Baba həsrətində...

Babadağa həm ziyarət, həm səyahət

Böyük Qafqaz sıra dağlarında uca zirvələr çoxdu. Kazbek və Elbrusdan sonra adları bizə doğma olan Bazardüzü, Şahdağ və Babadağ var bu zirvələr arasında. Qəribədi, Bazardüzü Azərbaycanda ən yüksək nöqtə sayılsa da, Babadağ daha məşhurdur, hətta Şahdağ qədər. Kiçik Qafqaz silsiləsinə daxil olan Ordubad rayonundakı Qapıcıq da hündürlük baxımından Babadağı geridə qoyur - Babadağ yüksəklik baxımından dağlarımızın heç "ilk üçlüyü"nə belə düşmür.

Naxçıvandakı Əshabi-Kəf və Siyəzəndəki Beşbarmağın da ünləri hər yerə yayılıb. Səbəbi sadədir: Adlarını çəkdiyimiz bu iki dağ və Babadağ ziyarətgahdı, insanların əsrlərdən bəri pənah gətirdikləri müqəddəs yerlərdir. Babadağı fərqləndirən həm də ziyarət yolunun ağırlığı, keşməkeşliyi ilə bağlıdı.

Əlbəttə, Himalayın səkkiz-doqquz min metrlik zirvələri ilə müqayisədə bizim 3629 metrlik dağımız elə də hündür deyil. Lakin bəlkə də çox zəngin və heyrətamizdir.

Babadağ adı mənə uşaqlıqdan, coğrafiya dərsliyindən tanış olsa da,, onun ətəklərinə yaxın illərəcən gedib çıxa bilməmişdim. Açığı, uşaqlığı sovet dönəmində keçən mənim kimi bir çoxları ateizm ideyalarının qoruq-qaytan tanımadığı vaxtlarda pir və ziyarətgahlara insanların güclü inam hissilə, yarıxəlvət, yarıoğrun şəkildə gedib-gəlmələrinin fərqində olmayıb. Amma nə yaxşı, müstəqillik qazandıqdan sonra çox sular durulmağa başladı, milli-mənəvi dəyərlərimizə qayıdış belə müqəddəs yerlərə maraq və diqqəti bir qədər də artırdı. Əslində Babadağ möminlər üçün, inanlar üçün sovet dönəmində də mübarək, qudsal, möcüzəli və şəfalı yer kimi dəyərini itirməmişdi. Ora üz tutanların sayı həmişə yetərincəydi. İnsanlar min bir arzu-diləklə Həzrət Babaya yetişməkçün ucalığa, dağın ən yüksək nöqtəsinə sarı irəliləməklə bütün suallarına, istəklərinə sanki cavab tapıblar hər zaman. Dünən belə olub, bu gün belədi və nə qədər insan qəlbində Allah eşqi, iman işığı var belə də olacaq inşallah.

Bir neçə il əvvəl Lahıca ilk səfərimdə fiziki baxımdan Baba dağa yaxınlaşanda bu müqəddəs yerə ziyarət arzusu içimdə baş qaldırmışdı. Və tanrı mənə bunu inişil qismət elədi.

Babanı ziyarət eləmək arzumu dostumuz Nadir Diridağlının lentə aldığı, təqribən iki il yarım əvvəl İctimai Televiziyada yayımlanan filmi də coşdururdu. Filmdə bu müqəddəs yerin ziyarətçilərinin ürək dolusu danışıqları, dostumuz-həmkarımız Nadirin adı kimi nadir kadrları, görkəmli qələm sahibləri Musa Yaqub, Sabir Rüstəmxanlı və Vaqif Əlixanlının Babadağla bağlı xatirələri, dilə gətirdikləri səmimi fikirləri Babaya qovuşmağıma ciddi təkan oldu. Bir neçə ay oranı gözlərimlə görüb, ziyarətçilərin söylədikləri hissiyyatları yaxından duymaq, yaşantıları içimdə keçirmək istəyi məni tərk etmədi.

Babaya çıxmaq üçün iyulun 15-dən avqustun 15-dək olan ziyarət müddətini gözləmək lazımıydı. Axı, ağır yolu, kəskin hava şəraiti ilin qalan vaxtlarında buranı əlçatmaz edir.

