Mir Cəfərin məhkəməsi necə hazırlanmışdır?

Azərbaycanda ötən əsrin ən qalmaqallı və indiyədək ətrafında söz-söhbətlərin dolaşdığı məhkəmələrdən biri Mir Cəfər Bağırovun məşhur məhkəməsi olmuşdur. Tanınmış yazıçı-tədqiqatçı Teyyub Qurbanın bu məhkəmə, onun necə və kimlərin sifarişi ilə hazırlanmasını arxiv materialları əsasında araşdırıb.

Ənvər Əsgərovun məktubundan iki həftə sonra, 1952-ci il oktyabr ayının 21-də Moskvaya, XIX qurultayın nümayəndəsi Mir Cəfər Bağırova göndərilmiş məktubun ünvanı belədir: Azərbaycan SSR, Yevlax stansiyası, poçt qutusu N5-"V", Əliyev Müseyib Səlim oğlu. Məktubda deyilir: "Mən Nuxa rayonu 2-ci sahə xalq məhkəməsi tərəfindən tamamilə əasssız olaraq 13 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişəm.

1951-ci ilin dekabr ayında rayon partiya komitəsinin göndərişilə Nuxa Çörəkxanasının ekspeditoru vzzifəsində işləyirdim. Bu vəzifəyə çörəkxananın direktoru Məmməd Orduxanovun yaxın qohumunun yerinə təyin olunmuşdum. Partiya komitəsinin müavini kimi, qapalı partiya yığıncağında direktorumuz Orduxanovu kəskin tənqid etdiyimdən sonra mənə qarşı münasibət dəyişildi və nəticədə heç bir əsas olmadan cəza çəkirəm.

Yoldaş Bağırov! Mən Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulandan partiya sıralarındayam. Həmişə kommunist vicdanı ilə çalışmışam, heç vaxt məhkəməyə düşməmişəm, indi isə hörümçək toruna sılınmışam. Sizdən xahiş edirəm ki, vəziyyətimlə tanış alsınız, məhkəmə işimə obyektiv şəkildə yenidən baxılması və ləğv edilməsi üçün köməklik göstərəsiniz.

İmza: M.Əliyev."

Növbəti məzuniyyətini Moskva şəhərində keçirən soydaşımız R.C.Axundovanın M.C.Bağırova ünvanladığı məktubunda oxuyuruq: "Ali məktəbi bitirdikdən sonra 15 ilşə yaxın Azərneftzavod" birliyi sistemində işləmişəm. Neft emalı mütəxəssisi kimi biliyimi zənginləşdirməklə, təcrübəmi möhkəmləndirməklə sıravi mühəndislikdən 10 nömrəli zavodun baş mühəndisi əvəzi vəzifəsinədək yol keçmişəm. Vəzifə borcumu yerinə yetirməklə yanaşı, ictimai işlərdə fəal iştirak etmişəm. SSR İttifaqı, Azərbaycan SSR Ali Sovetlərində, rayon, şəhər zəhmətkeş deputatları sovetlərinə seçkilərdə qeydiyyatdan tutmuş dairə seçki komissiyası sədrinədək iştirak etmişəm. 1939-cu ildə birinci çağırış Bakı Şəhər İcraiyyə Komitəsinin deputatı seçilmişəm. 1944-cü ildə ÜİK(b)P üzvlüyünə namizəd, 1945-ci ildə üzv qəbul olunmuşam. Doğruçu və intizamlı olduğumdan mənə həmişə tam etimadla yanaşılmışdır. Lakin 1949-cu ildə gözlənilmədən və heç bir səbəb olmadan aşağı vəəifəyə, əvvəlcə neft kəməri kontoruna adi mühəndis vəzifəsinə, sonra isə Şaumyan adına Mədəniyyət Sarayının texnika kabinetinə keçirildim. Üstəlik, məni ictimai həyatdan uzaqlaşdırdılar, heç bir partiya və ictimai tapşırıq vermədilər. Mənə, bütün bacarığını və qüvvəsini partiya və istehsalat tapşırıqlarının yerinə yetirilməsinə sərf edən partiya üzvünə bütün bunlar dərindən təsir edir.

