Atatürkün təkidi ilə təhsil alan azərbaycanlı general

Cahangir bəy Novruzovu nə qədər tanıyırıq?

Onları "Azadlıq yolunun mücahidləri" adlandırırdılar. Onlar yaşından, tutduğu vəzifəsindən asılı olmayaraq, müstəqil Azərbaycan üçün hər şeydən keçməyi qarşılarına məqsəd qoymuşdular. Onlar kim idi?

1918-ci ilin fevral ayı... Tiflis şəhəri.. Bir qrup azərbaycanlı gənc Azərbaycanın müstəqilliyi üçün var qüvvəsi ilə çalışırdı. Rusiyada baş verən hakimiyyət dəyişikliyi bu gənclərin müstəqillik arzularını daha da alovlandırmışdı. Lakin bolşevik-daşnak emissarları azərbaycanlı gəncləri təqib edir, onlara siyasi fəaliyyətinə görə əngəllər yaradırdılar. Bu gənclərin arasında Azərbaycanın işıqlı gələcəyinə inanan bakılı balası Cahangir bəy Novruzov da var idi.

Araşdırmaçı Qoşqar Salmanlının bildirdiyinə görə, 1894-cü ildə Bakıda hərbçi ailəsində dünyaya göz açan Cahangir bəy Tiflisdə hərbi məktəbdə təhsil alarkən, azadlıq mücahidi Sultan Məcid Qənizadə ilə tanış olur. Bu tanışlıq gələcək zabitin həyatında önəmli dəyişikliyə imza atır. Sultan Məcid Qənizadə bu gənc zabiti Məhəmməd Əmin Rəzulzadə və Fətəli xan Xoyski ilə tanış edir. Beləliklə, bu tanışlıq gənc zabitin sabahkı həyatında mühüm rol oynayır: "Şərqdə ilk Cümhuriyyəti qurmağı qarşısına məqsəd qoyan azadlıq mücahidləri bunun üçün var qüvvələri ilə çalışırlar. Gənc zabit Cahangir bəy bu çətin işdə öz köməyini əsirgəmir. Cahangir bəy 1918-ci ilin aprel ayında həbs olunsa da, tezliklə həbsdən azad edilir və ona 3 gün ərzində Tiflisi tərk etmək haqqında göstəriş verilir. Gəncəyə gələn Cahangir bəy bir müddət burada qaldıqdan sonra, Azərbaycana gələn Nuru Paşanın başçılıq etdiyi Qafqaz İslam Ordusunun tərkibinə qatılır. Kapitan rütbəli Cahangir bəy ağır döyüşlərin iştirakçısı olur. Azərbaycan Milli Ordusu və Qafqaz İslam Ordusunun hissələri Bakını bolşevik, erməni-daşnak və ingilis hərbi dəstələrindən azad etdikdən sonra, müstəqil Azərbaycan hökuməti Bakıya köçür. Peşəkar hərbçi Cahangir bəy Novruzov da Azərbaycan ordusunda xidmətə başlayır. Milli Ordumuzun ölkənin müxtəlif ərazilərində erməni-daşnak ünsürlərinə qarşı apardığı savaşlarda iştirak edən Cahangir bəy 1919-cu ildə mayor rütbəsi ilə təltif edilir".

Xatırladaq ki, Cahangir bəyin soyadını daşıdığı Novruzovlar hərb tariximizə öz adlarını yaza biliblər. Cahangir bəyin babası general-leytenant Mirzə Novruzov, əmisi qvardiya polkovniki Kərim bəy Novruzov, əmisi oğlanları Cümhuriyyət ordusunda öz qanları ilə tarix yazan general-mayor Teymur bəy Novruzov və mayor Rüstəm bəy Novruzovun da hərb tariximizdə xüsusi yeri var.

