Hüquqi dövlətdə miqrasiya prosesinin tənzimlənməsi

Dünyada baş verən hərbi, siyasi, iqtisadi və təbii hadisələrlə əlaqədar olaraq bir ölkənin vətəndaşları digər ölkələrin ərazisinə miqrasiya edir. Bəzi insanlar işğaldan qaçır, bəziləri zəlzələ və başqa təbii fəlakətlərin yaratdığı zərərdən qaçır, bəziləri əmək fəaliyyəti üçün başqa ölkəyə üz tutur və s. Bu insanlar hansı səbəbdən olmasından asılı olmayaraq miqrasiya prosesinin iştirakçısına çevrilir.

Bir qayda olaraq miqrasiya edən insanlar hüquqi dövlətin bərqərar olduğu ölkələrə üz tutur. Bu da əsassız yerə deyil. Hüquqi dövlətlərdə insanlar milliyyətindən, dinindən, irqi və siyasi mənsubiyyətindən asılı olmayaraq təbii hüquqları qorunur, onların yaşamasına, əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmasına, təhsilinə, tibb xidmətindən istifadə etməsinə qanun çərçivəsində icazə verilir. Buna görə də miqrasiya edənlərin mütləq əksəriyyəti hədəf ölkə kimi hüquqi dövlətlərin ərazisini seçirlər.

Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra miqrasiya prosesi ölkəmizin timsalında gücləndi. Müstəqilliyinin ilk illərində çoxlu sayda Azərbaycan vətəndaşı müharibə amilini və iqtisadi vəziyyətlə əlaqədar olaraq xarici dövlətlərə üz tutdu.

Bu miqrasiyanın əsasında keçid dövrünün yaratdığı çətinliklərlə yanaşı, xüsusən qonşu Ermənistanın Azərbaycan torpaqlarına təcavüzü və işğalının ağır iqtisadi nəticələri də oldu. Bunun nəticəsində 1 milyona yaxın qaçqın və məcburi köçkün əhali yarandı. Daha sonra nəqliyyat şəbəkəsinin inkişafı ilə əlaqədar və coğrafi mövqeyi səbəbindən Azərbaycan tranzit ölkəsi rolunu da oynamağa başladı.

Nəhayət, son illər ölkəmizdə qeydə alınan sürətli iqtisadi inkişaf və enerji, nəqliyyat və s. sahələrdə həyata keçirilən böyük layihələr nəticəsində Azərbaycan artıq miqrantlar üçün cəlbedici bir təyinat ölkəsinə çevrilməkdədir.

Bütün bunlar ölkəmizi mirasiya prosesinin iştirakçılarından birinə çevirdi. Miqrasiya proseslərinin bir sıra çoxşaxəli çətinlikləri ilə qarşılaşan Azərbaycan bu proseslərin müvafiq şəkildə idarə olunması məqsədilə son illər ərzində həm qanunvericilik, həm də institusional sahədə bir sıra ciddi addımlar atdı və zəruri islahatlar həyata keçirdi. Bu fəaliyyətlərin əsasında 2004-cü ildə qəbul edilən Azərbaycan Respublikasının Dövlət Miqrasiya Siyasəti Konsepsiyası dayanır ki, həmin konsepsiyada hökumət qurumları qarşısında duran əsas məqsədlər müəyyən edilir.

Dövlət Miqrasiya Siyasəti Konsepsiyasını gerçəkləşdirmək və qoyulan məqsədlərə nail olmaq üçün Azərbaycan Prezidentinin 25 iyul 2006-cı il tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasının 2006-2008-ci illər üçün Dövlət Miqrasiya Proqramı” təsdiq edildi. Proqramda əsas fəaliyyət istiqamətləri olaraq, miqrasiya sahəsində idarəetmə mexanizminin təkmilləşdirilməsi, bu sahədə dövlət tərəfindən tənzimlənmənin səmərəliliyinin artırılması, aidiyyəti dövlət orqanlarının miqrasiya sahəsində işlərinin əlaqələndirilməsi, qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi, əmək miqrasiyası sahəsində kvotaların tətbiqi, qeyri-qanuni miqrasiyanın qarşının alınması üzrə kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsi və eləcə də digər ölkələrin miqrasiya xidmətləri və əlaqədar beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq nəzərdə tutulur. Dövlət Miqrasiya Proqramının həyata keçirilməsi ölkəmizdə miqrasiya üzrə müasir bir sistemin yaradılmasına yönəldi.

