Azərbaycanda gender bərabərliyi təşviq olunur

Vətəndaş cəmiyyəti insanların mənəvi və ya fiziki xüsusiyyətinə görə fərqləndirilməsini qəbul etmir. Bu cəmiyyətdə insanlar hər bir xüsusiyyəti ilə bərabərdir və birinin digərinə qarşı üstün statusu olmur. Gender bərabərliyi bu baxımdan önəmli hal sayılır.

İnsanların cinsinə görə fərqləndirilməsi uzun illər cəmiyyətlərin əsas nöqsanlarından olub. Eynilə Azərbaycanda da gender bərabərsizliyi tarixən müşahidə edilən fakt idi. Amma müasir dövrdə hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti qurulan ölkəmizdə gender bərabərliyi prinsipinə də həssaslıqla yanaşılır.

Dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Azərbaycan qadın hüquqlarının qorunması üzrə demək olar ki, bütün mühüm beynəlxalq sənədlərə qoşulub. 1992-ci ildə Azərbaycan BMT-nin “Qadınların siyasi hüquqları” üzrə konvensiyasına, 1995-ci ildə “Qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması” üzrə konvensiyasına, 2000-ci ildə isə onun Əlavə Protokoluna qoşulub.

Azərbaycan hökuməti gender siyasəti sahəsində müəyyən nailiyyətlər əldə edib. Gender siyasətinin həyata keçirilməsi məqsədilə Azərbaycan Prezidentinin 1998-ci il 14 yanvar tarixli fərmanı ilə Qadın problemləri üzrə Dövlət Komitəsi yaradılıb (2006-cı il fevralın 6-dan Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi). Komitənin əsas məqsədləri - qadınların hüquqlarının qorunması və ölkəmizin sosial və siyasi həyatında onların iştirakının artırılmasıdır.

2000-ci ilin mart ayında Azərbaycan Prezidenti “Azərbaycan Respublikasında dövlət qadın siyasətinin həyata keçirilməsi” üzrə fərman imzalayıb. Bu sənəd Respublikamızın bütün dövlət strukturlarında qadın və kişilər arasında bərabərliyin təmin olunmasını, müvafiq dövlət proqramlarının hazırlanması ilə qaçqın və məcburi köçkün qadınların işlə təmin olunması, gender nöqteyi-nəzərindən qanunvericiliyə yenidən baxılmasını nəzərdə tutur. Sözügedən fərmanı həyata keçirmək üçün hökumət strukturlarına gender məsələsi üzrə məsul şəxslər təyin olunub. Fərmana əsasən Azərbaycanın bütün bölgələrində icra hakimiyyəti başçılarının müavinlərindən biri qadınlardan təyin olunmalıdır. Bu fərman artıq bir sıra bölgələrdə həyata keçirilməkdədir.

2000-ci ilin iyun ayında Azərbaycan Nazirlər Kabineti “Azərbaycan Respublikasında qadın məsələləri üzrə 2000-2005-ci illər üçün Milli Fəaliyyət Planı” qəbul edib. Bu proqram milli prioritetləri nəzərə alaraq, Pekin Strategiyası əsasında hazırlanıb. Proqram siyasət, iqtisadiyyat, sosial, mədəniyyət, təhsil və səhiyyə sahələrini, eləcə də qaçqın və məcburi köçkün qadınların problemlərini əhatə edir. Milli Fəaliyyət Planının müddəalarını həyata keçirmək üçün qurumlararası qrup yaradılıb. Milli Fəaliyyət Planının həyata keçirilməsində həm dövlət strukturlarının, həm də QHT-lərin iştirakı nəzərdə tutulub.

Azərbaycan hökuməti genderin təşviqi sahəsində BMT, ATƏT, Avropa Şurası kimi beynəlxalq təşkilatlarla da sıx əməkdaşlıq edir. Hal hazırda, Bakıda və Azərbaycanın digər bölgələrində qadınların siyasətə cəlb olunmaları və qərar qəbul etmə proseslərində iştirakı sahəsində müxtəlif layihələr həyata keçirilməkdədir.

