Azər­bay­can - dün­ya azər­bay­can­lı­la­rı­nın tək və­tə­ni

 

Döv­lət­çi­li­yin in­ki­şa­fın­da mü­hüm yer­lər­dən bi­ri­ni də məhz di­as­por ami­li tu­tur. Təc­rü­bə gös­tə­rir ki, döv­lə­tin öz xa­ri­ci si­ya­sə­ti­ni uğur­la hə­ya­ta ke­çir­mə­si üçün di­as­po­run ro­lu da­nıl­maz­dır. Bey­nəl­xalq qu­rum­lar­da döv­lə­tin xey­ri­nə qə­rar­la­rın qə­bul edil­mə­sin­də də di­as­po­run güc­lü ol­ma­sı bö­yük əhə­miy­yət kəsb edir.

 

Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı da bey­nəl­xalq alə­min tər­kib his­sə­si ol­du­ğun­dan, di­as­por ami­li döv­lət­çi­li­yi­mi­zin in­ki­şa­fı və Azər­bay­ca­nın dün­ya­da­kı nü­fu­zu­nun, elə­cə də tə­sir im­kan­la­rı­nın art­ma­sı yö­nün­də mü­hüm əhə­miy­yə­tə ma­lik­dir. Qə­dim döv­lət­çi­lik ənə­nə­lə­ri olan Azər­bay­ca­nın di­as­po­ru­nun for­ma­laş­ma­sı da qə­dim ta­ri­xə söy­kə­nir.

Di­as­por­la İş üz­rə Döv­lət Ko­mi­tə­si (DİDK) di­as­po­run for­ma­laş­ma ta­ri­xi­ni bir ne­çə mər­hə­lə­yə bö­lür. Ko­mi­tə­nin say­tın­da yer alan xə­bə­rə gö­rə, xa­ri­ci öl­kə­lər­də Azər­bay­can di­as­po­ru­nun for­ma­laş­ma­sı­nın ilk mər­hə­lə­si VII əs­rin so­nu - VIII əs­rin əv­vəl­lə­ri­nə tə­sa­düf edir. Be­lə ki, İs­lam di­ni­nin ya­yıl­ma­sı ilə əla­qə­dar bu­ra­da ərəb­dil­li elm və mə­də­niy­yə­tin in­ki­şa­fı, on­lar­ca azər­bay­can­lı mü­tə­fək­ki­rin Ya­xın və Or­ta Şər­qin şə­hər­lə­ri­nə axı­nı di­as­po­run ya­ran­ma­sı­nın tə­mə­li­ni qo­yub. İkin­ci mər­hə­lə­si X və XIX əsr­lə­ri əha­tə edən di­as­po­ru­mu­zun for­ma­laş­ma­sı­nın son­ra­kı mər­hə­lə­lə­ri öl­kə­mi­zin rus, son­ra­dan so­vet im­pe­ri­ya­sı tə­rə­fin­dən iş­ğal olun­ma­sı, bi­rin­ci və ikin­ci dün­ya mü­ha­ri­bə­lə­ri, SSRİ-nin sü­qu­tun­dan son­ra Av­ro­pa öl­kə­lə­rin­də azər­bay­can­lı­la­rın ye­ni nə­sil­lə­ri­nin məs­kun­laş­ma­sı ilə əla­qə­dar­dır. Müs­tə­qil­lik qa­za­nan Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın di­as­po­ru­nun in­ki­şa­fı da məhz Hey­dər Əli­ye­vin ikin­ci də­fə ha­ki­miy­yə­tə gəl­mə­sin­dən son­ra­kı döv­rə tə­sa­düf edir. Be­lə ki, 1993-cü il­də öl­kə­mi­zin di­as­por­la bağ­lı va­hid döv­lət stra­te­gi­ya­sı mü­əy­yən­ləş­di; di­as­por qu­ru­cu­lu­ğu Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın döv­lət si­ya­sə­ti­nin prio­ri­tet is­ti­qa­mət­lə­rin­dən bi­ri­nə çev­ril­di.

 

Hey­dər Əli­yev hə­lə Nax­çı­van Mux­tar Res­pub­li­ka­sı­na rəh­bər­lik et­di­yi dövr­də dün­ya azər­bay­can­lı­la­rı­nın bir­li­yi­ni ya­rat­ma­ğın əhə­miy­yə­ti­ni nə­zə­rə ala­raq, de­kab­rın 31-ni Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı­nın Həm­rəy­lik Gü­nü elan et­miş­di. Məhz bu qə­rar bü­tün dün­ya­da ya­şa­yan azər­bay­can­lı­la­rın bir­li­yi üçün mü­hüm əhə­miy­yə­tə ma­lik ol­du və bir­lik ide­ya­sı­nın re­al­laş­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də sti­mu­la çev­ril­di.

