Əlil uşaqlara sosial xidmət

Qaçqın və məcburi köçkünlərin, əhalinin sosial cəhətdən qayğıya ehtiyacı olan təbəqələrinin problemlərinin həlli ilə bağlı həyata keçirilən tədbirlərin işıqlandırılması

"Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlara və sosial təhlükəli vəziyyətdə olan yetkinlik yaşına çatmayanlara sosial xidmət göstərilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında" Azərbaycan prezidentinin sərəncamı son illərdə ölkəmizin sosial-iqtisadi inkişafı sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların və sosial təhlükəli vəziyyətdə olan yetkinlik yaşına çatmayanların sosial müdafiəsinin, o cümlədən onlara göstərilən sosial xidmətin keyfiyyətinin artmasına imkan yaradılıb.

Son illərdə sosial müdafiəyə ehtiyacı olan və aztəminatlı ailələrə dövlət tərəfindən dəstəyin verilməsi müxtəlif istiqamətlərdə davam etdirilir. Bu istiqamətdə qəbul olunan dövlət proqramlarının əsas icraçılarından olan Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi (ƏƏSMN) əlilliyin və uşaqların sağlamlıq imkanlarının məhdudluğunun qarşısının alınması, əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası, sosial müdafiəsi yönündə də bir sıra tədbirlər həyata keçirir. ƏƏSMN-nin bir qrup əlili dövlət hesabına xaricə bərpa müalicəsinə göndərməsi buna canlı misaldır. Yeri gəlmişkən, "Əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların sosial müdafiəsi və reabilitasiyası Proqramı"na uyğun olaraq, ötən ilin aprel-avqust aylarında dayaq-hərəkət sistemi xəstəlikləri olan 60 yaxın əlil vətəndaş Ukrayna Respublikasının Saki şəhərindəki N.Burdenko adına Onurğa-beyin sistemi zədələnmiş xəstələr üçün İxtisaslaşmış Müalicə Mərkəzinə 28 günlük bərpa-müalicəsinə göndərilib. Onlardan 25 nəfəri əlil arabasından istifadə edən şəxslərdir.

Əmək və əhalinin sosial müdafiəsi naziri Səlim Müslümov bildirib ki, hazırda Azərbaycanda 62860 nəfərə yaxın sağlamlıq imkanları məhdud 18 yaşınadək uşaq var: "Əlilliyin və uşaqların sağlamlıq imkanları məhdudluğunun qarşısının alınması, əlillərin və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların reabilitasiyası və sosial müdafiəsi haqqında" qanuna əsasən, belə uşaqların dövlət tibb müəssisələrində pulsuz ixtisaslı tibbi xidmətdən istifadə etmək, sanatoriya-kurort müalicəsi ilə ilk növbədə təmin olunmaq hüquqları vardır. Qanuna uyğun olaraq, aidiyyəti qurumlar həmin uşaqların və 18 yaşından yuxarı əlilliyi olan şəxslərin məktəbəqədər, ümumi, ilk peşə-ixtisas, orta ixtisas və ali təhsil almasını qanunvericiliyə uyğun olaraq təmin edirlər. Eyni zamanda sağlamlıq imkanları məhdud 18 yaşınadək uşaqlara dövlət tərəfindən sosial müavinət verilir, onların statusu və göstərilən yardım Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən təmin edilir. Təkcə son beş ildə 13074 nəfər sağlamlıq imkanları məhdud uşaq həm respublika daxilindəki, həm də xarici ölkələrdəki reabilitasiya mərkəzlərində reabilitasiya xidməti ilə təmin olunub. Bundan başqa, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqların dövlət himayəsində yaşadığı Şaqan 3 saylı və Saray 7 saylı internat evləri Heydər Əliyev Fondunun "Uşaq evləri və internat məktəblərinin inkişafı" Proqramı çərçivəsində yenidən qurulub. Müasir tələblərə uyğun şəraitin yaradıldığı bu müəssisələr uşaqların lazımi tibbi və reabilitasiya xidmətləri ilə təmin olunması üçün tam təchiz olunub".