Gender bərabərliyinin təşviqi sahəsində ölkəmizin yaxından əməkdaşlıq etdiyi beynəlxalq təşkilatlardan biri də BMT-nin Qadınlar üçün İnkişaf Fondudur (UNİFEM). Ölkəmizin UNİFEM-lə əməkdaşlığı “Qadınlar Cənubi Qafqazda münaqişələrin qarşısının alınması və sülh yaradılması uğrunda” (I mərhələ: 2001 - 2004; II mərhələ: 2004 - 2007) adlı regional layihə çərçivəsində həyata keçirilib. Layihə əsasən hökumətlər, qadın koalisiya və şəbəkələri ilə tərəfdaşlıq şəraitində həyata keçirilmiş və gender bərabərliyi və qadınların səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi məqsədi daşıyıb.

Layihənin I mərhələsinin (2001-2004) əsas fərqləndirici cəhətlərindən biri ölkəmizdə yerli səviyyədə mövcud olan dəstəyin - yəni qadın təşkilatları, fəallar, liderlər və gənclərin -gender bərabərliyi, sülh quruculuğu və münaqişələrin qarşısının alınması məsələləri ətrafında səfərbər edilməsi olub. Bu yolla, layihə milli və regional səviyyələrdə qadın şəbəkələri və koalisiyalarının yaradılmasına kömək edib, habelə münaqişələrin qarşısının alınması və sülh quruculuğu sahəsində maarifləndirmə və təhsil səylərinə dəstək verib. II mərhələdə isə göstərilən təşəbbüslər indiyə qədər nail olunan nəticələrin təkmilləşdirilməsinə yönəldilir və bu zaman sülh quruculuğunun və qadın hüquqlarının təşviqi və müdafiəsi üçün qadınlara qarşı ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Konvensiyadan (CEDAW) və BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının 1325 saylı Qətnaməsindən (BMTTŞQ 1325) bir istiqamətləndirici çərçivə kimi istifadə edilir. Bu məqsədlə, UNİFEM CEDAW, BMTTŞQ 1325, Minilliyin İnkişaf Məqsədləri və Pekin Fəaliyyət Platforması çərçivəsində gender bərabərliyinə dair götürülən öhdəliklərin monitorinqi və icrası sahəsində hökumətlə milli səviyyədə daha yaxın tərəfdaşlıq qurur. Bundan başqa, UNİFEM hökumətdə və vətəndaş cəmiyyətindəki gender bərabərliyi müdafiəçiləri arasında bu məsələlər ətrafında daha mükəmməl əlaqələrin qurulmasına dəstək verir.

Azərbaycan gender bərabərliyinin təşviqi sahəsində ATƏT-in Bakı Ofisi və Demokratik Təsisatlar və İnsan Hüquqları üzrə Bürosu ilə də yaxından əməkdaşlı edir. Son illərdə DTİHB tərəfindən Azərbaycanda qadınların ictimai -siyasi fəallığının artırılması məqsədilə bir sıra layihələr (“Qadın liderliyi və siyasi iştirakçılığı”, “Qadınlara qarşı zorakılığın qarşısının alınması”) həyata keçirilib. DTİHB tərəfindən həyata keçirilən layihələr nəticəsində nazirliklər, Konstitusiya və Ali məhkəmələr, Bakı şəhər icra hakimiyyətini əhatə edən dövlət qurumlarında çalışan qadınların şəbəkəsi yaradılıb. Şəbəkənin bir sıra dəyirmi masa və seminarları keçirilib.

Qadın hüquqlarının qorunması sahəsində Azərbaycan Avropa Şurası ilə də bir neçə ildir ki, əməkdaşlıq edir. Ölkəmiz Şuranın tövsiyələri əsasında qanunvericiliyin gender nöqteyi-nəzərdən təkmilləşdirilməsinə çalışır, o cümlədən Avropa Şurasının müxtəlif qurumlarının genderin təşviqi sahəsindəki fəaliyyətində yaxından iştirak edir. Hazırda Azərbaycan nümayəndəsi Avropa Şurasının Qadınlar və kişilər arasında bərabərlik üzrə Rəhbər Komitəsinin (CDEG) Sədri vəzifəsini yerinə yetirir. Azərbaycanın yüksək səviyyəli nümayəndə heyəti 2002-ci il iyunun 20-21-də Skopyedə Avropa Şurası ölkələrinin qadınlar və kişilər arasında bərabərlik məsələlərinə cavabdeh nazirlərinin 5-ci, 2006-cı il iyunun 8-9-da isə Stokholmda keçirilən 6-cı konfransında fəal iştirak edib.

