Lob­bi­çi­lik və dün­ya azər­bay­can­lı­la­rı­nın həm­rəy­li­yi

 

Dün­ya öl­kə­lə­rin­də ya­şa­yan həm­və­tən­lə­ri­miz ara­sın­da uzun il­lər ön­cə Azər­bay­ca­nın mü­əy­yən ta­ri­xi, ic­ti­mai-si­ya­si şə­rai­tin­də və­tən­dən mü­ha­ci­rət et­miş ta­nın­mış şəx­siy­yət­lə­rin soy­la­rın­dan olan­lar çox­luq təş­kil edir. Əs­lin­də uzun il­lər­dir əc­nə­bi öl­kə­lər­də ya­şa­yan azər­bay­can­lı­lar za­man keç­dik­cə, ey­ni öl­kə­lə­rin ic­ti­mai-si­ya­si, mə­də­ni və di­gər sa­hə­lə­ri­nə in­teq­ra­si­ya olu­nur­lar ki, nə­ti­cə eti­ba­ri­lə də xa­ric­də təd­ri­cən Azər­bay­can di­as­po­ru ya­ran­ma­ğa baş­la­yıb.

 

Eks­pert­lə­rin fik­rin­cə, öl­kə­miz müs­tə­qil­lik əl­də et­dik­dən son­ra döv­lə­tin qar­şı­sın­da du­ran əsas və­zi­fə­lər­dən bi­ri də xa­ri­ci öl­kə­lər­də ya­şa­yan azər­bay­can­lı­la­rın təş­ki­lat­lan­ma­sı, on­la­rın öl­kə­mi­zin ümu­mi ma­raq­la­rı­nın mü­da­fiə­si işi­nə cəlb edil­mə­si olub.

 

Ye­ri gəl­miş­kən, 1993-cü il­də ulu ön­dər Hey­dər Əli­ye­vin ha­ki­miy­yə­tə gə­li­şi di­gər sa­hə­lər­də ol­du­ğu ki­mi, di­as­por qu­ru­cu­lu­ğu işin­də də əsas­lı dö­nüş ya­rat­dı. O, xa­ri­ci sə­fər­lə­rin­də Azər­bay­can di­as­po­ru­nun nü­ma­yən­də­lə­ri ilə gö­rü­şür, on­la­rın prob­lem və qay­ğı­la­rı ilə ma­raq­la­nır, həm­və­tən­lə­ri­mi­zi ye­ni­cə müs­tə­qil­lik qa­zan­mış res­pub­li­ka­mı­zın ta­ri­xi mə­na­fe­lə­ri­nin re­al­laş­dı­rıl­ma­sı pro­se­sin­də fə­al iş­ti­rak et­mə­yə ça­ğı­rır­dı.

Bu ba­xım­dan da za­man keç­dik­cə di­as­por qu­ru­cu­lu­ğu Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın döv­lət si­ya­sə­ti­nin prio­ri­tet is­ti­qa­mət­lə­rin­dən bi­ri­nə çev­ril­di.

 

O da qeyd olu­nur ki, dün­ya­nın müx­tə­lif öl­kə­lə­rin­də ya­şa­yan soy­daş­la­rı­mı­zın müs­tə­qil Azər­bay­can ilə əla­qə­lə­ri­nin da­ha da möh­kəm­lən­dir­mə­si, on­lar ara­sın­da bir­li­yin və həm­rəy­li­yin tə­min olun­ma­sı, ey­ni za­man­da Azər­bay­can ic­ma­la­rı, cə­miy­yət və bir­lik­lə­rin fəa­liy­yə­ti­nin güc­lən­di­ril­mə­si və əla­qə­lən­di­ril­mə­si ilə bağ­lı mə­sə­lə­lə­rin bir­gə mü­za­ki­rə­si zə­ru­rə­ti­ni nə­zə­rə ala­raq Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı­nın I Qu­rul­ta­yı­nın ke­çi­ril­mə­si haq­qın­da 2001-ci ilin may ayınn 23-də Hey­dər Əli­ye­vin mə­lum Sə­rən­ca­mı bu ideo­lo­gi­ya­nın  ger­çək­ləş­mə­si­nə is­ti­qa­mət­lən­di­ri­lib. Məhz hə­min ilin no­yabr ayı­nın 9-u və 10-da Ba­kı­da ke­çi­ri­lən Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı­nın I Qu­rul­ta­yı Azər­bay­can ta­ri­xi­nə bö­yük bir pro­se­sin baş­lan­ğı­cı ki­mi da­xil olub.

