Lobbiçilik istiqamətində
atılan addımlar
Dünyanın 5 qitəsində məskunlaşan
soydaşlarımızın siyasi, iqtisadi və
sosial-mədəni fəaliyyəti
yaşadıqları ölkələr, oradakı şərait,
mənəvi dəyərlər kimi müxtəlifdir. Hazırda
dünyanın əksər ölkələrində
yaşayan soydaşlarımızın xarici ölkələrə
getmələri, sonrakı həyat və faəliyyətlərini
orada qurmaları uzun bir tarixi və siyasi proseslərin
məhsuludur.
Ekspertlərin
fikrincə, qürbətdə yaşayan azərbaycanlılar
uzun illər öncə təhsil almaq məqsədilə,
ticarət əlaqələri səbəbindən,
iş tapmaq axtarışıyla xarici ölkələrə
getmiş soydaşlarımızın nəslinin
davamçılarıdır. Hətta xaricdə
yaşayan həmvətənlərimiz arasında vətəndən
mühacirət etmiş tanınmış şəxsiyyətlərin
soylarından olanlar da az deyil. Bundan başqa, xaricdə yaşayan azərbaycanlılar
zaman keçdikcə, həmin ölkələrin
ictimai-siyasi, mədəni və digər sahələrinə
inteqrasiya olunublar ki, nəticədə də xaricdə
tədricən Azərbaycan diasporu yaranıb. Bu baxımdan da hazırda dünyada yaşayan
azərbaycanlılar güclü və əlaqəli
lobbiçilik fəaliyyəti göstərirlər.
Alman-Azərbaycan
Mədəniyyət Cəmiyyətinin sədri Yaşar
Niftəliyev bildirir ki, diaspor fəaliyyətinin əsas
mahiyyəti xaricdə yaşayan azərbaycanlıları
vahid platformada birləşdirməkdir: "1990-cı
ildə nümayiş etdirdiyimiz birlik, həmrəylik həmvətənlərimizin
harada və necə yaşamasından asılı
olmayaraq xalqı vahid bir qüvvə kimi birləşdirdi.
Biz də burada vaxtaşırı və
mütəşəkkil şəkildə müxtəlif
genişmiqyaslı tədbirlər - görüşlər,
konfranslar, aksiyalar keçiririk. Qarabağ
məsələsi, eləcə də Xocalı
soyqırımı ilə əlaqədar həqiqəti
alman xalqına olduğu kimi çatdırmağa
çalışır və buna nail oluruq. Müstəqillikdən sonra ümummilli
liderimiz Heydər Əliyevin apardığı siyasətin
nəticəsidir ki, Azərbaycan diasporu formalaşma
dövrünü arxada qoymuş, artıq nəticələr
dövrünə keçmişdir. Xarici ölkələrdə
koordinasiya mərkəzlərinin yaradılması, təşkilatların
sayının sürətlə artması, Diasporla
İş üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən
istər xaricdə, istərsə də ölkə
daxilində mütəmadi olaraq cəmiyyət və təşkilat
sədrlərinin iştirakı ilə tədbirlərin,
qurultayların keçirilməsi işimizi daha da
asanlaşdırır. Lobbiçilik və
milli həmrəyliyin təşəkkül
tapmasında Heydər Əliyev Fondunun xüsusi yeri
var" (anl.az).
Tarix
üzrə fəlsəfə doktoru Yəhya Babanlı
qeyd edir ki, 1919-cu ilin yanvarında Əlimərdan bəy
Topçubaşovun başçılığı ilə
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin nümayəndə
heyətinin Paris Sülh Konfransının əsas
simalarından biri olan ABŞ prezidenti Vudro Vilsonla
görüşməsi, ona nümayəndə heyətinin
Memorandumunu, həmçinin Azərbaycan haqqında məlumat
xarakterli materiallar təqdim etməsi, daha sonra isə
AXC-nin müstəqilliyinin "de-fakto"
tanınmasına nail ola bilməsi uğurlu diplomatik
gedişatla bərabər, Azərbaycan
lobbiçiliyinin ilk həmləsi kimi dəyərləndirilə
bilər: "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin
nümayəndə heyətinin Paris Sülh
Konfransındakı fəaliyyətinə
lobbiçilik kontekstində də baxmaq gərəkdir.
