Heydər
Əliyevin diaspor quruculuğunda rolu
1991-1993-cü illərdə Azərbaycanda
baş verən ağır faciələri dünya
ictimaiyyətinə vaxtında və obyektiv
çatdıra bilməmək məsuliyyətsizliyin və
laqeydliyin nəticəsi kimi yaddaşlarda qalıb. Məhz həmin illərdə
informasiya blokadasını aradan qaldırmaq
üçün Azərbaycan diasporunun
imkanlarının səfərbər edilməməsi və
lobbi quruculuğu sahəsində heç bir ciddi
addımın atılmaması xarici siyasətdə
problemlər yaratmaqdaydı.
Belə bir çətin vaxtda ulu
öndər Heydər Əliyevin(1993-cü
ilin yayında) xalqın tələbi ilə hakimiyyətə
qayıdışı Azərbaycan dövlətçiliyi
tarixində mühüm rol oynadı. Hakimiyyətə
qayıtdıqdan sonra Heydər Əliyev ilk olaraq Azərbaycanın
hüdudlarından kənarda yaşayan
soydaşlarımızın vahid ideologiya və milli-mənəvi
dəyərlər ətrafında birləşməsinə,
onların malik olduğu güclü potensialın milli
problemlərin həllinə yönəldilməsinə
xidmət edən bir sıra tədbirlər həyata
keçirməyə başladı. O, azərbaycançılıq
ideologiyasının milli həmrəyliyin
aparıcı amilinə çevrilməsi istiqamətində
mühüm işlər gördü, xalqın birliyinin
siyasi və nəzəri əsaslarını irəli
sürdü: "Hər bir insan üçün milli mənsubiyyəti
onun qürur mənbəyidir. Həmişə
fəxr etmişəm və bu gun də fəxr edirəm ki,
mən azərbaycanlıyam" deyən ulu öndərimiz
yeritdiyi siyasətlə dünya azərbaycanlılarının
liderinə çevrildi.
Siyasi ekspertlər bildirirlər ki, ulu
öndər xaricdə yaşayan azərbaycanlıların
birliyi və təşkilatlanması məsələsini
daim diqqət mərkəzində saxlayıb və Azərbaycan
diaspor cəmiyyətlərinin problem və
qayğılarına böyük həssaslıqla
yanaşıb. Daima diaspor təşkilatlarına öz
tövsiyələrini verən ulu öndər həmvətənlərimizi
Azərbaycanın ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni
həyatında fəal olmağa istiqamətləndirib.
O da qeyd olunur ki, Heydər Əliyev
öz uzaqgörənliyi və müdrikliyi ilə
xarici siyasətin strateji hədəflərini müəyyənləşdirərkən,
müasir dövrdə hər bir dövlətin qüdrətinin
yalnız iqtisadi resurslarla deyil, həm də onun xaricdə
formalaşdırdığı diaspor və lobbinin
gücü ilə ölçüldüyünü nəzərə
alıb. Bütün bunların nəticəsidir ki, Azərbaycanın
milli bayramları sırasına bir möhtəşəm
tarix də əlavə olundu: 31 Dekabr - Dünya Azərbaycanlılarının
Həmrəylik Günü.
Heydər Əliyev Naxçıvan Ali Məclisinin
1991-ci il tarixli iclasında dünya azərbaycanlılarına
üz tutdu, onları birliyə, həmrəyliyə, Azərbaycanın
köməyinə səslədi: "Biz istərdik ki,
müxtəlif ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılar
həmin ölkələrin vətəndaşları
kimi yaşasınlar. Ancaq heç vaxt öz
milli köklərini, milli mənsubiyyətlərini
itirməsinlər. Çünki bizi birləşdirən
milli mənsubiyyətimizdir, tarixi köklərimizdir,
milli-mənəvi dəyərlərimizdir... Vətənini, millətini sevən hər bir
azərbaycanlı müstəqilliyimizin dönməzliyi
üçün ciddi səy göstərməli, vətənimizin,
respublikamızın taleyi hər bir
soydaşımızın taleyi olmalıdır".