Yoldaş Bağırov! Düşdüyüm vəziyyətlə əlaqədar iki dəfə Mərkəzi Komitəyə müraciət etmişəm, Malyutin və Allahverdiyev yoldaşların qəbulunda olmuşam. Ancaq tutarlı cavab almamışam. Dövlət Təhlükəsizliyi naziri Yemelyanov yoldaşın da qəbuluna getmişəm. O mənə bildirmişdir ki, Ləmbəranski yoldaşa müraciət edim. Bu get-gəl də nəticəsiz oldu. Bəlkə də mənim təcrid olunmağımın səbəbi budur ki, kiçik qardaşım Axundov Məmməd Cəfər oğlu müharibə vaxtı faşistlərə əsir düşmüş və əsirlikdən sonra 10 il müddətinə azadlıqdan məhrum edilmişdir? Mənim bu hadisəyə heç bir aidiyyatım yoxdur. Hələ 1924-cü ildə, 16 yaşında Axundovlar ailəsindən, o cümlədən altı yaşlı Məmməddən ayrılaraq Nuxadan Bakıya gəlmişəm. Bakıda fabrik-zavod məktəbini qurtarmışam. Ailə qurmuş və Axundovlar ailəsi ilə heç bir əlaqəsi olmayan şəxsi həyat sürürəm.

Yoldaş Bağırov! Həyatım üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən bir məsələ ilə şəxsən məşğul olmağınızı xahiş edirəm. Hal-hazırda məzuniyyətdəyəm, Moskvadayam. İmkan daxilində, əgər mümkünsə, Azərbaycan SSR Nümayəndəliyi vasitəsilə məni özünüz qəbul edin.

İmza: Axundova R.C."

Bakıdan Moskvaya, Mir Cəfər Bağırova ərizə göndərmiş Ruxsara Sadıqova da (ünvanı: Bakı, Nizami küçəsi, ev 23, mənzil 16) "Azərneft zavodlar" birliyində çalışdığını yazır, sürtgü yağları zavodunun laboratoriyasında kimyaçı vəzifəsində işləyir: "Yoldaş Bağırov! Üç il bundan qabaq siyasi səhvlərə yol verdiyimə görə partiya sıralarından kənar edilmişəm. Layiqli cəza məni ruhdan salmamış, düzgün nəticə çıxarmış, kütlələrlə daha sıx əlaqə saxlamışam. Elə bilirəm ki, mən partiyamıza gərəksiz bir ünsür deyiləm. Bunu zavodun kollektivi də təsdiq edə bilər. Çünki partiyadan xaricdə mənim həyatım tam dəyərli deyildir.

Sizdən xahiş edirəm ki, məni partiya sıralarına qaytarmaqda köməklik göstərəsiniz.

İmza: Sadıqova.

Bakı şəhəri, Böyük Qala küçəsi, ev 45 ünvanda yaşayan Ağamusa Məlikov məktubunda yazır: "Yoldaş Bağırov! Mən özümü Sovet hakimiyyətinin canlı bir hissəciyi hesab edirəm. Bu hakimiyyət mənə hüquqşünas təhsili vermişdir. İyirmi səkkiz il ərzində sərhəd xidməti orqanlarında, məhkəmə və prokurorluqda, vəkillər kollegiyasında və hüquq məsləhətxanasında çalışmışam.

Mən elə düşünürəm ki, hər bir insan başqalarının hərəkətlərinə görə deyil, yalnız və yalnız öz əməllərinə görə siyasi və ictimai etibarını itirə bilər, dahi rəhbərimiz Stalin yoldaşın dediyi kimi, "atasına görə oğul cavabdeh deyildir!"

Yoldaş Bağırov! Ömrüm boyu mən heç bir qanuna zidd hərəkətə yol verməmişəm. Ancaq Azərbaycan SSR Ədliyyə naziri imzaladığı bir qərarla məni hətta vəkil işləməkdən də məhrum etmişdir. Səbəbi bu olmuşdur ki, mənimlə nikah bağlamış və sonra boşanmış qadın 1937-ci ildə repressiya olunmuşdur. Ədliyyə nazirliyi real faktı nəzərə almamışdır ki, həmin qadından sonra mən ikinci dəfə ailə qurmuşam.

Bu məsələ ilə əlaqədar SSRİ Ədliyyə Nazirliyinə müraciət etmişəm, şəxsən nazir müavini Kudryavtsev yoldaşın qəbulunda olmuşam. Lakin indiyədək işə bərpa edilməmişəm. Axı niyə mən keçmiş arvadımın cinayətlərinə görə cəzalandırılmalıyam?