 

Ümu­miy­yət­lə, ye­ni­cə müs­təl­li­yi­ni qa­za­nan öl­kə­mi­zin xa­ri­ci si­ya­sə­ti­nin qar­şı­sın­da Azər­bay­ca­na su­ve­ren döv­lət ki­mi tə­mi­nat­lar al­maq və Qərb­lə stra­te­ji əmək­daş­lıq im­kan­la­rın­dan fay­da­la­na­raq, öl­kə iq­ti­sa­diy­ya­tı­nın gə­lə­cək in­ki­şa­fı­nı tə­min et­mək ki­mi baş­lı­ca və­zi­fə qo­yul­muş­du. Tə­bii ki, bu iş­də dün­ya­nın müx­tə­lif öl­kə­lə­rin­də ya­şa­yan soy­daş­la­rı­mı­zın da bir­li­yi va­cib idi. Və bu zə­ru­rə­ti nə­zə­rə alan H.Əli­yev 2001-ci il ma­yın 23-də Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı­nın I Qu­rul­ta­yı­nın ke­çi­ril­mə­si haq­qın­da sə­rən­cam im­za­la­dı. Hə­min ilin no­yab­rın­da Ba­kı­da ke­çi­ri­lən bu ali təd­bir­də 36 öl­kə­dən 200-dən çox müx­tə­lif təş­ki­la­tı təm­sil edən 406 nü­ma­yən­də və 63 qo­naq iş­ti­rak et­di. Elə Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı­nın I Qu­rul­ta­yın­da xa­ric­də­ki həm­və­tən­lə­ri­miz­lə sis­tem­li işin təş­ki­li, soy­daş­la­rı­mız ara­sın­da mil­li bir­li­yin möh­kəm­lən­di­ril­mə­si­ni tə­min et­mək məq­sə­di­lə xü­su­si döv­lət qu­ru­mu­nun ya­ra­dıl­ma­sı ide­ya­sı irə­li sü­rül­dü və be­lə bir qu­ru­mun ya­ra­dıl­ma­sı ide­ya­sı H.Əli­ye­vin 2002-ci il iyu­lun 5-də "Xa­ric­də Ya­şa­yan Azər­bay­can­lı­lar­la İş üz­rə Döv­lət Ko­mi­tə­si­nin ya­ra­dıl­ma­sı haq­qın­da" fər­ma­nı ilə re­al­laş­ma­ğa baş­la­dı. Bun­dan bir ne­çə ay son­ra - de­kab­rın 27-də isə "Xa­ric­də ya­şa­yan azər­bay­can­lı­lar­la bağ­lı döv­lət si­ya­sə­ti haq­qın­da" qa­nu­nun təs­diq olun­ma­sı ilə döv­lə­tin di­as­por si­ya­sə­ti­nin re­al­laş­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də mü­hüm ad­dım­la­rın atıl­ma­sı­nın əsa­sı qo­yul­du. Və be­lə­cə, Xa­ric­də Ya­şa­yan Azər­bay­can­lı­lar­la İş üz­rə Döv­lət Ko­mi­tə­si­nin ya­ra­dıl­ma­sı ilə di­as­po­ru­mu­zun fəa­liy­yə­ti­nin ko­or­di­na­si­ya­sı işi həl­li­ni tap­dı.

 

Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın iq­ti­sa­di qüd­rə­ti­nin və bey­nəl­xalq are­na­da nü­fu­zu­nun art­ma­sı Azər­bay­can di­as­po­ru­nun güc­lən­mə­si üçün ge­niş im­kan­lar açır. 2016-ci ili iyu­nun 3-4-də Ba­kı­da ke­çi­ri­lən Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı­nın IV Qu­rul­ta­yı di­as­por qu­ru­cu­lu­ğun­da key­fiy­yət­cə ye­ni mər­hə­lə­nin baş­lan­ğı­cı­nı qo­yub.

"Dün­ya­da ya­şa­yan azər­bay­can­lı­la­rın bir və­tə­ni var - o da Azər­bay­can­dır! Dün­ya­da ya­şa­yan azər­bay­can­lı­la­rın ar­xa­sın­da Azər­bay­can döv­lə­ti da­ya­nır", - de­yə Azər­bay­can pre­zi­den­ti İl­ham Əli­yev III qu­rul­tay­da­kı çı­xı­şın­da bə­yan et­miş­di.