Azərbaycan nümayəndə heyətinin
ən əhəmiyyətli təbliğat işlərindən
biri "Paris sülh konfransına Qafqaz Azərbaycanı
sülh nümayəndəliyinin tələbləri"
adlı kitabçası idi. Fransız və ingilis
dillərində böyük tirajla yayımlanan milli
maraqlar baxımından "həyati vacib əhəmiyyətli"
həmin broşurda Azərbaycanın mənşəyi
haqqında məlumat verilir, xanlıqlar, çar
Rusiyası dövründə vəziyyət şərh
edilir, Azərbaycanın türk yurdu olması göstərilir,
Zaqafqaziya Seymi, onun zəifləməsi, Azərbaycan
Xalq Cümhuriyyətinin yaranması haqqında tarixi
icmal yerləşdirilir, bolşeviklərin və ermənilərin
təcavüzkar hərəkətləri haqqında
danışılırdı. 1949-cu il
fevralın 1-də Ankarada M.Ə.Rəsulzadənin və
bir qrup mühacirin təşəbbüsü ilə
yaradılmış Azərbaycan Kültür Dərnəyi
azərbaycanlıların diaspor potensialının
artırılmasında xüsusi əhəmiyyət kəsb
edirdi. İlk rəhbəri Həmid Atanan
olan dərnəyin fəaliyyəti yalnız bu ölkədə
yaşayan həmvətənlərimiz tərəfindən
deyil, eləcə də Türkiyə ictimaiyyətinin
razılığı ilə
qarşılanmışdı. Azərbaycan
diasporunun şaxələnməsində ciddi fəallıq
göstərmiş bu dərnəyin təşkil etdiyi mədəni-kütləvi
tədbirlərdə Azərbaycan tarixinin və mədəniyyətinin
təbliği məsələlərinə xüsusi
yer verilmişdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin
süqutundan sonra Azərbaycan xalqının ən ali təbəqəsi, ziyalı elitası
Vətənin xoşbəxtliyini, müstəqil gələcəyini
təmin etmək əzmində və qabiliyyətində
olan ziyalıları heç olmasa sağ qalıb nə
isə etmək ümidi ilə Türkiyəyə
mühacirət etmişdilər. Onların
sırasında Əhməd bəy Ağaoğlu, Xəlil
bəy Xasməmmədov, Behbud xan Cavanşir, Xosrov bəy
Sultanov, Mirzəbala Məmmədzadə, Məmməd
Əmin Rəsulzadə, Nağı bəy
Şeyxzamanlı, Şəfi bəy Rüstəmbəyli
və digər zəka sahiblərimizi Türkiyə
öz qoynuna alaraq təqiblərdən və
ölümün pəncəsindən
qurtarmışdı".
Babanlı
onu da qeyd edir ki, AXC-nin süqutundan sonra siyasi təqiblərə
məruz qalan vətənsevərlərin bir qismi
Almaniyaya mühacirət edib: "Onlardan biri
çarizmə qarşı M.Ə.Rəsulzadə ilə
çiyin-çiyinə mübarizə aparmış
Əbdüləli bəy Fətəlibəyli-Düdənginski
olmuşdur. Bir sözlə, Azərbaycan
mühacirləri yaşadıqları ölkələrdə
çoxşaxəli fəaliyyət göstərərək,
həmin ölkələrin dövlət, siyasi, ictimai
dairələri ilə də yaxın əlaqələr
qurmuş, Azərbaycan həqiqətlərinin
dünyaya çatdırılmasında səmərəli
xidmət göstərmişlər. Onlar say
etibarı ilə çox olmasalar da, Azərbaycan
ziyalılığının təcəssümü
kimi, diasporumuzun formalaşması və
inkişafında həlledici rol oynamışlar".
