Lobbiçilik

qanunla müəyyənləşdirilmiş ölçülər çərçivəsində

Dünya azərbaycanlılarının birliyi, lobbiçilik, həmrəylik məfhumları ulu öndər Heydər Əliyev ikinci dəfə hakimiyyətə gəldikdən sonra dövlət siyasətində xüsusi yer tutmağa başlayıb. O, çox gözəl başa düşürdü ki, Azərbaycanın haqq səsinin dünyaya çatdırılmasında yalnız rəsmi diplomatik üsullarla kifayətlənmək mümkün deyil. Bu baxımdan xarici ölkələrə səfərlərində vətəndən kənarda yaşayan soydaşlarımızla görüşərək onlara diaspor və lobbiçilik işində dəstək verməyə başladı.

2003-cü ildə prezident seçilən İlham Əliyev də diaspor və lobbiçilik məsləsinə xüsusi önəm verdi. Belə ki, xaricdə yaşayan azərbaycanlıların təşkilatlanması, onların vahid ideya ətrafında birləşdirilməsi siyasətini müvəffəqiyyətlə davam etdirdi.

Ölkə başçısı Dünya Azərbaycanlılarının IV Qurultayında diaspor rəhbərləri qarşısında növbəti qurultaya qədər bu tələbləri qoydu:

- Xaricdə yaşayan Azərbaycanlılar vətənləri ilə əlaqəni kəsməsinlər və daim bura ilə təmasda olsunlar.

- Xaricdəki azərbaycanlıla yaşadıqları ölkələrdə daha da böyük mövqelərə nail ola bilsinlər. O, ölkələrin ictimai, siyasi, iqtisadi həyatında daha da fəal rol oynasınlar, çünki müxtəlif dövlət və qanunvericilik orqanlarında lazımi səviyyədə təmsil olunmurlar.

- Xaricdə yaşayan azərbaycanlı iş adamları Azərbaycana sərmayə qoysunlar.

- Xaricdəki azərbaycanlılar bu səfirliklər, nümayəndəliklər diaspor təşkilatları ilə daim əlaqə saxlamalıdırlar.

- Azərbaycan diaspor təşkilatları xarici media qurumları ilə lazımi səviyyədə iş qurmalı və bu istiqamətdə işini daha da təkmilləşdirməlidir.

- Xaricdəki azərbaycanlılar yaşadıqları ölkələrin dilllərində saytlar yaratmalı və o saytlarda Azərbaycan naminə materialları verilməli, Azərbaycan həqiqətləri orada göstərilməlidir. Azərbaycan dilində və xarici dillərdə qəzetlər dərc edilməlidir ki, azərbaycanlılar, onların övladları oxusunlar, Ana dilini bilsinlər, həm də o ölkələrin ictimaiyyəti oxusun.

Ekspertlərin fikrincə, lobbiçilik əsasən hakimiyyətə müxtəlif üsullarla təsir etməklə iqtisadi, siyasi maraqların təmin olunması üçün əlverişli hüquqi zəmin yaratmaq, yaxud dövlət siyasətini istiqamətləndirməkməqsədi daşıyan fəaliyyətdir. Bu baxımdan da lobbizmə münasibət ziddiyyətlidir. Məsələn, bir çox ölkələrdə qanunverici orqanlarda və siyasi kursu müəyyən edən strukturlarda çalışan siyasətçilərə açıq və gizli yollarla təsir göstərmək cəhdləri daim baş verir. Bundan başqa, lobbiçilik fəaliyyətinə Qərbdə çox müxtəlif yanaşmalar mövcuddur və onu çox zaman korrupsiya ilə müqayisə edirlər. Lobbiçilik və korrupsiya arasındakı əsas fərq kimi sonuncunun qeyri-leqal olması göstərilir.

O da qeyd olunur ki, lobbiçilik heç də mövcud olduğu bütün ölkələrdə leqallaşdırılmayıb. Bir sıra Avropa dövlətlərində lobbiçiliyin geniş yayılmasına baxmayaraq, bu fəaliyyəti nizamlayan, lobbi təşkilatlarının qeydiyyata alınmasını zəruri edən hüquqi normalar müəyyənləşdirilməyib. Lobbizmi dəstəkləyənlər hesab edirlər ki, korrupsiya əsasən, qanunun aliliyinin təmin olunmadığı, geridə qalmış ölkələrdə özünü göstərir. Lobbiçilik isə daha sivil cəmiyyətlərə xas olub, legitim xarakter daşıyır (newtimes.az).