 

Azər­bay­can li­de­ri Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı­nın IV Qu­rul­ta­yın­da­kı çı­xı­şın­da isə bə­yan et­di ki,  Azər­bay­can hə­qi­qət­lə­ri haq­qın­da dün­ya ic­ti­ma­iy­yə­ti­nə ge­niş in­for­ma­si­ya ve­ril­mə­li­dir: "Biz döv­lət ola­raq, bu­nu et­mə­yə ça­lı­şı­rıq. An­caq di­as­por təş­ki­lat­la­rın­dan da çox şey ası­lı­dır".

 

Döv­lət baş­çı­sı həm­çi­nin vur­ğu­la­dı ki, di­as­por təş­ki­lat­la­rı ya­şa­dıq­la­rı öl­kə­lər­də in­ter­net sayt­lar aç­ma­lı­dır­lar, biz bu­nu hə­lə ki, gör­mü­rük: "O in­ter­net sayt­lar ya­şa­dıq­la­rı öl­kə­lə­rin ic­ti­ma­iy­yə­ti üçün ma­raq­lı ol­ma­lı­dır. Ey­ni za­man­da, Azər­bay­can hə­qi­qət­lə­ri bu­ra­da gös­tə­ril­mə­li­dir. Bu pro­ses da­im apa­rıl­ma­lı­dır. Azər­bay­can qə­zet­lə­ri dərc edil­mə­li­dir. Həm Azər­bay­can di­lin­də ki, Azər­bay­can və­tən­daş­la­rı oxu­sun, uşaq­lar oxu­sun ki, ana di­li­ni bil­sin­lər, həm də o öl­kə­lər­də ki, on­lar ya­şa­yır­lar, o dil­lər­də dərc edil­mə­li­dir ki, ic­ti­ma­iy­yət oxu­sun. Ye­nə də de­yi­rəm, biz in­for­ma­si­ya döv­rün­də ya­şa­yı­rıq və get­dik­cə bu in­for­ma­si­ya­nın əhə­miy­yə­ti an­caq ar­ta­caq. Biz bu­na ha­zır ol­ma­lı­yıq".

Azər­bay­can güc­lü di­as­por təş­ki­lat­la­rı­na, on­la­rın mü­tə­şək­kil fə­al­liy­yə­ti­nə, sıx kor­di­na­si­ya­sı­na na­il ol­ma­ğa məh­kum­dur: bu­nu mil­li ma­raq­la­rı­mız tə­ləb edir. Son 15 il­də Azər­bay­can döv­lə­ti di­as­por qu­ru­cu­lu­ğun­da önəm­li ad­dım­lar ata­raq təş­ki­lat­lan­ma mər­hə­lə­si­ni çox uğur­la keç­mə­yə na­il olub. 2001-ci il­də bu is­ti­qa­mət­də atı­lan mü­hüm ad­dım ki­mi Azər­bay­can­da Di­as­por­la İş üz­rə Döv­lət Ko­mi­tə­si ya­ra­dı­lıb.

 

Ko­mi­tə dün­ya azər­bay­can­lı­la­rı­nın təş­ki­lat­lan­ma­sı, va­hid bir ide­ya ət­ra­fın­da bir­ləş­mə­si, on­la­rın öz ara­la­rın­da və Azər­bay­can döv­lə­ti ilə əla­qə­lə­ri­nin qu­rul­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də mü­hüm iş­lər gö­rüb.

 

Pre­zi­dent İl­ham Əli­ye­vin Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı­nın IV Qu­rul­ta­yın­da çı­xı­şı ilə isə di­as­por fəa­liy­yə­ti­nin gə­lə­cək mər­hə­lə­lə­ri üçün konk­ret stra­te­gi­ya mü­əy­yən­ləş­di­ri­lib.

Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın di­as­por­dan göz­lən­ti­lə­ri soy­daş­la­rı­mı­zın yer­ləş­dik­lə­ri öl­kə­lər­də fəa­liy­yət­lə­ri­ni ge­niş­lən­dir­mə­si və güc­lən­dir­mə­si, mil­li mən­su­biy­yət­lə­ri­ni və də­yər­lə­ri­ni qo­ru­ma­sı, Azər­bay­ca­nı təb­liğ et­mə­lə­ri, Er­mə­nis­tan-Azər­bay­can, Dağ­lıq Qa­ra­bağ mü­na­qi­şə­si ba­rə­də hə­qi­qət­lə­rin dün­ya ic­ti­ma­iy­yə­ti­nə çat­dı­rıl­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də konk­ret iş­lər gör­mə­lə­ri, fəa­liy­yət gös­tər­dik­lə­ri öl­kə­nin Azər­bay­can­la əla­qə­lə­ri­nin in­ki­şa­fı­na töh­fə ver­mə­lə­ri, hə­min öl­kə­lə­rin ic­ti­mai-si­ya­si hə­ya­tın­da ak­tiv rol oy­na­ma­la­rı­dır. Azər­bay­can di­as­po­ru xa­ri­ci öl­kə­lə­rin da­xi­li si­ya­sə­ti­nin fak­to­ru­na çev­ril­mə­li, döv­lət və hö­ku­mət qu­rum­la­rın­da, qa­nun­ve­ri­ci or­qan­la­rın­da təm­sil olun­ma­lı­dır­lar ki, söz sa­hi­bi ki­mi çı­xış edə bil­sin­lər.

 

Azər­bay­can di­as­po­ru ar­tıq təş­ki­lat­lan­ma mər­hə­lə­si­ni ar­xa­da qo­yub. İn­di dün­ya­nın müx­tə­lif öl­kə­lə­rin­də say­la­rı 400-ü ke­çən di­as­por təş­ki­lat­la­rı­nın key­fiy­yət ba­xı­mın­dan da­ha da güc­lən­mə­si­nə, da­ha mü­tə­şək­kil qüv­və­yə çev­ril­mə­si­nə eh­ti­yac var. On­la­rın mü­tə­şək­kil qüv­və­yə çev­ril­mə­si bir tə­rəf­dən soy­daş­la­rı­mı­zın mil­li mən­su­biy­yət­lə­ri­ni və də­yər­lə­ri­ni qo­ru­ma­sı de­mək­dir­sə, di­gər tə­rəf­dən Azər­bay­ca­nı da­ha güc­lü təb­liğ et­mə­lə­ri, fəa­liy­yət gös­tər­dik­lə­ri öl­kə­nin Azər­bay­can­la əla­qə­lə­ri­nin in­ki­şa­fı­na önəm­li töh­fə ver­mə­lə­ri, hə­min öl­kə­lə­rin ic­ti­mai-si­ya­si hə­ya­tın­da ak­tiv rol oy­na­ma­la­rı, Azər­bay­can üçün ye­ni-ye­ni dost­lar qa­zan­ma­la­rı - bir söz­lə, güc­lü Azər­bay­can lob­bi­si de­mək­dir. Di­as­por təş­ki­lat­la­rı­nın mü­tə­şək­kil fəa­liy­yə­ti öz növ­bə­sin­də dün­ya azər­bay­can­lı­la­rı­nın həm­rəy­li­yi­nə töh­fə­dir.

 

Bu gün dün­ya­nın ay­rı-ay­rı öl­kə­lə­rin­də ya­şa­yan soy­daş­la­rı­mı­zın ta­ri­xi və­tən­lə­ri ilə əla­qə­lə­ri­nin ge­niş­lən­mə­sin­də, in­ki­şa­fın­da Di­as­por­la İş üz­rə Döv­lət Ko­mi­tə­si­nin xid­mət­lə­ri əvəz­siz­dir. Ko­mi­tə fəa­liy­yət­də ol­du­ğu 10 il ər­zin­də dün­ya azər­bay­can­lı­la­rı­nın təş­ki­lat­lan­ma­sı, va­hid bir ide­ya ət­ra­fın­da bir­ləş­mə­si is­ti­qa­mə­tin­də mü­hüm iş­lər gö­rüb. Tam mə­na­da de­mək olar ki, bu gün soy­daş­la­rı­mı­zın ümum­mil­li ide­al­lar əsa­sın­da mü­tə­şək­kil bir xalq ki­mi bir­ləş­mək im­ka­nı qa­zan­mı­sın­da da məhz DİDK-nın ro­lu bö­yük­dür və əmin ol­ma­ğa də­yər ki, Ko­mi­tə azər­bay­can­lı­la­rın Döv­lə­ti­mi­zin ət­ra­fın­da sıx bir­ləş­mə­si üçün bun­dan son­ra da gə­rə­kən ad­dım­la­rı ata­caq.

 

Mu­rad MƏM­MƏD­Lİ

 

Ekspress.- 2018.- 3 iyul.- S.10.