Ölkə başçısı tərəfindən "Sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlara və sosial təhlükəli vəziyyətdə olan yetkinlik yaşına çatmayanlara sosial xidmət göstərilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında" imzalanan sərəncamda göstərilir ki, sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlara və sosial təhlükəli vəziyyətdə olan yetkinlik yaşına çatmayanlara göstərilən sosial reabilitasiya xidmətinin təkmilləşdirilməsi məqsədi ilə ƏƏSMN-ə ilkin olaraq 2 milyon manat ayrılıb. Eyni zamanda, qanun yeni istiqamət kimi sosial xidmət sahəsində dövlət sifarişlərinin bələdiyyələrə, fiziki və hüquqi şəxslərə, o cümlədən QHT-lərə verilməsini nəzərdə tutur. Nazirlikdən bildirilib ki, sağlamlıq imkanları məhdud olan yetkinlik yaşına çatmayanlara ev şəraitində icma əsaslı reabilitasiya xidmətlərinin göstərilməsi sahəsində ixtisaslaşmış QHT-lərlə son illər əməkdaşlıq həyata keçirilir və bununla bağlı artıq müsbət təcrübə mövcuddur.

Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanda sağlamlıq imkanları məhdud və sosial təhlükəli vəziyyətdə olan uşaqlar üçün göstərilən sosial xidmətlərin mövcud vəziyyəti, inkişaf perspektivləri və bu sahədə fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatları ilə əməkdaşlığın genişləndirilməsi istiqamətində daima fikir mübadiləsi aparılır vıə bu istiqamətdə tədbirlər proqramı həyata keçirilir.

Xatırladaq ki, ölkə başçısının sərəncamı QHT-lər tərəfindən də rəğbətlə qarşılanır. Uşaq Hüquqları üzrə QHT Alyansının İdarə Heyətinin sədri Nazir Quliyev sərəncamı çox vacib hesab etdiyini bildirib: "Burada əsas məsələ maliyyənin miqdarında deyil, uşaqlara dəstək göstərilməsi ilə bağlı verilən mesajdır. Bu sərəncam sosial xidmət sahəsində uşaqlara göstərilən xidmətlərin inkişaf etdirilməsinə imkan yarada bilər. Eyni zamanda hesab edirəm ki, bu sərəncam həm də gələcəkdə Uşaqlara Yardım Fondunun yaradılmasında baza rolunu oynaya bilər. Eləcə də sosial xidmət sahəsində sosial sifarişlərin verilməsində də yaxşı imkan yaratmaqla yanaşı, həmçinin sağlamlıq imkanlarında problem olan uşaqlara diqqətin artmasına imkan yarada bilər. Əsas məsələ bu prosesin davamlı olmasıdır. Bu daha çox hüquq pozuntusuna yol verən, zorakılığa məruz qalan, küçə uşaqlarını və dövlət uşaq müəssisələrini tərk edən uşaqları nəzərdə tutur. Belə uşaqlara da dəstək çox vacibdir".

Sosioloq Əhməd Abbasbəyli də o fikirdədir ki, sağlamlığı məhdud uşaqların problemləri istiqamətində son dövrlərbir çox işlər görülür: "Məsələn, fiziki qüsurlu uşaqların internat məktəbləri ilə bağlı xeyli işlər görülüb. Biz bir sıra müəssisələrdə olmuşuq, orada təmir, abadlıq işləri aparılıb. Onların yaşayış və təhsil şəraiti çox yaxşılaşdırılıb. Bunlar əsasən həmin uşaqların gələcəkdə peşə seçimi ilə bağlıdır, həmçinin valideynlərin imtina etdiyi uşaqların internat məktəbini bitirdikdən sonra yaşayış yerləri ilə təmin olunması ilə bağlı problemlər var. Mənim fikrimcə, ayrılmış vəsait bu istiqamətdə də sərf edilsə, daha yaxşı olar. Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, ümumiyyətlə, bütün əlillərin sosial reabilitasiyası, onların sosial problemlərin həlli, bu istiqamətdə dövlət proqramlarının işlənməsi, hazırlanması və yerinə yetirilməsi işlərini həyata keçirməlidir. Ancaq istərdik ki, ayrılan vəsait sırf göstərilən üçün xərclənilsin. Bizim bir ideyamız var ki, bu, uşaqların asudə vaxtının təşkili ilə bağlıdır. Yəni, həmin uşaqlara bir neçə oyuncağın verilməsi, heç də onların asudə vaxtının səmərəli keçirilməsi ilə bağlı problemin həlli deyil. Burada əsasən müasir üsullardan istifadə etmək lazımdır".