 

I qu­rul­tay­da 36 öl­kə­dən 200-dən çox müx­tə­lif təş­ki­la­tı təm­sil edən 406 nü­ma­yən­də və 63 qo­naq iş­ti­rak edib. Bu qu­rul­tay­da Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı 130-dan çox döv­lət və ic­ti­mai qu­rum­lar­dan, elm, təh­sil, mə­də­niy­yət və di­gər ya­ra­dı­cı təş­ki­lat­lar­dan, 25 si­ya­si par­ti­ya­dan 702 nü­ma­yən­də və 844 qo­naq ilə təm­sil olu­nub. Ta­ri­xə nə­zər sa­laq.

 

2002-ci ilin 5 iyu­lun­da Hey­dər Əli­yev "Xa­ric­də Ya­şa­yan Azər­bay­can­lı­lar­la İş üz­rə Döv­lət Ko­mi­tə­si­nin ya­ra­dıl­ma­sı haq­qın­da" Fər­man im­za­la­yıb. Fər­man Azər­bay­can di­as­po­ru­nun fəa­liy­yə­ti­nin mü­tə­şək­kil qay­da­da əla­qə­lən­di­ril­mə­si, dün­ya azər­bay­can­lı­la­rı­nın si­ya­si və ideo­lo­ji bir­li­yi­nin tə­mi­na­tı ba­xı­mın­dan müs­təs­na əhə­miy­yyət kəsb edən mü­hüm ta­ri­xi sə­nəd ol­du.

 

Ümu­miy­yət­lə isə ötən döv­rün ən mü­hüm ha­di­sə­lə­rin­dən bi­ri Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı Pre­zi­den­ti­nin 2008-ci il 19 no­yabr ta­rix­li 54 say­lı Sə­rən­ca­mı ilə Xa­ri­ci Öl­kə­lər­də Ya­şa­yan Azər­bay­can­lı­lar­la İş üz­rə Döv­lət Ko­mi­tə­si­nin əsa­sın­da Di­as­por­la İş üz­rə Döv­lət Ko­mi­tə­si­nin ya­ra­dıl­ma­sı ol­du. 

 

Qeyd edək ki, Di­as­por­la İş üz­rə Döv­lət Ko­mi­tə­si­nin ya­ra­dıl­ma­sı di­gər xalq­la­rın di­as­por qu­rum­la­rı və müx­tə­lif öl­kə­lə­rin bu sa­hə­yə mə­sul olan döv­lət or­qan­la­rı ilə bir­ba­şa əmək­daş­lı­ğın qu­rul­ma­sı im­kan­la­rı­nı ge­niş­lən­dir­di (di­as­po­ra.gov.az).

3-4 iyun 2016-cı il­də ke­çi­ri­lən Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı­nın IV qu­rul­ta­yı baş tut­du. IV Qu­rul­ta­yın­da Azər­bay­can hə­qi­qət­lə­ri­nin dün­ya ic­ti­ma­iy­yə­ti­nə çat­dı­rıl­ma­sı sa­hə­sin­də qar­şı­da du­ran və­zi­fə­lər, soy­daş­la­rı­mı­zın hü­quq və azad­lıq­la­rı­nın qo­run­ma­sı is­ti­qa­mə­tin­də möv­cud olan prob­lem­lər və on­la­rın həl­li yol­la­rı mü­za­ki­rə olun­du.

