XXI əsrin ən səmərəli təhsil forması - distant təhsil

Müasir zamanın tələblərinə uyğun distant təhsilin geniş tətbiqi daha çox insanın təhsilə cəlb olunmasına imkan verir. Distant təhsil sayəsində ucqar kəndlərdə yaşayanlar, əlilliyi olanlar, müəyyən səbəblərə görə təhsilini davam etdirə bilməyənlər də rahat təhsil alır.

Təhsil sisteminin yeni forması olan distant təhsil informasiya texnologiyaları və multimedia sistemlərinin köməyi ilə əyani, qiyabi və axşam təhsil formalarının əsas elementlərini uzlaşdırır. Dünyanın bir çox ali təhsil müəssisələri distant təhsili geniş tətbiq edir. Ölkədə distant təhsil formasının rəsmi yaranma tarixi "Təhsil haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununun təsdiq edildiyi 19 iyun 2009-cu il hesab olunur. Həmin Qanunun 13-cü maddəsinə əsasən Azərbaycanda əyani, qiyabi, sərbəst (eksternat) təhsil formaları ilə yanaşı distant (məsafədən) təhsil də mövcuddur.

Distant təhsil qiyabi təhsilə oxşasa da, tədris internet vasitəsilə aparılır. Bu təhsil formasında müəllim və təhsil alanlar arasında canlı ünsiyyət olmur. Təhsil alanlar dərslərə müntəzəm gəlmir. Telekommunikasiya vasitələrinin köməyilə müəllimlə əlaqə qurur, sual verir və onları maraqlandıran məsələləri müzakirə edir.

Distant təhsilin üstünlükləri

Azərbaycan Təhsil Şurasının sədri Əjdər Ağayevin sözlərinə görə, müasir cəmiyyətdə distant təhsil formasının tətbiqinə tələbat artır: "Dərslərə getmək imkanı olmayan, evli və ya işləyən insanlar üçün distant təhsil əvəzolunmazdır. Ənənəvi təhsil formalarından fərqli olaraq distant təhsil daha ucuz başa gəlir. Distant təhsil alan tələbələr yol getmir, işindən ayrılmır, dərslikləri elektron formada olduğu üçün pula qənaət edir. Təhsil almaq üçün tələbəyə əsas internet lazımdır. Distant təhsilin ödənişli forması üzrə oxuyursa, təhsil haqqını ödəməklə kifayətlənir. Müəllimlə virtual ünsiyyət quran tələbə münasib vaxtlarda dərsləri ilə məşğul olur. Hər tələbə müvafiq kursun mənimsənilməsi üçün bacarıqlarına uyğun vaxt sərf edir".

Ə.Ağayev bildirib ki, distant təhsil sistemindən istənilən adam yararlana bilər: "Distant təhsil həm sağlamlıq imkanları məhdud olanlar, həm də sağlam adamlar üçün ən səmərəli təhsil formasıdır. Bu təhsil forması ölkədən çıxmayaraq xaricdə təhsil almaq imkanı da verir. Xarici ölkələrin ali təhsil müəssisələrində distant təhsil alanlar həmin ölkələrə gedib-gəlmək, yaşamaq üçün pul tapmağın fikrini çəkmir, evdə və ya ofisdə öz işləri ilə paralel təhsil alır".

Distant təhsil sayəsində tələbələr gün ərzində istənilən vaxt internetə daxil olub dərs materiallarına baxır. Tədris prosesində tələbələr informasiya və telekommunikasiya texnologiyalarının yeniliklərini tətbiq edərək öyrənir. Təhsil alanlar elektron kitabxanalardan, müasir tədris materiallarından istifadə edərək daha keyfiyyətli təhsil alır.

Lakin distant təhsil zamanı tələbələrin dərslərə hazırlılıq dərəcəsi müəllim tərəfindən müntəzəm yoxlanılmadığı, müəllim və tələbələr arasında canlı ünsiyyət olmadığı üçün təhsil almağa həvəs azalır. Sürətli internet, müvafiq texniki-təchizatsız virtual dərslərə qoşulmaq mümkün deyil. Təcrübi məşğələlərin azlığı və ya heç olmaması müəyyən ixtisasların mənimsənilməsində çətinlik yaradır.

Təhsilin inkişafında distant təhsilin rolu

AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun şöbə müdiri Rasim Mahmudovun sözlərinə görə, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı hesabına distant təhsil verən müəssisələrin sayı artır: "Elə universitetlər var ki, ancaq distant təhsil verir. Ənənəvi təhsillə yanaşı distant təhsil verən müəssisələr də var. Təhsil müəssisələrində distant təhsilin müxtəlif formaları tədris olunur. Distant təhsilin formalarından asılı olaraq yekunda tələbə imtahan vermək üçün təhsil müəssisəsinə gəlməli və ya imtahanı da distant yolla verməlidir".