Cahangir bəy 1920-ci ildə 6 aylıq hərbi təhsilini başa vurduqdan sonra vətənə dönür. 1920-ci ilin fevral ayında Qarabağda gedən döyüşlərdə göstərdiyi igidlik və şücaətə görə Cahangir bəy təltif edilir. Lakin bolşevik-daşnak ünsürlərinin Azərbaycanı istila etmək üçün hərəkətə keçməsi milli ordu hissələrinin ölkənin müdafiəsinə yönəldilməsinə əsas verir. Cahangir bəyin də başçılıq etdiyi süvari alayı ölkəmizin şimal sərhədlərinin müdafiəsinə göndərilir. Lakin qüvvələrin qeyri-bərabər olması Milli Ordumuzun vəziyyətini xeyli cətinləşdirir. Bütün bunlara baxmayaraq, 1920-ci ilin aprelində süvari alayın komandiri mayor Cahangir bəy Novruzov istilaçı rus-daşnak ordusuna qarşı inamlı döyüşlər aparır, ancaq məlum səbəblərə görə, bir qədər sonra Vətəni tərk edərək İrana keçməyə məcbur olur. Az müddət orada qaldıqdan sonra isə süvari alayı ilə Ərzurumda Kazım Qarabəkir Paşanın ordusu ilə birləşir. Türk ordusunda xidmətə başlayan Cahangir bəy tez bir zamanda öz cəsurluğu ilə seçilir. 1921-ci ildə Bənliəhməd yaxınlığında daşnak tör-töküntülərinin qaldırdığı Berna meydan müharibəsində böyük qəhrəmanlıqlar göstərir, düşmən təyyarələrini dəqiq top atəşilə susdurur. Məhz bu döyüşlərdəki qəhrəmanlığına görə türk komandanlığının və türk paşalarının hörmət, ehtiramını qazanır. Cahangir bəy döyüşlərdə dəyanətlə vuruşduğuna görə, türk komandanlığı ona "Bərkər"- yəni bərk ər, igid, döyüşkən ər təxəllüsünü verir. Göstərdiyi igidlik və şücaəti ilə seçilən Cahangir bəy ordu rəhbərliyinin diqqətini cəlb edir. Məhz bu cəsurluğuna görə Mustafa Kamal Paşa Atatürklə görüşə gedən zabitlərin qrupuna daxil edilir. Bu görüşdə öz davranışı və bacarığı ilə seçilən Cahangir bəy Atatürkün də rəğbətini qazanır. Məhz Atatürkün təkidi ilə azərbaycanlı zabit təhsilini artırmaq üçün Ali Hərbi Akademiyaya göndərilir. 1929-ci ildə Akademiyanı müvəffəqiyyətlə bitirən Cahangir bəy polkovnik rütbəsi ilə təltif edilir. Kutahiyadakı topçu alayının komandiri olarkən hərb sahəsində qazandığı nailiyyətlərə görə, 1948-ci il avqustun 30-da general-mayor fəxri rütbəsinə layiq görülür.

Cəsur azərbaycanlı generalın gördüyü işlər yüksək qiymətləndirilir və o, Türkiyə dövlətinin ən ali mükafatı sayılan "İstiqlal" ordeni ilə təltif edilir.

İzmir istehkamlaşdırılmış rayonunda və arxa cəbhə komandiri vəzifəsində çalışan Cahangir bəy Novruzov 1953-cü ildə yaşına görə istefaya çıxır. O, ömrünün axırınadək Boronovada tikdirdiyi təmtəraqsız, sadə bir evdə yaşayır. Həyatının sonunadək Azərbaycana qayıtmağı qarşısına məqsəd qoyan Cahangir bəy nə yazıq ki, bu arzusuna catmadı. Tez-tez dostu Türk Ordusunun azərbaycanlı generalı Firudin bəy Daryalıya "Azərbaycanı müstəqil görmədən ölməyəcəyəm", - deyə məktub yazırdı.

General-mayor Cahangir bəy Novruzov səmimi və saf bir ailə başçısı olub. Uzun illər generalın komandanlığı altında çalışan istefada olan süvari polkovniki Baba Behbud Türkiyədə nəşr olunan "Azərbaycan" jurnalının 1958-ci il 4-5-ci sayında yazır: "Cahangir bəy Bərkər bütün döyüşlərdə bir ərən kimi özünü sübut edib. Onun ücün tapşırığın asanı və yaxud cətini yox idi. Tapşırıq verilibsə, yerinə yetrilməli idi. O, bir sərkərdə kimi erməni daşnaklarına ağır zərbə vura bildi. Yadımdadır, bizim ağır döyüşlərimizin birində Cahangir bəy özü düşmənin bir taqımını məhv etmişdi. Əminliklə deyə bilərəm ki, Cahangir bəy Bərkər bütün həyatını hərb sənətinə həsr etdi və davamçılarına əsl hərbçinin necə olduğunu öz əməlləri ilə sübut etdi".

Böyük bir nəslin layiqli davamçısı olan Cahangir bəy Novruzov vətəndən uzaqda olsa da, Azərbaycanı heç zaman unutmadı. Onun xatirə qalan şəkillərinin birində sinəsinə sıxdığı üçrəngli Azərbaycan bayrağı var. Cəsur general-mayor Cahangir bəy Novruzov 1958-ci il iyunun 17-də İstanbulda vəfat edir və elə oradaca da dəfn edilir.

Ekspress.-2015.- 7-9 fevral.- S.17.