 

Öl­kə baş­çı­sı İl­ham Əli­yev Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı­nın IV Qu­rul­ta­yın­da di­as­por rəh­bər­lə­ri qar­şı­sın­da növ­bə­ti qu­rul­ta­ya qə­dər bu tə­ləb­lə­ri qoy­du:

1. Xa­ric­də ya­şa­yan Azər­bay­can­lı­lar və­tən­lə­ri ilə əla­qə­ni kəs­mə­sin­lər və da­im bu­ra ilə tə­mas­da ol­sun­lar.

2. Xa­ric­də­ki azər­bay­can­lı­lar ya­şa­dıq­la­rı öl­kə­lər­də da­ha da bö­yük möv­qe­lə­rə na­il ola bil­sin­lər. O, öl­kə­lə­rin ic­ti­mai, si­ya­si, iq­ti­sa­di hə­ya­tın­da da­ha da fə­al rol oy­na­sın­lar, çün­ki müx­tə­lif döv­lət və qa­nun­ve­ri­ci­lik or­qan­la­rın­da la­zı­mi sə­viy­yə­də təm­sil olun­mur­lar.

3. Xa­ric­də ya­şa­yan azər­bay­can­lı iş adam­la­rı Azər­bay­ca­na sər­ma­yə qoy­sun­lar.

4. Xa­ric­də­ki azər­bay­can­lı­lar bu sə­fir­lik­lər, nü­ma­yən­də­lik­lər di­as­por təş­ki­lat­la­rı ilə da­im əla­qə sax­la­ma­lı­dır­lar.

5. Azər­bay­can di­as­por təş­ki­lat­la­rı xa­ri­ci me­dia qu­rum­la­rı ilə la­zı­mi sə­viy­yə­də iş qur­ma­lı və bu is­ti­qa­mət­də işi­ni da­ha da tək­mil­ləş­dir­mə­li­dir.

6. Xa­ric­də­ki azər­bay­can­lı­lar ya­şa­dıq­la­rı öl­kə­lə­rin dill­lə­rin­də sayt­lar ya­rat­ma­lı və o sayt­lar­da Azər­bay­can na­mi­nə ma­te­ri­al­la­rı ve­ril­mə­li, Azər­bay­can hə­qi­qət­lə­ri ora­da gös­tə­ril­mə­li­dir. Azər­bay­can di­lin­də və xa­ri­ci dil­lər­də qə­zet­lər dərc edil­mə­li­dir ki, azər­bay­can­lı­lar, on­la­rın öv­lad­la­rı oxu­sun­lar, Ana di­li­ni bil­sin­lər, həm də o öl­kə­lə­rin ic­ti­ma­iy­yə­ti oxu­sun (APA).

 

Fəl­sə­fə Dok­to­ru Əh­məd Şa­hi­do­vun fik­rin­cə, di­as­po­ra işi əs­lin­də bir kö­nül mə­sə­lə­si­dir: "Sa­vad­lı­san ya yox, güc­lü in­tel­lekt sa­hi­bi­sən və ya de­yil­sən, çox­lu dil bi­lir­sən ya bil­mir­sən, təş­ki­lat­çı­lıq qa­bi­liy­yə­tin güc­lü­dür ya yox - bun­lar ikin­ci növ­bə­də gə­lən mə­sə­lə­lər­dir. Əv­vəl­cə için­də sev­gi ol­ma­lı­dır, Və­tə­nə sev­gi, Xal­qı­na sev­gi, Döv­lə­ti­nə, Bay­ra­ğı­na, Him­ni­nə sev­gi... 2001-ci il­dən alov­lan­ma­ğa baş­la­dı o sev­gi, o is­tək... Məhz hə­min ilin no­yabr ayı­nın 9-u və 10-da Ulu Ön­də­ri­miz Hey­dər Əli­ye­vin mə­lum Sə­rən­ca­mı ilə Ba­kı­da ke­çi­ri­lən Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı­nın I Qu­rul­ta­yı Azər­bay­can ta­ri­xi­nə bö­yük bir pro­se­sin baş­lan­ğı­cı ki­mi da­xil ol­du. I qu­rul­tay­da 36 öl­kə­dən 200-dən çox müx­tə­lif təş­ki­la­tı təm­sil edən 406 nü­ma­yən­də və 63 qo­naq iş­ti­rak edir­di. Bu qu­rul­tay­da Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı 130-dan çox döv­lət və ic­ti­mai qu­rum­lar­dan, elm, təh­sil, mə­də­niy­yət və di­gər ya­ra­dı­cı təş­ki­lat­lar­dan, 25 si­ya­si par­ti­ya­dan 702 nü­ma­yən­də və 844 qo­naq ilə təm­sil olu­nur­du.