Miqrasiya sahəsində dövlət siyasətinin vahid şəkildə həyata keçirilməsi, idarəetmə sisteminin təkmilləşdirilməsi və bu sahədə müvafiq dövlət orqanlarının fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi məqsədilə Azərbaycan Prezidentinin 19 mart 2007-ci il tarixli Fərmanı ilə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Miqrasiya Xidməti təsis edildi.

Bu günədək Azərbaycanda miqrasiya məsələlərinə aid olan 20-dən artıq qanun və normativ akt qəbul olunub. Miqrantların hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi kontekstində Azərbaycan BMT-nin “Bütün əməkçi miqrantlar və onların ailələrinin hüquqlarının qorunması haqqında beynəlxalq konvensiya”ya və insan alveri və miqrantların qanunsuz daşınmasına qarşı mübarizəyə dair Palermo Protokollarına qoşulub.

Bundan əlavə, miqrasiya proseslərinin asanlaşdırılması və eləcə də qanunsuz miqrasiyanın qarşısının alınması məqsədilə biometriyanın tətbiqi istiqamətində vacib addımlar atılıb. Belə ki, biometrik eyniləşdirmə üzrə əlaqədar dövlət qurumlarının təmsilçilərindən ibarət xüsusi işçi qrupu təsis edilibvə həmin qrupun tərtib etdiyi təkliflər əsasında “Azərbaycan Respublikasında biometrik eyniləşdirmə sisteminin yaradılması üzrə 2007-2012-ci illər üçün Dövlət Proqramı” tərtib edilərək, ölkə Prezidentinin 13 fevral 2007-ci il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilib.

2011-ci il 30 dekabr tarixində “Azərbaycan Respublikası vətəndaşının şəxsiyyət vəsiqəsi haqqında” Qanununda bir sıra dəyişikliklər olundu. Həmin Qanunla şəxsiyyət vəsiqəsində elektron daşıyıcının (çipin) yerləşdirilməsi, həmin elektron daşıyıcıya daxil olacaq məlumatların müəyyən edilməsi, şəxsiyyət vəsiqəsinin əldə edilməsi hüququna malik olan Azərbaycan vətəndaşlarının yaş həddinin azaldılması (15 yaş), yeni nəsil şəxsiyyət vəsiqəsinin etibarlılıq müddətinin dəyişdirilməsi və digər vacib dəyişikliklərin həyata keçirilməsini nəzərdə tutur. Sözügedən dəyişikliklər 2014-cü ilin yanvar ayının 1-dən qüvvəyə mindi.

Miqrasiya proseslərinin idarə olunmasın sadəcə Dövlət Miqrasiya Xidmətinin nəzarətində olan məsələ deyil. Xarici İşlər Nazirliyinin də üzərinə müəyyən vəzifələr düşür.

Nazirlik əcnəbilərin ölkəyə gəlməsi üçün dünya üzrə 60-dək səfirlik və konsulluqlar vasitəsi ilə viza alınması üçün müraciətləri cavablandırır, xaricdə yaşayan Azərbaycan vətəndaşlarına konsulluq xidmətləri göstərir, xaricdə daimi və ya müvəqqəti yaşayan Azərbaycan vətəndaşlarının qeydiyyatını aparır, miqrasiya sahəsində beynəlxalq təşkilatlar və tərəfdaş dövlətlərlə əməkdaşlığı təşviq və təmin edir.

Azərbaycan hökuməti miqrasiya sahəsində bir sıra beynəlxalq təşkilatlar və ölkələrlə də əməkdaşlıq edir. Miqrasiya sahəsində əməkdaşlıq edilən əsas tərəfdaş Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı (BMqT) çıxış edir. Azərbaycan 2001-ci ildən etibarən BMqT-nin üzvüdür, təşkilat tərəfindən isə hələ 1996-cı ildən bəri Azərbaycanda müxtəlif yardım və texniki layihələr həyata keçirilir.