Azərbaycan torpaqlarının 20%-nın işğalı ilə nəticələnən Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzü və keçid dövrünün çətinlikləri, iqtisadi və siyasi vəziyyətə zərər gətirən əsas səbəblərdir. Bu münaqişə 1 milyondan çox insanın qaçqın və məcburi köçkünə çevrilməsinə səbəb olub. Onlardan 54%-i qadınlardır.

BMT-nin Qadınların Vəziyyəti üzrə Komissiyasının 1995-ci ildə keçirilən 39-cu sessiyasında, Azərbaycan “Hərbi münaqişələr zamanı, sonradan həbs edilənlər də daxil olmaqla girov götürülmüş qadın və uşaqların azad edilməsi” üzrə qətnamənin qəbul edilməsi təşəbbüsü ilə çıxış edib. Bu qətnamə sonrakı illərdə də bir neçə dəfə qəbul olunub.

Münaqişə ilə yanaşı, qadınların ölkənin sosial, siyasi və ictimai həyatında zəif iştirakının digər səbəbi isə cəmiyyətdə qadının rolunu daha çox ailə ilə əlaqələndirən ənənəvi stereotiplərdir. Bu cür vəziyyət milli gender strategiyasında yeni yanaşmanın yaranmasını tələb edir. Hal-hazırda ölkədə gender strategiyasını inkişaf etdirmək üçün milli mexanizm yaradılır və hökumətin fəaliyyətinə gender aspektinin daxil edilir. Bununla əlaqədar olaraq, dövlət qurumlarında gender məsələləri üzrə məsul olan şəxslər Ailə, Qadın və Uşaq problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin nəzdində fəaliyyət göstərən və hər bir nazirlik çərçivəsində gender siyasətinin təkmilləşdirilməsi və bu sahədə görülən işlərin müzakirə edilməsi üçün işçi qrupuna daxil edilib.

Ölkəmizdə gender bərabərliyinin təşviqi sahəsində atılmış mühüm addımlardan biri 2006-cı ilin dekabrında Milli Məclis tərəfindən Gender bərabərliyinin təminatları haqqında Azərbaycan Qanununun qəbul edilməsi olub. Qanunun əsas məqsədi kişi və qadınların ictimai həyatın siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni və digər sahələrində bərabər imkanların təmin edilməsi və cinsi mənsubiyyətə görə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının aradan qaldırılmasıdır.

Azərbaycan Hökuməti qadın hüquqlarının təşviqi sahəsində beynəlxalq səviyyədə götürdüyü öhdəliklərin yerinə yetirilməsinə də xüsusi önəm verir. 2007-ci il yanvarın 23-də BMT-nin Qadınlara qarşı ayrıseçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi üzrə Komitəsində ölkəmizin qadınlara qarşı ayrıseçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsi haqqında Konvensiya üzrə Azərbaycanın 2-ci və 3-cü dövrü hesabatına baxılıb. Hazırda Azərbaycan Hökuməti beynəlxalq səviyyədə də qadın hüquqlarının təşviqində fəal iştirak edir. Bunun göstəricisi olaraq, 2008-ci il iyunun 10-11-də Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə Bakıda “Mədəniyyətlərarası dialoqda qadınların rolunun genişləndirilməsi” adlı beynəlxalq forum keçirilib.

Azərbaycanın beynəlxalq səviyyədə artan nüfuzunun və qadın hüquqlarının təşviqinə dəstək verməsinin göstəricisi olaraq 2010-cu ildə Avropa Şurası ölkələrinin qadınlar və kişilər arasında bərabərlik məsələlərinə cavabdeh nazirlərinin 7-ci konfransının Bakıda keçirilməsi qərara alıb.

Qeyd edək ki, gender bərabərliyini təşviqi daimi məsələdir və onun davamlı aparılması vacibdir. Azərbaycanda bu prinsipə uyğun olaraq gender bərabərliyinin təmin edilməsi istiqamətində tədbirlər davam etdirilir.

Vasif CƏFƏROV

Ekspress.-2016.-22-24 oktyabr.-S.10.