Və iyulun ortaları çatdı. İrəlicədən şərtləşdiyimiz kimi, hacı Valeh dostumuzla səfərə çıxmağın gününü müəyyənləşdirməyə başladıq. Bu məsələdə on-onbeş gün qabaqdan vaxt seçmək mümkünsüzdü. Bir də gördün, yayın istisindən əsər-əlamət yoxdu, havanın üzü dönüb, yağış yağır. Dağlarda yağışın yağmasısa o deməkdi ki, oraları sel-su götürüb gedir. Belə vaxtda oğulsan, dağa qalx! Hay qaxdın ha!

İyuldan əlimiz boşa çıxsa da, avqustda niyyətimiz hasil odu. İyulun ortasınacan dözmüşdüm, amma burdan belə yağışlı günlər səfərimizi yubatdıqca hövsələm daralırdı. Günaşırı orayla əlaqə saxlayırdıq. Ora deyəndə, düz dağın başından kim xəbər verəsiydi. Babaya yaxın yerdən məlumat almaq imkanımız vardı: Hacı Valehin Lahıcdan o yana, dağla arası təqribən 15 kilometr olan Həftəsov kəndində yaşayan qohumları orada havanın vəziyyətindən bizi agah edirdilər. Nəhayət, gözlədiyimiz xəbər gəldi: hava düzəlib, yollar da yaxşıdı, tez özünüzü çatdırın...

Avqustun 8-i səhər o başdan "yolçu yolda gərək" deyib Bakıdan çıxdıq. Hacı dostumla marşrutu belə müəyyənləşdirmişdik: əvvəlcə Şamaxıya gedib, orada çaparaq tədarük görmək, bizi "Niva"sıyla aparacaq Romanla ziyarətə üz tutmaq.

Tədarük demişkən, bunsuz zirvəyə gedən neçə kilometr dağ yolunu adlamaq qəliz məsələdi. Gərək heybəndə mütləq nəsə götürəsən. Nə? Bax, əsas məsələ həmin o sualın cavabındadı. Mənəcən gedib-gələnlərin dediyinə görə, yavanlıq üçün kökələr, qoğal, müəyyən qədər su və meyxoş alma, armud, gavalı buranın malıdı. Özüm də bu yolu keçəndən sonra, indən belə ziyarətə çıxanlara tam əminliklə bu cür azuqəni məsləhət bilirəm. Bir şərtlə ki, gündüz yatıb-dincəlməyi və yaxşıca kalorili yeməyi, məsələn, öz yağında-suyunda bişmiş ət xörəyindən dadmağı unutmasınlar. Yoxsa, bir ucdan qalxmaqla qurtarmaq bilməyən daşlı-kəsəkli dağ yolunda ayağın heydən düşər.

Düzdü, zirvədəki ziyarətgaha yetişməyə səbəbkar Allahdı deyirlər. İnamsız, niyyəti düz olmayan lap pəhləvan kimi güclülərin mətləblərinə çatmamaları bu fikri təsdiqləyir. Hər halda insanların inanc məsələsi Babadağ ziyarətində ön plandadı. Bunu dağın ətəyində, Qurbangah deyilən yerdə "inşallah, Allah yol versə, Həzrət Babanın qulluğuna gəlmişəm" kəlmələri dilindən düşməyən yüzlərlə insanın timsalında açıq-aydın görürsən. Və ən maraqlısı odur ki, adamların üz-gözündə işıq, məhəbbət sayrışır həmin anda. Az sonra zirvəyə doğru karvan kimi düzüləcək ziyarətçilərin bir qismi hansı əzab-əziyyətlərə qatlaşmağın lazım gəldiyini bəri başdan təsəvvür eləməsə də. Bəs, hələ geri dönənlərin ovqatı? Onların bəxtiyarlıq yağan çöhrəsindən gözəl heç nə ola bilməz. Bu insanlar istəklərinə çatıblar. Diləklərinə yetişiblər, niyyətləri hasil olub deyə məmnundular. Zirvədən qayıdanbaş itçimdəki rahatlıq, çox güman məndə də bu əhval-ruhiyyəni zahirə çıxarmışdı.