Azərbaycanlıların
yaşadığı bütün ölkələrdə
əks-səda verən bu çağırış azərbaycançılıq
adlı kamil bir ideologiyaya, müstəqil Azərbaycan
dövlətinin xilas yoluna çevrildi (sesqazeti.az).
Yeri gəlmişkən, ulu öndər
dünyanın müxtəlif ölkələrində
yaşayan soydaşlarımızın və həmvətənlərimizin
müstəqil Azəbaycan Respublikası ilə əlaqələrinin
daha da möhkəmləndirilməsi, dünya azərbaycanlıları
arasında mənəvi, siyasi birliyin və həmrəyliyin
təmin olunması, Azərbaycan icmaları, cəmiyyət
və birliklərinin fəaliyyətinin gücləndirilməsi
və əlaqələndirilməsinin ətraflı
müzakirəsinin zəruriliyini nəzərə
alaraq 2001-ci il mayın 23-də xüsusi sərəncam
imzaladı və həmin sərəncama uyğun olaraq
2001-ci il noyabrın 9-10-da Bakıda keçirilmiş
Dünya azərbaycanlılarının I qurultayı
soydaşlarımızın azərbaycançılıq
ideyası ərtafında sıx birləşməklə
təşkilatlanması baxımından tarixi əhəmiyyət
kəsb etdi. Məhz bu addım diaspor hərəkatının
inkişafında yeni mərhələnin
başlanğıcını qoydu.
Qurultaydan sonra Azərbaycan diaspor hərəkatı
tamamilə yeni mərhələyə qədəm
qoydu. Ümummilli lider Heydər
Əliyev bu sahədə sistemli dövlət siyasətinin
həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədilə
2002-ci ildə "Xarici ölkələrdə Yaşayan
Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət
Komitəsinin yaradılması barədə" fərman
imzaladı. Komitənin yaradılması xaricdəki
Azərbaycan cəmiyyətlərinin, birliklərinin və
dərnəklərinin fəaliyyətinin vahid mərkəzdən
koordinasiyasına, habelə onların dövlət
qayğısı ilə əhatə olunmasına
geniş imkanlar verdi.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, Dövlət
Komitəsinin yaradılması dünya azərbaycanlılarının
konsolidasiyasında, diaspordan lobbiyə doğru
inkişafında yeni mərhələnin
başlanğıcını qoydu. Artıq dünya azərbaycanlıları
istədikləri vaxt öz paytaxtlarına gələ və
öz problemlərini müzakirə edə bilərdilər.
Komitə qısa bir müddətdə dünyanın
müxtəlif ölkələrində yaşayan
soydaşlarımızın azərbaycançılıq
ideyası və Azərbaycan dövləti ətrafında
birləşməsi istiqamətində xeyli iş
görməyə müvəffəq oldu. 2002-ci
ildə Milli Məclisdə qəbul olunmuş "Xaricdə
yaşayan soydaşlarımıza dövlət
qayğısı haqqında" qanun xaricdəki azərbaycanlılara
dövlət qayğısının hüquqi əsaslarını
müəyyənləşdirdi. Qanuna
əsasən, xaricdə yaşayan, fəaliyyət
göstərən soydaşlarımızın
hüquqları Azərbaycan dövləti səviyyəsində
qorunur. Həmçinin, imkanlı azərbaycanlıların
ölkə iqtisadiyyatına sərmayə qoyması
üçün qanunda vergi, gömrük güzəştləri
nəzərdə tutulur. Bu qanun
ölkəmizin diaspor və lobbi quruculuğu sahəsindəki
fəaliyyətinin hüquqi əsaslarını və
prinsiplərini müəyyənləşdirən
mühüm sənəd kimi təqdirəlayiqdir. Hazırda Azərbaycan diasporunun
dünyanın müxtəlif ölkələrində
300-dən çox birlik, cəmiyyət və
assosiasiyası fəaliyyət göstərir.