Eyni zamanda, Avropa İttifaqı və ATƏT ilə birgə bir sıra fəaliyyətlər gerçəkləşdirilir. Avropa Qonşuluq Siyasəti çərçivəsində Avropa İttifaqı və Azərbaycan arasında 2006-cı ilin noyabrında qəbul olunan Fəaliyyət Planında miqrasiya ilə bağlı geniş spektrli məsələlərə - sərhədlərin idarə olunması, miqrasiyanın idarə olunması, sığınacaq məsələləri və qeyri-qanuni miqrasiyanın qarşısının alınması, readmissiya məsələsi üzrə dialoq, geri qaytarılmış miqrantların reinteqrasiyası, viza prosedurlarının sadələşdirilməsi və bir çox digər məsələlərə istinad olunur. Fəaliyyət Planında əksini tapmış miqrasiya məsələlərinin həyata keçirilməsi məqsədilə müvafiq dövlət qurumlarının nümayəndələrindən ibarət Xüsusi İşçi Qrupu təsis edilib.

Bundan əlavə, Azərbaycan Avropa İttifaqı ilə şəxslərin readmissiyası və viza prosedurlarının sadələşdirilməsinə dair saziş layihələri üzrə danışıqlar aparır, həmçinin Aİ-yə Yerdəyişmə üzrə Tərəfdaşlığın yaradılması ilə bağlı müraciət edib.

Azərbaycan, həmçinin, ikitərəfli əsasda bir sıra dövlətlərlə miqrasiya sahəsində əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi və gücləndirilməsi üzrə davamlı iş aparır.

Beynəlxalq təşkilatlar ilə əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi baxımından 2015-ci il ərzində diqqəti çəkən məqamlardan biri Azərbaycan hökumətinin dəvəti əsasında Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının Baş direkrotu Uilyam Leysi Svinqin 1-3 sentyabr tarixlərində ölkəmizə rəsmi səfəri olub. Səfər Azərbaycanla Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı arasında mövcud əməkdaşlığın yeni vacib mərhələsini açmışdır və onun inkişaf etdirilməsi məqsədilə yeni imkanlar yaradıb. Svinqin Cənubi Qafqaz regionunda ilk səfərini məhz Azərbaycana etməsi miqrasiyanın idarə edilməsi sahəsində aparılan məqsədyönlü siyasət və beynəlxalq əməkdaşlıq nəticəsində Azərbaycanda bu sahədə əldə edilən ciddi nailiyyətlərə Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı tərəfindən verilən qiymətin əyani nümunəsidir və digər sahələrdə olduğu kimi bu istiqamətdə də ölkəmizin Cənubi Qafqaz regionunda öndə gedən ölkə olmasını bir daha təsdiq edib.

Azərbaycan hökumətinin dəvəti əsasında ATƏT-in İnsan alveri ilə mübarizə üzrə xüsusi nümayəndəsi və əlaqələndiricisi Mədinə Yarbuzinovanın 2015-ci ilin martın 9-13-də ölkəmizə səfərinin yekunları ilə bağlı ATƏT-in bəyanatı Azərbaycanda insan alveri ilə mübarizə sahəsində son illər ərzində həyata keçirilən məqsədyönlü işləri alqışlamışdır və bu yönümdə göstərilən səyləri dəstəkləyib.

BMT-nin Əhali Fondunun İcraçı Direktoru Babatunde Osotimehinin ötən ilin noyabrında Azərbaycana səfəri Azərbaycanın BMT və onun ixtisaslaşmış qurumları ilə əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi kontekstində xüsusi yer tutub. Məhz həmin səfər çərçivəsində 1994-cü ildə Qahirədə keçirilən Əhali və İnkişaf üzrə Konfransının məqsədlərinin reallaşdırılmasındakı səylərinə və BMT-nin Davamlı İnkişaf Məqsədlərinin Azərbaycanda dəstəkləməsinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevə BMT-nin Əhali Fondunun mükafatı təqdim edilib. Ümumiyyətlə, B.Osotimehinin ölkəmizə səfəri təşkilatla əməkdaşlığın genişləndirilməsi sahəsində vacib əhəmiyyət daşımış və əlaqələrin inkişafına önəmli tövhə verib.

Miqrasiya proseslərinin tənzimlənməsi işinin təkmilləşdirilməsi və miqrasiya orqanlarında qulluq keçən əməkdaşların bacarıqlarının artırılması məqsədilə Azərbaycan qabaqcıl ölkələrin miqrasiya üzrə məsul qurumları, eyni zamanda beynəlxalq təşkilatlarla birgə bir sıra uğurlu layihələr həyata keçirib və bu istiqamətdə işlər hazırki dövrdə də davam etdirilməkdədir.

Vasif CƏFƏROV

Ekspress.- 2016.- 23-25 iyul.- S. 10.