Sosioloqun sözlərinə görə, burada uşaqları bir neçə qrupa bölmək olar. Belə ki, fiziki qüsurlu olsalar da, onlar daha çox istedadlı uşaqlar olur. Həmin uşaqları isə müxtəlif incəsənət sahələrinə yönləndirmək olur. Bu mənada birdəfəlik yardımlar, yaxud tədbirlər keçirməklə funksiyanı məhdudlaşdırmaq olmaz: "Bu gün bir qism uşaqlar internat məktəbində yaşayır və onların problemləri təmin olunur. Ancaq ailələrdə yaşayan bir qrup uşaqlar var ki, həmin məbləğlə onların sosial problrmlərinin həlli çətinlik yaradır. Onların problemlərin həlli istiqamətində ölkə başçısının sərəncamını alqışlayıram. İstərdim ki, müvafiq strukturlar bu sərəncamın məqsədəmüvafiq şəkildə yerinə yetirilməsində maraqlı olsunlar".

Xatırladaq ki, Azərbaycan Respublikası Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Məclisi tərəfindən qəbul edilmiş "Əlillərin hüquqları haqqında" Konvensiyaya qoşularaq ölkədə əlillərə və sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlara digər vətəndaşlarla bərabər şəraitin yaradılması öhdəliyini öz üzərinə götürüb. Bundan başqa Dövlət Sosial Təminat Xidməti tərəfindən əlillərin İsmayıllı, Lənkəran rayonlarında və Nabranda yerləşən istirahət zonalarına göndərilməsi ilə bağlı işlər də görülüb. Belə ki, 560 nəfərdən artıq əlil istirahət zonalarına göndərilib və onların istirahətləri xüsusi mədəni-kütləvi proqram əsasında təşkil olunub.

Ekspertlərin fikrincə, əlillərlə bağlı dövlət tərəfindən atılan addımlar heç də qənaətbəxş sayılmır. Bu istiqamətdə mütərəqqi qanunlar və dövlət proqramları qəbul olunsa da, icrasında problemlər var.

Əlillərin xarici ölkələrə müalicəyə, reabilitasiya mərkəzlərinə göndərilməsinə gəlincə, bu cür göndərişlər zamanı çoxlu sənəd tələb edildiyindən, əksəriyyət bundan yararlana bilmir. Bir sözlə, ekspertlər bu sahədə görülən işləri yetərincə saymır.

Son olaraq qeyd edək ki, "Əlilliyin qarşısının alınması, əlillərin reabilitasiyası və sosial müdafiəsi haqqında" qanun yenidən hazırlanmaq üzrədir. BMT-nin Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları üzrə Komitəsinin 2014-cü ilin 1-2 aprel tarixlərində Cenevrədə keçirilmiş 125-ci və 126-cı iclaslarında ölkəmizin bu sahədə gördüyü işlər barədə ilkin məruzəsi dinlənilib. Həmin iclaslarda ölkəmizin müvafiq nazirlik və qurumlarının nümayəndələrindən ibarət yüksək səviyyəli nümayəndə heyəti ilə təmsil olunması, Komitə üzvlərinin suallarının səmimi cavablandırılması yüksək qiymətləndirilib.

Rəşid RƏŞAD

Ekspress.-2015.- 21-23 fevral.- S.10.