Heydər Əliyevin siyasi kursu
hazırda onun layiqli varisi, prezident İlham Əliyev tərəfindən
davam etdirilir. Ölkə
başçısı "Dünya azərbaycanlılarının
II qurultayının keçirilməsi haqqında"
8 fevral 2006-cı il tarixli sərəncamında
vurğulayıb ki, dünya azərbaycanlılarının
müstəqil dövlətimiz və vahid məqsəd ətrafında
birləşdirilməsi ideyasının müəllifi
məhz ümummilli lider Heydər Əliyevdir:
"Yalnız güclü diaspora malik xalqlar xarici
siyasətdə mühüm uğurlar qazanır,
dünya miqyasında mənafelərini hər zaman
layiqincə qoruyur, ümummilli problemlərinin həllinə
nail olur, öz dilini, mədəniyyətini, incəsənətini,
tarixini lazımi səviyyədə təbliğ edirlər.
Ümummilli liderimizin irəli
sürdüyü azərbaycançılıq
ideologiyası milli mənsubiyyəti, milli-mənəvi
dəyərləri qoruyub saxlamağa, eyni zamanda,
onların ümumbəşəri dəyərlərlə
sintezindən, inteqrasiyasından bəhrələnməyə,
hər bir insanın inkişafını təmin etməyə
yönəlmiş universal və milli-fəlsəfi
dünyagörüşü formasıdır. Azərbaycançılıq dövrün,
zamanın tələbindən irəli gələn,
günümüzün gerçəkliklərini
özündə əks etdirən hakim dövlət
ideologiyasıdır. Bu ideya möhkəm
dayağa çevrilərək son illərdə Azərbaycan
diasporunun təşkili işini sürətləndirmiş,
xaricdə fəaliyyət göstərən müxtəlif
ictimai birliklərin, cəmiyyətlərin, dərnəklərin
ideoloji-siyasi cəhətdən təkmilləşməsini
stimullaşdırmışdır" ("Trend.az").
Beynəlxalq hüquq üzrə fəlsəfə
doktoru İsmayıl Ağayev bildirir ki, hər bir
dövlətin milli maraqlarının dünyanın
istənilən nöqtəsində layiqincə
qorunması üçün həmin ölkənin
güclü ideoloji bazası və bu fundament üzərində
dayanan diasporası olmalıdır: "Azərbaycanın
bir əsrdən çox çar Rusiyasının tərkibində
qalması xalqımızın
bütövlüyünü təsdiqləyən
ideologiyanın, milli mənlik şüurunun, hətta
maraqlarının formalaşmasına mənfi təsir
göstərirdi.
Ötən əsrin əvvəllərində
yaranmış kütləvi ideologiyalar atmosferində
xalqımız türkçülük və
islamçılıq arasında seçim edə
bilmirdi. Hətta
1918-ci ildə müstəqilliyini elan etmiş ADR
dövründə də dünya azərbaycanlılarını
bir hədəf ətrafında birləşdirə biləcək,
xalqımızın və dövlətimizin milli
maraqlarını müdafiə edəcək ideoloji
konsepsiya işlənib hazırlanmamışdı.
Xalq Cümhuriyyətinin qurucularından olan Fətəli
xan Xoyski, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Nəsib
bəy Yusifbəyli, milli özünüdərk
problemini siyasi müstəviyə qaldırmış Nəriman
Nərimanov və başqaları millətimizi milli-mənəvi
planda birləşdirə, milli dövlət qurmaq məqsədinə
çata bilmədilər. Onlar ümumazərbaycan
ideyasını aktuallaşdıraraq Şimali və
ya Cənubi Azərbaycan hüdudlarını aşa
bilmirdilər. Keçmiş SSRİ
dönəmində isə vəziyyət daha
acınacaqlı idi. Slavyan xalqları
qanunpərəst, gürcülər vətənpərvər,
ermənilər daha çox ruslara sadiq xalq kimi
tanındığı vaxtda azərbaycanlılara
qarşı ögey münasibət bəslənirdi.
Amma 1969-cu ildə Azərbaycan rəhbərliyinə
gəlmiş Ümummilli lider Heydər Əliyev bu stereotipi
təfəkkürlərdən birdəfəlik
sildi".