Mahmudov bildirib ki, AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun Tədris-İnnovasiya Mərkəzində Distant Tədris Mərkəzi fəaliyyət göstərir: "Distant Tədris Mərkəzi tərəfindən Gəncə və Naxçıvan bölgələrindən olan doktorant və dissertantlara informatika fənni üzrə dərslər keçirilir. Distant tədris texnologiyaları hesabına mərkəzdə müəllim dərs dediyi zaman təhsil alanların eyni anda həm Gəncədən, həm də Naxçıvandan dərsləri dinləmək imkanı var. Tədris birindən çoxuna prinsipi ilə həyata keçirilir. Bir auditoriyaya sığa bilməyən insanlar eyni anda ayrı-ayrı otaqlarda oturaraq dərs öyrənir. Dərslər canlı aparılır və sual-cavab olunur".

Təhsil Nazirliyinin QHT və KİV-lə iş sektorundan verilən məlumata görə, 2010-cu ildən etibarən distant təhsilin inkişaf etdirilməsi və sağlamlıq imkanları məhdud, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan şagirdlərin bu prosesə cəlb olunması ilə əlaqədar Təhsil Nazirliyi tərəfindən "Elektron Təlimləndirən Sistemlər" məsafədən təhsil layihəsinin icrasına başlanılıb. Layihənin əsas məqsədi evdə təhsil alan, sağlamlıq imkanları məhdud olan uşaqları distant təhsilə cəlb etmək, onların cəmiyyətə inteqrasiya olunmasına dəstək vermək, təhsil almaq imkanlarını yaxşılaşdırmaq, kompüterdən və elektron resurslardan istifadə bacarıqlarını artıraraq internetə çıxış imkanlarını yaratmaqdır".

"Elektron Təlimləndirən Sistemlər" adlı layihə çərçivəsində xüsusi qayğıya ehtiyacı olan məktəbyaşlı uşaqların distant təhsili ilə əlaqədar xeyli işlər görülüb. Bakı, Gəncə şəhərləri, İsmayıllı, Qazax, Ağstafa, Tovuz, Bərdə, Samux rayonları üzrə sağlamlıq imkanları məhdud olan 160 şagird və 40 müəllim ən yeni kompüter avadanlığı və proqram təminatları ilə təchiz olunub. Şagirdlərin yaşadıqları 160 ev Azərbaycan Təhsil Şəbəkəsinə qoşularaq, ADSL internet bağlantısı ilə təmin edilib, o cümlədən şagirdlərin dərs prosesinin idarə edilməsi məqsədi ilə Bakı şəhəri 220 nömrəli tam orta məktəbin seçilmiş otaqları yüksək sürətli fiberoptik İnternet və İntranet bağlantıları ilə təchiz olunub. Distant təhsilin inkişafı ilə əlaqədar yaradılmış distant tədris mərkəzi İKT avadanlıqları ilə təmin edilib. Bu təhsil formasının icrasını təmin etmək məqsədilə İKT avadanlıqlarından və texniki vasitələrdən istifadə üzrə texniki dəstək xidmətləri göstərilib. Müəllim, şagird və valideynlər üçün İKT avadanlıqlarından və texniki vasitələrdən istifadəyə dair metodiki vəsait hazırlanıb və müvafiq təlimlər keçirilib.

"Elektron Təlimləndirən Sistemlər" layihəsi çərçivəsində müəllim, şagird və valideynlərin təhsil prosesinə cəlb olunması üçün təhsil portalı (www.mesafedenmekteb.edu.az) yaradılıb. Bir neçə ali təhsil müəssisəsində də distant təhsil mərkəzləri fəaliyyət göstərir.

Distant təhsilə keçid niyə ləngiyir?

Təhsil eksperti Məlahət Mürşüdlünün sözlərinə görə, Azərbaycan vətəndaşının bilik və bacarıqlarının formalaşmasına, hərtərəfli inkişafına şərait yaradan distant təhsil sayəsində vətəndaş işləyərək ali təhsil ala bilər: "Distant təhsil alanlar nəzəri bilikləri təcrübədə də tətbiq edərək təhsilini davam etdirir. İşləyərək maddi ehtiyaclarını ödəyir. Bu təhsil forması hər bir vətəndaşın təhsil almaq hüququnu təmin etdiyi üçün çox əhəmiyyətlidir. Uzaq məsafədən tədrisə əsaslanan distant təhsilin tətbiqi kadr potensialının inkişafına müsbət təsir göstərir".