Bir kö­nül­də ya­ra­nan ki­çik bir qı­ğıl­cım­dan mil­yon­lar­la ürə­yin odu isin­mə­yə baş­la­mış­dı. Dün­ya­da­kı bü­tün azər­bay­can­lı­lar bir eş­qin alo­vu­na top­laş­ma­ğa baş­la­yır­dı­lar. Çox çə­tin və həs­sas bir pro­ses idi əs­lin­də. İki qar­da­şın ai­lə­si­ni bir ev­də ya­şat­ma­ğın müş­kül bir işə çev­ril­di­yi müa­sir döv­rü­müz­də mil­yon­lar­la in­sa­nı Azər­bay­can ad­lı evə top­la­ya bil­miş­dik və bu­nu məhz Hey­dər Əli­yev et­miş­di".

 

Ə.Şa­hi­dov onu da qeyd edir ki, bu­gün­kü Azər­bay­can di­as­po­ra­sı hə­lə ilk qu­rul­ta­yı­nı 2001-ci il­də ke­çi­rən di­as­po­ra­mız­dan qat-qat zə­if­dir, par­ça­lan­mış, int­ri­qa­lar için­də bo­ğul­muş və ca­na yı­ğıl­mış və­ziy­yət­də­dir. Əs­lin­də Azər­bay­can bu­gün bir döv­lət ola­raq, 2001-ci il­də­kin­dən da­ha güc­lü, da­ha qüd­rət­li və bey­nəl­xalq are­na­da da­ha qə­tiy­yət­li­dir. Öl­kə­nin bü­tün sa­hə­lə­rin­də in­ki­şa­fın hiss edil­di­yi bir vaxt­da mil­li di­as­po­ra­mız hə­lə ge­ri­də qa­lıb. Hə­lə 2001-ci il­də ke­çi­ri­lən Dün­ya Azər­bay­can­lı­la­rı­nın I Qu­rul­ta­yın­da heç vaxt bir-bi­ri­ni gör­mə­yən, am­ma ye­nə də doğ­ma in­san­lar ki­mi bir-bi­ri­nə sa­rı­lan, vi­zit kart­la­rı­nı də­yi­şib bir­lik­də fo­to­lar çək­di­rən, Azər­bay­can üçün bö­yük iş­lər qur­maq ba­rə­də fi­kir mü­ba­di­lə­si apa­ran hə­min in­san­la­rın in­di bir-bi­ri­ni gör­mə­yə göz­lə­ri yox­dur. Am­ma ye­nə də Və­tən eş­qi ilə dö­yü­nən kö­nül­lər qal­maq­da­dır. Azər­bay­can Res­pub­li­ka­sı­nın Pre­zi­den­ti cə­nab İl­ham Əli­ye­vin son sə­rən­cam­la­rı Azər­bay­can Di­as­po­ra­sı­nı ye­ni­dən 2001-ci il­də­ki və­ziy­yə­tə qay­ta­ra bil­di.

 

Ye­nə kö­nül­lər­də qı­ğıl­cım­lar ya­ran­ma­ğa baş­la­yıb. Dün­ya­nın dörd bir ya­nın­da­kı soy­daş­la­rı­mı­zın ürək­lə­rin­də bir ümid, bir inam və gə­lə­cə­yə nik­bin ba­xış açıq şə­kil­də se­zil­mək­də­dir.Ha­mı ina­nır ki, sa­vad­lı kadr­lar, güc­lü in­tel­lekt sa­hib­lə­ri, çox­lu əc­nə­bi dil­lər­də da­nı­şan, təş­ki­lat­çı­lıq qa­bi­liy­yə­ti güc­lü olan və ən əsa­sı da bu işə kö­nül ver­miş in­san­lar ye­ni­dən Döv­lə­tin Di­as­po­ra Si­ya­sə­ti­nin ön cər­gə­lə­rin­də ola­caq­lar".