Göründüyü kimi, böyük vətən
fədailəri yenilmədilər, Azərbaycan yolunda
qarşılıqsız xidmətlərini yeni mərhələdə
və kontekstdə davam etdirdilər. Yüksək
iradə və əzmə sahib olan həmin şəxslər-
Azərbaycan Xalq Cüumhuriyyətinin ləyaqətli
övladları məcburi miqrasiyanın əsasında
intellektual diasporun formalaşmasına öz töhfələrini
verdilər.
Bu gün sədaqətlə varisliyini yeni müstəvidə
yerinə yetirən müstəqil Azərbaycan
Respublikası ötən dövrdə çətin
sınaqlardan keçib (diaspornews.az). Əsrin
sonunda xilaskarlıq missiyasını üzərinə
götürən ulu öndər Heydər Əliyev
müdrikliyi ilə bu ağır işin öhdəsindən
uğurla gəldi.
Ekspert
Ceyhun Mahmudov bildirir ki, diasporla əlaqədar elmi ədəbiyyatda
iki mövqe var: "Bir qrup tədqiqatçı bu anlayışı
yunanlarla əlaqələndirsə də, başqa bir
qrup isə onu yəhudilərlə əlaqələndirir.
Son dövrlərdə diaspor
anlayışı müxtəlif proseslərlə əlaqələndirilərək
kəsb etdiyi mənanın sərhədləri
genişləndirilib. Q.Şefferə
görə, diaspor etnik qrupların könüllü və
ya məcburi miqrasiya prosesləri nəticəsində
ortaya çıxır. Onlar
mühacirət etdikləri ölkələrdə
milli azlıq statusunda yaşayırlar, etnik və
etno-dini mənsubiyyətlərini, qrupdaxili həmrəyliklərini
mühafizə edirlər. Bundan
başqa, diaspor anlayışı miqrasiya və milli
azlıqlar sözləri ilə sinonimlik təşkil
edir. Son dövrdə rus dilində
"diaspora" kəlməsi istənilən etnik
qrupu ifadə etmək üçün işlədilir.
1945-ci il qədər diaspor fenomeni
tamamilə yəhudilər ilə əlaqələndirilsə
də, bu dövrdən sonra dünyada baş verən
proseslər nəticəsində şimali
afrikalılar, hindlilər, türklər öz tarixi torpaqlarını
tərk edərək, yeni diasporlar
formalaşdırdılar. Məhz həmin
hadisələrin axarında "diaspora"
anlayışı yeni mənalar kəsb etməyə
başladı".
C.Mahmudovun
fikrincə, müasir beynəlxalq sistemdə dövlətlərin
xarici siyasətində prioritet təşkil edən mənsəblərdən
biri də diaspor quruculuğu və diasporla əməkdaşlıq
məsələsidir: "Diaspor təşkilatları
əsasən ABŞ, Avropa İttifaqı ölkələri,
Rusiya və digər dünya siyasətinə təsir
edə bilə dövlətlərdə fəaliyyət
göstərirlər. Bu qrupların əsas
məqsədləri öz etnik qruplarının və
tarixi vətənlərinin lehinə qərarlar qəbul
etdirməkdir. Dünyada təsir
imkanlarına gorə yəhudi, yunan və erməni
diasporlarını göstərmək olar. Adıçəkilən etnik qruplar xüsusilə
dünyanın super dövləti olan ABŞ-da fəaliyyət
göstərir və tarixi vətənlərinin lehinə
əhəmiyyətli qərarların verilməsində
müstəsna rol oynayırlar. İstər
yəhudi, istər yunan, istərsə də erməni
diasporu qrupdaxili həmrəyliyə əsaslanaraq
müxtəlif ölkələrdə təşkilatlanaraq
öz etnik birliklərini qurublar. Amma
son dövrlərdə diasporların təşkilatlandırılmasına
dövlətlər özləri nəzarət edirlər.