İ.Ağayev qeyd edir ki, Heydər
Əliyevin idarəçiliyi dövründə
çoxsaylı azərbaycanlının dövlət
işlərinə cəlb olunması nəticəsində
xalqımızın ictimai, elmi, ziyalı elitar təbəqəsi
formalaşdı: "Göründüyü kimi,
ümummilli lider Heydər Əliyev hələ sovet
dönəmində xalqımızın, dövlətimizin
bütövlüyünü təşkil edən
ideologiyanın bünövrəsini qoymuşdu. Hal-hazırda dünyada 50 milyondan artıq azərbaycanlı
yaşayır. Onların böyük
bir hissəsi İranda, Türkiyədə, Rusiyada,
Ukraynada, Almaniyada, ABŞ-da, Fransada, Hindistanda,
Pakistanda və digər ölkələrdə məskunlaşıb.
Məhz bu miqyasda "sosial gücün"
vahid hədəf ətrafında birləşdirilməsi
və ölkənin maraqları naminə kompleks hərəkətinin
təmin edilməsi üçün xalq güclü iradəyə,
rasional düşüncəyə malik liderə və
ideologiyaya ehtiyac duyurdu. Milləti
yeni geosiyasi şəraitdə dünya millətləri
liqasına və siyasət arenasına çıxara
biləcək yeganə ŞƏXSİYYƏT isə ulu
öndər Heydər Əliyev idi. 90-cı
illərin əvvəllərindən etibarən ulu
öndər Heydər Əliyev Naxçıvan Muxtar
Respublikasının Ali Məclisinin sədri kimi
SSRİ dönəmində başladığı işi
davam etdirdi. Ümummilli lider Heydər Əliyev
ilkin addım kimi 1991-ci il dekabrın 16-da dünya azərbaycanlılarını
vahid məqsəd ətrafında birləşdirmək
məqsədində stimul rolunu oynayacaq "Hər il
dekabrın 31-də Dünya Azərbaycanlılarının
Həmrəylik və Milli Birlik gününün
keçirilməsi haqqında" cəsarətli bir qərarı
qəbul etdi".
Onu da qeyd edək ki, hazırda Azərbaycan
diasporunun dünyanın müxtəlif ölkələrində
formalaşan birlikləri Azərbaycan dövlətinin,
Azərbaycan mədəniyyətinin, Azərbaycan həqiqətlərinin
tanınması və təbliği işində radio və
televiziyanın, dövri mətbuatın imkanlarından
geniş istifadə edirlər (azerbaycanli.org).
Beynəlxalq hüquq üzrə fəlsəfə
doktoru onu da qeyd edir ki, hazırda dünyanın bir
çox ölkələrində Azərbaycan dilində
müxtəlif qəzet və jurnallar nəşr olunur,
xüsusi radio və televiziya verilişləri
hazırlanır: "Dünyanın 30-dan çox ölkəsində
100-dən artıq ictimai, milli və mədəni cəmiyyət
və təşkilatları fəaliyyət göstərir.
2002-ci ildə Xaricdə Yaşayan Azərbaycanlılarla
İş üzrə Dövlət Komitəsinin
yaradılması dünya azərbaycanlılarının
həmrəyliyinin və mütəşəkkilliyinin
güclənməsi, ümummilli ideyalar ətrafında
birləşməsi üçün geniş imkanlar
yaratdı. İndi fəxrlə demək
olar ki, Rusiyada, Avropanın inkişaf etmiş ölkələrində,
ABŞ-da, Asiya dövlətlərində azərbaycanlılar
daha mütəşəkkil birləşərək
bütün səylərini ümumi işin xeyrinə
yönəldə bilirlər. Bu gün
Azərbaycan icmaları və cəmiyyətləri
ötən illərlə müqayisədə daha fəaldırlar.
Onlar yaşadıqları ölkələrin
ictimai-siyasi həyatına təsir imkanlarını
getdikcə artırır, xarici siyasətimizdə
prioritet təşkil edən məsələlərə
fəal dəstək verməklə Azərbaycanın
beynəlxalq mövqeyini daha da gücləndirirlər.
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin
qeyd etdiyi kimi, "Dünya azərbaycanlılarının
ancaq bir vətəni, müstəqil dövləti var,
bu, Azərbaycan Respublikasıdır. Biz
hamımız da onun ətrafında birləşməliyik".
Rəşid RƏŞAD
Ekspress.-2018.-
11 iyul.- S.13.