muxtar respublikada son dərəcə ağır
vəziyyət yaranmışdır.
"Günahsız
dinc sakinlər həlak olur, kəndlər artilleriya toplarından atəşə
tutularaq yandırılır,
elektrik enercisi və rabitə kəsilir, bütün bunlar ictimai-siyasi və iqtisadi sabitliyin pozulmasına gətirib çıxarır.
İki ildir ki, Naxçıvan
MSSR əhalisi aramsız
blokada nəticəsində
ehtiyac və məhrumiyyət içərisində
yaşayır, erməni
quldur dəstələri
muxtar respublikanın xarici aləmlə avtomobil və dəmir yolu əlaqəsini kəsmişlər...
Kərki kəndi sakinlərinin müqəddəratı və
kəndin fartiki ilhaqı ilə əlaqədar olaraq Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin
Rəyasət heyəti
və muxtar respublikdan olan SSRİ xalq deputatları SSRİ prezidentinə, SSRİ Ali Soveti
sədrinə, SSRİ müdafiə
nazirinə və SSR İttifaqının digər
vəzifəli şəxslərinə
dəfələrlə müraciət
etmiş, lakin bütün bu müraciətlər nəticəsiz
qalmışdır.
Azərbaycan
SSR Ali Soveti qərara alır:
1. Azərbaycan
SSR Nazirlər Soveti Naxçıvan MSSR-in Ermənistan
ilə sərhədlərini
möhkəmləndirmək üçün təcili
olaraq əlavə tədbirlər görsün.
2. SSRİ Konstitusiyasının
127.3-cü maddəsinin 2-ci bəndinə müvafiq olaraq SSRİ prezidentindən
tələb edilsin ki, özünün geniş Konstitusiya səlahiyyətini icra edərək Naxçıvan
MSSR-in Ermənistan tərəfindən
ilhaq edilmiş ərazisi üzərində
Azərbaycan SSR-in yurisdiksiyasını
bərpa etmək və Kərki kəndini erməni ekstremistlərindən azad
etmək, onu tərk etmiş Azərbaycan SSR vətəndaşlarını
geri qaytarmaq üçün dərhal
tədbirlər görülsün.
3. SSRİ Müdafiə
Nazirliyinə və
SSRİ Daxili İşlər
Nazirliyinə təklif
edilsin ki, Naxçıvan MSSR-in Ermənistan
ilə sərhəddində
yerləşdirilən qoşun
bölmələrinin sayını
dərhal artırsın,
"Azərbaycan SSR-in Ermənistan
SSR ilə həmsərhəd
rayonlarında yaşayan
vətəndaşların təhlükəsizliyini
təmin etmək tədbirləri haqqında"
Azərbaycan SSR Ali Sovetinin
1990-cı il 11 iyun tarixli qərarının və Kərki kəndində fövqəladə
vəziyyət elan etmək haqqında Naxçıvan MSSR Ali Sovetinin
2003-cü il 28 aprel tarixli qərarının qeyd-şərtsiz yerinə
yetirilməsini təmin
etmək məqsədilə
Naxçıvan MSSR ərazisində
yerləşdirilmiş qoşun
qüvvələrindən və
vasitələrindən tam istifadə
etsinlər.
4. Azərbaycan
SSR Xarici İşlər
Nazirliyi Azərbaycan
SSR ərazisinin bir hissəsi olan Kərki kəndinin Ermənistan tərəfindən
ilhaq olunması ilə əlaqədar etiraz notası ilə çıxış
etməyə vəkil
edilsin.
5. SSRİ hökumətindən
tələb edilsin ki, Naxçıvan MSSR-ə
təxirəsalınmaz iqtisadi
yardım göstərsin
və Naxçıvan
MSSR-in sosial-iqtisadi inkişafının
sürətləndirilməsinə dair qərar qəbul etsin.
6. Azərbaycan
SSR Nazirlər Soveti
1990-cı il 28 iyul tarixli qərarının
icrası üçün
Naxçıvan MSSR-in sərhədyanı
kəndlərinin sosial-iqtisadi
inkişafı sahəsində
əlavə olaraq təsirli tədbirlər görsün.
Azərbaycan
SSR Ali Sovetinin sədri
E.Qafarova"
əvvəli, ardı var
Teyyub QURBAN
Ekspress.-2013.- 25-27
yanvar.- S.15.