Yoldaş Bağırov! Sizə müraciət etməklə xahiş edirəm ki, mənə bəraət verilməsində köməklik göstərəsiniz.

İmza: Məlikov."

Moskvaya, Mir Cəfər Bağırova azərbaycanlılarla yanaşı, digər millətlərdən olan vətəndaşlar da, hətta Ermənistan SSR-dən də müraciət edənlər olub.

Bakıdakı A.Andreyev adına neftayırma zavodunun kitabxana müdiri Taisa Georgiyevna Naqornayanın məktubunda oxuyuruq: "Yoldaş Bağırov! Əvvəla, narahatlığa görə üzr istəyirəm. Sizə Bakıda olarkən müraciət etmək istəyirdim, ancaq gecikmişəm, Siz artıq Moskvada XIX qurultayda idiniz. Mən Bakı şəhərində yaşayıram və A.Andreyev adına neftayırma zavodu həmkarlar komitəsi nəzdindəki kitabxananın müdiri vəzifəsində çalışıram. Zavodun yerli komitəsinin sədri partiya üzvü V.A.Siponin yoldaşdır.

Əziz Bağırov! Mən Sizə doğma ata kimi müraciət edirəm, Sizdən heç nəyi gizlətmirəm və Sizdən olduqca xahiş edirəm ki, hazırda düşdüyüm mürəkkəb vəziyyətdən çıxmaqda köməklik göstərəsiniz. Bir ay bundan əvvəl neftçilərin Həmkarlar İttifaqı Respublika Komitəsi məni Qorki şəhərinə üçaylıq təkmilləşdirmə kursuna göndərmişdir. Sentyabr ayının 23-də məşğələlərə başlamışam və elə bu vaxtdan da mənəvi əzab içindəyəm. Məsələnin mahiyyəti belədir: mən zavodda kitabxana müdiri olmaqla bərabər, zavodda işləyənləri teatrlara biletlə təmin olunmaqda, ekskursiyalara getməkdə və digər mədəni-kütləvi tədbirlərə cəlb olunmaqda da təşkilati iş aparırdım. Qorki şəhərinə təhsilə yollanmaq ərəfəsində mən bütün teatrlarla haqq-hesab etmiş, xətircəmliklə Qorkiyə təhsil almağa gəlmişəm. 20 gün keçmişdi ki, anamdan aldığım məktub məni dəhşətə gətirdi: yerli komitənin sədri Siponin yoldaş məvacibi ailəmə verməkdən imtina etmişdir! Nə üçün? Axı mənim 12 yaşlı oğlum, heç yerdə işləməyən anam necə dolansın? Üstəlik anam hər ay maaşımın bir hissəsini buraya, Qorki şəhərinə göndərməli idi. 200 manat təqaüdlə dolanmaq çətindir.

Yoldaş Bağırov! Yerli komitənin sədri Siponin yoldaş qeyri-qanuni olaraq mənim əmək haqqımı kəsibdir. Guya mən 1,522 manat məbləğində bilet pulunu mənimsəmişəm. Siponin yoldaş təkmilləşdirmə kursları direktoru Dudin yoldaşa rəsmi məktub göndərib ki, məni təhsildən kənar edərək geri göndərsin, məktubunda məni "fırıldaqçı" adlandırmış və məhkəməyə verəcəyi ilə hədələmişdir.

Vətənə, Stalin yoldaşa and içirəm ki, mənim ayağımda bir qəpik də yoxdur. Qoy Siponin yoldaş məni 1952-ci il noyabrın 20-də kurslarda təhsilimi başa vurduqdan sonra məhkəməyə çəksin. Azərbaycana daha savadlı kitabxanaçı kimi nayıtmaq istəyirəm. Sizdən nə gizlədim, on gündür ki, yavan çörəklə dolanıram, bu hal təhsilimə və sağlamlığıma pis təsir edir. Bu da mənə bir dərddir ki, Bakıda anam və oğlum parasızdır, qonşulardan borc almaqla keçinirlər.

Sizdən xahiş edirəm ki, mənim şəxsi məvacibimin anama verilməsinə köməklik göstərəsiniz..."

(ardı var )

Teyyub QURBAN

Ekspress.- 2009.- 11-13 iyul.- S. 15.