Məsələn, dünyanın onlarla
ölkəsinə səpələnmiş Azərbaycan
diasporu uzun tarixə sahib olsa da, bir müddət pərakəndə
fəaliyyət göstərərək,
qarşısına qoyduğu məqsədlərə
çata bilməyib. Məsələnin
ciddiyyətini anlayan Azərbaycan dövləti bu
prosesi öz nəzarətinə götürüb milli
diaspor quruculuğunda birbaşa iştirak etməyə
başlayır. Hazırda bu məsələ
ilə məsğul olan xüsusi komitə fəaliyyət
göstərməkdədir"(olaylar.az).
C.Mahmudov
onu da qeyd edir ki, ABŞ-da "lobbiçilik" qanunla
müəyyənləşdirilmiş ölçülər
çərçivəsində fəaliyyət göstərir:
"Bu fəaliyyəti tənzimləmək
üçün 1946-cı ildə Federal Lobbi qanunu qəbul
edildi. Bu qanunda lobbiçinin kim
olduğu müəyyənləşdirilir və onun
maliyyə imkanları nəzarət altına
alınırdı. Həmin qanunda deyilir
ki, Amerika Konqresindəki qanunlara təsir etməyə
və ya müvafiq qanun çıxmasına
çalışan, bunun üçün birbaşa və
ya dolayı yolla pul və digər qiymətli əşyalar
toplayan və ya əsl məqsədi bu olan şəxslər
lobbiçi olaraq adlandırılır. Ümumiyyətlə,
lobbiçilik növlərinə görə iki yerə
bölünür: Birbaşa lobbiçilik;
İctimaiyyət arasında təşviqat
aparılaraq qurulan lobbiçilik. ABŞ-da
lobbiçiliklə xususi maraqlı qruplar və etnik
diaspora təşkilatlan məşğul olur. Etnik diaspora təşkilatları ya özləri
birbaşa olaraq bu işlə məşğul olur, ya da
ixtisaslaşdırılmış lobbi şirkətləri
vasitəsi ilə öz fəaliyyətlərini həyata
keçirirlər. Özəl lobbi
şirkətləri çox bahalı olduğu
üçün adətən etnik biznes təşkilatları
bu işi özləri həyata keçirməyə
üstünlük verirlər. Lobbilər
öz məqsədlərinə çatmaq
üçün bir çox üsuldan istifadə edirlər.
Bu üsullardan üz-üzə
görüşmə, konqresin komitələrinin
iclaslarında iştirak etmə, məktub göndərmə,
ictimaiyyətlə əlaqələr
kampaniyalarının keçirilməsi, lobbilər
arası əməkdaşlıq və koalisiyalanın
qurulması, namizədin seçki kompaniyasına pul
yardımı göstərilməsi və.s. daxildir. Təcrübə
göstərir ki, maraqlar üst-üstə
düşdüyü zaman zəif lobbilər
güclü lobbilərin imkanlarından geniş
istifadə edir. Erməni lobbisinin bir
çox hallarda yunan lobbisinin imkanlarından istifadə
etdiyi məlumdur. Lobbiçilik fəaliyyətinin
ən təsirli üsullarından biri də konqresə
keçirilən seçkilərdə namizədlərin
kampaniyalarında aktiv iştirak etməkdir. Seçki kompaniyasında maliyyə və
insan resursları ilə iştirak edən hər
hansısa etnik İobbi qrupu seçkilərdə qalib
gələn konqresmenə fəliyyəti dövründə
təsir etmək imkanına sahib olur".
Rəşid
RƏŞAD
Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət
Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyi ilə çap
olunur
Ekspress.- 2018.- 10 oktyabr.- S. 10.