M.Mürşüdlü bildirib ki, artıq dünyada qiyabi təhsili distant təhsil əvəz edir: "Qiyabi təhsil zamanı tələbələr ildə 1-2 dəfə ali təhsil müəssisələrinə gəlməli, mühazirələrə qulaq asmalı, müəyyən tapşırıqları yerinə yetirilməlidir. Distant təhsil zamanı isə tələbə evdə və ya başqa bir məkanda oturaraq internetə qoşulub mühazirələrə qulaq asır, ona rahat olan vaxtda dərslərini oxuyur. Tələbələrə dərsliklər, tapşırıqlar, proqramlar distant formada ötürülür və bu dərs vəsaitləri üzrə tələbələr sərbəst hazırlaşır. Lakin ölkədə distant təhsilin geniş tətbiqini ləngidən çatışmayan cəhətlər var. Ali məktəblərin maddi-texniki bazası distant təhsil formasına keçidə imkan vermir. Təhsil alanlar yalnız şəhərdən deyil, Azərbaycanın ucqar kəndlərindən də olur. Xüsusilə də, onlar üçün distant təhsil daha vacibdir. Hələlik bu yerlər informasiya kommunikasiya texnologiyaları ilə lazımi səviyyədə təmin edilməyib. Ucqar kəndlərdə hər ailənin kompüter və digər avadanlıqları əldə etmək imkanları yoxdur. Yüksək səviyyədə texniki təchizatla yanaşı proqramlar və təlimin məzmunu da distant təhsil formasına uyğunlaşdırılmalı, kitab və başqa kağız formasında olan dərsliklər elektron dərsliklərlə əvəz olunmalıdır".

"Multimedia" İnformasiya Sistemləri Texnologiyaları Mərkəzinin direktoru, Azərbaycan İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüzün sözlərinə görə, distant təhsil zamanı müəyyən texnoloji informasiya resurslarından istifadə eməklə tədris prosesi həyat keçirilir: "Distant tədris sisteminə başlamaq üçün bir sıra şərtlər ödənilməlidir. Hər universtet və ya məktəb distant təhsilin tədrisinə başlaya bilməz. Birincisi, bu təhsil formasına keçid üçün texnoloji proseslərin icrasını, məsafədən təhsil verməyi bacaran kardlar hazırlaşdırılmalıdır. İkicisi, təhsil müəssisəsinin elektron resursları olmalıdır. İxtisas üzrə bütün fənnlər, laboratoriya işləri, kurslar distant keçirilməli, dərslikləri, testlər elektron formaya çevrilməlidir. Üçüncüsü, distant tədris üçün Distant Təhsil Mərkəzi yaradılmalı, mərkəzdə texnoloji avadanlıqlar, monitorlar və s. qurulmalıdır. Bu şərtlər ödəniləndən sonra distant təhsil prosesinə başalamaq olar".

O.Gündüz qeyd edib ki, distant təhsil forması təhsil xidməti olmaqla bərabər, həm də biznesdir: "Bir çox xarici ölkələrin ali təhsil müəssisələri distant təhsildən milyonlar qazanır. Azərbaycanda hələ ki, bu mümkün deyil. Universitetlər təhsilin distant formasını tətbiq etsələr, əlavə ödənişli ixtisaslar üzrə qəbul aparacaqlar. Bu da təhsil müəssisələrinin maddi vəziyyətlərini daha da yaxşılaşdırar".

O əlavə edib ki, distant təhsilə keçid baha başa gəlir: "Ali təhsil müəssisəsində hansısa bir ixtisasın distant formasının tətbiqi üçün təxminən bir milyona qədər maddi vəsait lazımdır. Buna baxmayaraq, distant təhsilin geniş tətbiqinin Azərbaycanın gələcəyinə ancaq faydası var. Daha çox insan təhsilə cəlb olunar. Ölkədən kənarda olan xeyli azərbaycanlılar ana dilində təhsil almaqda çətinlik çəkir. Distant təhsil sayəsində bu çətinlik aradan qaldırılar".

Təhsilin inkişafında mühüm rol oynayan ali təhsil müəssisələrinin təcrübəsi göstərir ki, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarına əsaslanan müasir fəal-interaktiv təlim metodları daha yüksək nəticələr verir. Texnoloji irəliləyişin təhsil sisteminə gətirdiyi yeniliklər təhsilin inkişafına müsbət təsir göstərir. Distant tədris təhsil alanlar arasında sosial bərabərliyi təmin edir. Maddi imkanından, sağlamlıq vəziyyətindən asılı olmayaraq distant təhsil vasitəsilə tələbələr arzuladığı təhsili ala bilir.

Aynurə MƏMMƏDOVA

Ekspress.-2015.- 4-6 iyul.- S. 14.