 

Xa­tır­la­daq ki, ha­zır­da Azər­bay­can di­as­po­ru­nun  ge­niş ya­yıl­dı­ğı və fə­al ol­du­ğu öl­kə­lər­dən bi­ri də Ru­si­ya Fe­de­ra­si­ya­sı­dır. 

 

Ə.Şa­hi­dov bil­di­rir ki, Ru­si­ya­da azər­bay­can­lı­la­rın sa­yı­nın küt­lə­vi şə­kil­də art­ma­sı 90-cı il­lə­rin əv­vəl­lə­rin­də soy­daş­la­rı­mı­zın əmək­çi miq­rant ki­mi bu öl­kə­yə iş­lə­mə­yə gəl­mə­si ilə bağ­lı­dır: "Təx­mi­nən 20 il əv­vəl Azər­bay­can­dan Ru­si­ya­ya get­miş soy­daş­la­rı­mız hə­min vaxt Ru­si­ya cə­miy­yə­ti­nə in­teq­ra­si­ya et­mək­də bö­yük prob­lem­lər ya­şa­yır­dı­lar. Di­li bil­mə­mə­lə­ri və di­gər sə­bəb­lər­dən on­lar sı­xış­dı­rı­lır, in­ci­di­lir­di­lər. Tə­əs­süf ki, hə­min nəs­lin in­teq­ra­si­ya prob­le­mi in­di də qal­maq­da­dır. On­la­rı bə­zən cə­miy­yət içi­nə bu­rax­mır, bə­zən də sü­rət­lə ye­ni­lə­nən Ru­si­ya cə­miy­yə­ti­nə in­teq­ra­si­ya et­mək­də la­zı­mi im­kan­la­ra sa­hib ola bil­mir­lər. Soy­daş­la­rı­mız min bir əziy­yət­lə qa­zan­dıq­la­rı pu­lu öv­lad­la­rı­nın təh­si­li­nə ya­tı­rır­lar. Nə­ti­cə bu gün göz qa­ba­ğın­da­dır. İn­di 17-20 ya­şın­da olan gənc soy­daş­la­rı­mız Ru­si­ya­nın ən pres­tij­li ali mək­təb­lə­ri­nin tə­lə­bə­lə­ri­dir" (olay­lar.az).

 

Xa­tır­la­daq ki, təx­mi­nən 50 mil­yon nə­fər olan dün­ya azər­bay­can­lı­la­rı­nın 10 mil­yon­dan ço­xu ha­zır­da mü­ha­ci­rət­də ya­şa­yır. Dün­ya­nın 5 qi­tə­sin­də məs­kun­la­şan soy­daş­la­rı­mı­zın si­ya­si, iq­ti­sa­di və so­si­al-mə­də­ni fəa­liy­yə­ti ya­şa­dıq­la­rı öl­kə­lər, ora­da­kı şə­ra­it, mə­nə­vi də­yər­lər ki­mi müx­tə­lif­dir.

XX əs­rin əv­vəl­lə­ri­nə qə­dər res­pub­li­ka­dan xa­ri­cə mü­ha­ci­rət edən soy­daş­la­rı­mı­zın şəx­siy­yət və­si­qə­lə­rin­də "rus tə­bəə­si" ya­zıl­ma­sı on­la­rın mil­liy­yə­ti­nin də "rus" ki­mi təq­dim edil­mə­si ilə nə­ti­cə­lə­nib. O dövr­lər­də qon­şu Ru­si­ya­ya kö­çən azər­bay­can­lı­lar "ta­tar", Tür­ki­yə­də məs­kun­la­şan­lar isə "Azər­bay­can tür­kü" ki­mi ta­nı­nır və qey­də alı­nır­dı. Müa­sir İran əra­zi­sin­də ya­şa­yan  soy­daş­la­rı­mı­zın isə "İran tə­bəə­si" ki­mi təq­di­ma­tı pro­se­si ge­dir­di.