Xatırladaq ki, ABŞ-da "lobbiçilik" qanunla müəyyənləşdirilmiş ölçülər çərçivəsində fəaliyyət göstərir və bu fəaliyyəti tənzimləmək üçün 1946-cı ildə Federal Lobbi qanunu qəbul edilib. Həmin qanunda lobbiçinin kim olduğu müəyyənləşdirilir və onun maliyyə imkanları nəzarət altına alınırdı. Qanunda deyilir ki, Amerika Konqresindəki qanunlara təsir etməyə və ya müvafiq qanun çıxmasına çalışan, bunun üçün birbaşa və ya dolayı yolla pul və digər qiymətli əşyalar toplayan və ya əsl məqsədi bu olan şəxslər lobbiçi olaraq adlandırılır.

Ümumiyyətlə, lobbiçilik növlərinə görə iki yerə bölünür: Birbaşa lobbiçilik; İctimaiyyət arasında təşviqat aparılaraq qurulan lobbiçilik.

Ekspert Ceyhum Mahmudov bildirir ki, ABŞ-da lobbiçiliklə xususi maraqlı qruplar və etnik diaspora təşkilatlan məşğul olur: "Etnik diaspor təşkilatları ya özləri birbaşa olaraq bu işlə məşğul olur, ya da ixtisaslaşdırılmış lobbi şirkətləri vasitəsi ilə öz fəaliyyətlərini həyata keçirirlər. Özəl lobbi şirkətləri çox bahalı olduğu üçün adətən etnik biznes təşkilatları bu işi özləri həyata keçirməyə üstünlük verirlər. Lobbilər öz məqsədlərinə çatmaq üçün bir çox üsuldan istifadə edirlər. Bu üsullardan üz-üzə görüşmə, konqresin komitələrinin iclaslarında iştirak etmə, məktub göndərmə, ictimaiyyətlə əlaqələr kampaniyalarının keçirilməsi, lobbilər arası əməkdaşlıq və koalisiyalann qurulması, namizədin seçki kompaniyasına pul yardımı göstərilməsi və s. daxildir. Üz-üzə görüşmə ən təsirli üsullardan biridir. Bu zaman lobbiçi konqresin üzvü və ya başqa bir bürokratla birbaşa ünsiyyətə keçir, bacardığı qədər təsir etməyə çalışır. Bu üsuldan istifadə edərkən lobbiçinin şəxsi keyfiyyəti çox əhəmiyyətli rol oynayır. Hər hansısa bir seçici qrupunun birbaşa olaraq əlaqədar şəxsə məktub yazması çox təsirli ola bilər. Adətən seçicilərdən asılı olan şəxslər bu məzmunda olan məktublara çox ciddi yanaşırlar. Mümkün qədər məktubda göstərilən tələbi yerinə yetirməyə çahşırlar. Lobbi qrupları bəzi xüsusiyyətlərinə görə bir-birindən güclü və ya zəif ola bilərlər. Təcrübə göstərir ki, maraqlar üst-üstə düşdüyü zaman zəif lobbilər güclü lobbilərin imkanlarından geniş istifadə edir" (olaylar.az).

Fəlsəfə elmləri doktoru Zaur Əliyev qeyd edir ki, hazırda Azərbaycan güclü bir dövlət olaraq dünyada öz sözünü deməyə başlayıb: "Amerika və Avropa cəmiyyəti hazırda lobbiçilik fəaliyyətindən xüsusilə yararlanırlar. Ən çox da ABŞ. Məsələn, ölkəmiz haqqında hər hansı bir qanun qəbul edilə, qətnamə çıxarıla bilər. Azərbaycan bu kimi hallarda qəbul ediləcək qərara təsir edə bilmir. Lakin bunun əksinə olaraq, ermənilər güclü təsir imkanlarına sahibdirlər. "Erməni soyqırımı" məsələsinin zaman-zaman Qərbin ali məclislərində gündəmə gətirilməsinin şahidi olmuşuq. BMT-də Azərbaycanın torpaqlarının işğal olunması ilə bağlı 4 qətnamə qəbul olunub. Lakin bu qətnamələrin hazırkı status-kvonun dəyişməsinə hər hansı təsiri hiss edilmədi. Əgər bizdə lobbiçilik məsələsi həllini tapsaydı, ermənilərin həmin qətnamələri icra etmədiklərini dünyanın diqqətinə çatdırmaq mümkün olardı. Bu gün Avropa Məhkəmələri erməni qaçqınlarının onlara ünvanladığı şikayətlərin bir çoxunu təsdiqləyir. Lakin azərbaycanlı qaçqınlara bu münasibət yoxdur. Çünki bizim orada təsir imkanlarımız çox azdır. Hansı ki, Azərbaycanda 1 milyondan çox qaçqın, köçkün var və bunların hüquqları pozulub. Lakin bu məsələni qərbin ali strukturlarında müzakirəyə çıxara bilmirik. Bunun da səbəbi bəllidir - bizləri dəstəkləyən konqresmenlərin sayı azdır. Əgər ABŞ-da Azərbaycan lobbiçiliyi güclü olsa ölkəmizin işğal faktını, ermənilərin bizlərə qarşı apardığı kampaniyaları əsas gətirərək istədiyimiz nəticələri əldə edə bilərik. Siyasi məqsədlərə çatmaq üçün lobbiçilik ən yaxşı formadır".

Milli Məclisin deputatı Asim Mollazadənin fikrincə, Azərbaycanda hələ də lobbiçilik ənənələri formalaşmayıb: "İndiyə kimi bizdə qanunvericiliyin olmamasının səbəbini ənənələrin yoxluğu ilə izah etmək olar. Mən belə düşünürəm ki, qanunun qəbul edilməsi düzgün və zəruri olardı. Qanuni haqqımızı müdafiə etmək və şəffaflığın qorunması üçün lobbiçiliyin rəsmiləşdirilməsi daha yaxşı olardı. Erməni tərəfinin bu kimi problemləri çox inkişaf etmiş və mütəşəkkilləşib. Təəssüf ki, biz hələ öz diasporumuzla öyünə bilmirik. Ermənilər məhz bu güclü tərəfkeşlərinin səbəbinə illərdi dünyanı yalanlarına inandıra biliblər".

Mollazadə deyir ki, lobbiçilik yalnız və yalnız siyasi maraqların müdafiəsindən getmir. Bütövlükdə isə lobbizm məqsədə çatmaq üçün təbii forma hesab olunur. İstər hərəkət formasında (müxtəlif ictimai birliklər, məsələn, sahibkarlar birliyi, müxtəlif komitələr və s.), istərsə də peşəkar fəaliyyətdə təzahür edir. Ölkənin və ya konkret şirkətlərin iqtisadi inkişafına da lobbizm təsirsiz ötüşmür. Bu vasitə ilə ölkənin daxilində və xaricində piar siyasətini gücləndirmək olar. Bunun üçünsə türk və Azərbaycan icmalarının daha yaxşı təşkilatlanmağı tələb olunur.

Korrupsiya ilə lobbiçilik fəaliyyətini eyniləşdirmək doğru olmaz. Belə məlum olur ki, bizim üçün xeyli əhəmiyyət kəsb edən qanunun qəbuluna mane olan ən əsas səbəb "Antikorrupsiya haqqında" qanundur.

Hüquq üzrə fəlsəfə doktoru Çingiz Qənizadə də belə hesab edir ki, korrupsiya ilə lobbiçilik fəaliyyətini eyniləşdirmək doğru olmaz: "Lobbiçilik o deyil ki, kiməsə aparıb rüşvət verəsən. Dövlətin, millətin maraqlarına uyğun olaraq beynəlxalq tədbirlərin təşkili, xüsusi qonaqlarla münasibətlərin qurulması üçün istifadə edilən maliyyə nə üçün korrupsiya hesab edilməlidir? Dövlət marağına əsasən istifadə edilən maliyyənin bura aidiyyəti yoxdur. Mən inanmıram ki, "Antikorrupsiya haqqında" qanun lobbiçilik fəaliyyətinin rəsmiləşdirilməsinə ciddi mane olsun" (hafta.az).

Onun sözlərinə görə, lobbiçilik adı altında keçirilən bütün tədbirlər rəsmiləşdirilməli və qanuna uyğun olmalıdır. "Əlbəttə ki, sən bu ad altında gedib xüsusi insanlara rüşvət verə bilməzsən. Belə halda bu proses ictimailəşir və beynəlxalq qurumlar da buna haqlı etirazlarını bildirirlər" deyən deputat hesab edir ki, hər bir tədbir rəsmi olmalı və o qədər dəqiq, səliqəli təşkil edilməlidir ki, neqativ hallar olmasın".

Rəşid RƏŞAD

Ekspress.-2018.-22 noyabr.-S.10.