 

Eks­pert­lər qeyd edir ki, be­lə ar­zuo­lun­maz və­ziy­yət xa­ri­ci öl­kə­lər­də ya­şa­yan azər­bay­can­lı­la­rın rus, türk və fars di­as­por­la­rı­nın tər­kib his­sə­si ki­mi qə­bul edil­mə­si­nə sə­bəb olub ki, nə­ti­cə­də də soy­daş­la­rı­mız baş­qa xalq­la­rın di­as­por­la­rı içə­ri­sin­də as­sim­lya­si­ya olun­maq təh­lü­kə­si ilə üz­lə­şib­lər. Möv­cud prob­lem­lə­rə və çə­ti­nik­lə­rə bax­ma­ya­raq, azər­bay­can­lı­lar hər za­man öz mil­li mən­su­biy­yə­ti­ni, adət-ənə­nə­lə­ri­ni, mə­nə­vi-əx­la­qi də­yər­lə­ri­ni qay­ğı ilə qo­ru­yub sax­la­mış, ta­ri­xi Və­tən­lə əla­qə­lə­ri­ni itir­mə­yib­lər.

Azər­bay­can­lı­lar Ame­ri­ka qi­tə­si­nin Şi­mal, Mər­kə­zi və Cə­nub his­sə­sin­də da­ha çox məs­kun­laş­mış­lar. On­la­rın sa­yı Bir­ləş­miş Ştat­lar­da 1 mil­yo­na, Ar­gen­ti­na­da 12 mi­nə, Bra­zi­li­ya­da 75 mi­nə, Ka­na­da­da 170 mi­nə, Mek­si­ka­da isə 27 mi­nə ça­tır. Ame­ri­ka qi­tə­si öl­kə­lə­rin­də Hon­du­ras, Qva­te­ma­la, Pe­ru və di­gər­lə­rin­də də soy­daş­la­rı­mız məs­kun­laş­mış­lar. Ha­zır­da on­la­rın sa­yı də­qiq­ləş­di­ri­lir.

 

Ame­ri­ka qi­tə­sin­də məs­kun­la­şan azər­bay­can­lı­la­rın ək­sə­riy­yə­ti İran­dan miq­ra­si­ya et­miş soy­daş­la­rı­mız­dır. 1970-ci il­dən eti­ba­rən Tur­ki­yə­dən, 1991-ci il­dən isə Azər­bay­can­dan bir qism soy­daş­la­rı­mı­zın bu qi­tə­yə axı­nı di­as­po­ru­mu­zun tər­ki­bi­nə və so­si­al-iq­ti­sa­di fəa­liy­yə­ti­nə öz tə­si­ri­ni gös­tər­di.

 

O da qeyd olu­nur ki, Azər­bay­can di­as­po­ru­nun ya­yıl­ma coğ­ra­fi­ya­sı və say tər­ki­bi­nə gö­rə ge­niş ol­du­ğu ikin­ci qi­tə Av­ro­pa­dır (ba­ku.ws). Son za­man­la­rın sta­tis­tik gös­tə­ri­ci­lə­ri­nə əsas­la­nan, Av­ro­pa azər­bay­can­lı­la­rın sa­yı Tür­ki­yə­də  və Ru­si­ya­da, mil­yon­lar­la, Uk­ray­na­da və Be­la­rus­da, Al­ma­ni­ya­da, Bö­yük Bri­ta­ni­ya­da yüz­min­lər­lə, Nor­veç­də, Da­ni­mar­ka­da, İs­veç­də, Ma­ca­rıs­tan­da, Fran­sa­da, İta­li­ya­da on min­lər­lə, Pol­şa­da, İs­pa­ni­ya­da, Avs­tri­ya­da, Al­ba­ni­ya­da, Fin­lan­di­ya­da, Por­tu­qa­li­ya­da on min­dən çox gös­tə­ri­lir.

 

Rə­şid RƏ­ŞAD

 

Ekspress.- 2018.- 13 iyul.- S.10.