Bazarlığımız uzun çəkmədi. Valehin qohumu, Şamaxının tən ortasında yaşayan Güləhməd yolumuzu gözlədiyindən hər şey əlüstü başa gəldi. Güləhməd dediyimiz ortayaşlı, sağlam cüssəli kişidi. Əsli İsmayıllının Baba Zarat kəndindəndi. Çoxdandı Şamaxıda özünə yurd-yuva qurub. Dağda az-maz mal-heyvanı var. Elə onun artımından, yeri düşəndə aldığından kəsib evinin qabağında, yol ağzındakı dükanda satır. Bizə də qarmaqdan asılmış qoyunun məsləhət bildiyi yerindən bir şaqqa ət kəsib, tikə-tikə doğradı ki, sonra gedib dağda-daşda əlimyandıda qalmayaq. Zarafat deyil, kişi on üç dəfə ziyarətdə olub, indi ondördüncü səfərinə hazırlaşır. Beləsi, əzbər bilir, orda nə lazım olduğunu.

Yeri gəlmişkən, belə deyirlər ki, Babadağı yeddi dəfə ziyarət eləmək, Məkkəyə ziyarətə bərəbər tutulur. O hesabnan bizim qəhrəman növbəti səfərindən sonra iki dəfə həccə getmiş sayıla bilər.

Güləhmədin oğlu Roman və onun dostu Şükürün əyləşdiyi "Niva" düz dükanın qənşərində dayandı. Qab-qazan, çaydan, stəkan, bıçaq və sair əlavə olunmaqla hər şey zənbillərə yığılıb, maşının arxasına yükləndi. Və biz - sükan arxasında Roman, yanında hacı Valeh, arxa sırada Şükür və mən Güləhməd kişinin xeyir-duasından sonra üzü İsmıyıllıya sarı yol aldıq. Rayonu çıxmamış pendir, kartof-soğan, pomidor-xiyar, qarpız-yemiş, mer-meyvə və sair almağı da nəğdləşdirdik. Burdaca tanışlıq verim ki, əsgərlikdən bir-iki il əvvəl dönmüş Roman ortaboylu, atası kimi sağlam cüssəli oğlandı. Həlim, istiqanlı, qoçaq cavandı. Maşallah, əlindən gəlməyən iş yoxdu. Az sonra bunu öz gözümlə gördüm. Biznən birgə yolçuluğacan, atasının rekordunu aşmasa da beş dəfə Baba dağı ziyarət elədiyindən buraların hər qarışını əlinin içi kimi tanıyır. Bu isə vacib məqamdı. Nədən ki, naşı adam ömründə Lahıcdan o yana ilin bu vədəsi Girdmançayın suyu bol olmasa belə, daş-kəsəknən dolu enli yatağını beş dəfə belədən-elə, elədən-belə keçəmməz. Ya maşın batıb yolda qalar, ya da ora-burası sınıb tökülər. Dədə-babadan asfalt üzü görməyən buralarda sürücüdən xüsusi məharət, peşəkarlıq tələb olunur. Məharət də ki, bizim Romanda.

Amma onun şamaxılı dostu haqqında bu sözləri deyə bilmirəm. Düzdü, birinci kərə ziyarətə yolu düşən Şükür qanacaqlıdı, böyük-kiçik yeri gözləyəndi. Di gəl, çəlimsiz, zəif, heç bir işin təhər-töhrünü bilməyəndi. Orta məktəbi təzə bitirən bu oğlanınkı yaxşıca tənbəllik, ərincəklikdi..

Hacı Valehsə həyatın çox sınaqlarından çıxmış birisidi. Bu çağacan bir dəfə Babayla görüşmək fürsəti qazanmış, mətbuatdan tutmuş, rəssamlığa, avtomobil təmiri, istehsal işlərinəcən hər sahəyə baş vurmuş, gün-güzaran dalınca Rusiyanı dolaşmış dostumuz hacı adına layiq sakit, təmkinli, xoşrəftardı.

O ki, qaldı sıralamada sonuncuya, yəni bəndənizə, bircə onu deyərdim: yolu-yolçuluğu çox sevən və istənilən adamla dil tapmağa çalışan, ortaya çıxan nə iş varsa, qulpundan yapışanam...

İsmayıllının on bir kilometrliyindəki "Sərhəd" deyilən yerdən Lahıca sarı buruluruq. Girdmançay boyu, adı və özü tanış kəndləri-Qaraqaya, Kələmərc, Qaranohuru keçirik. Zarnavada çayın üstündəki kanat-körpüyə çatanda maşını saxlayırıq. Maraqla ətrafa göz gəzdiririk. Aləm mənzərədi. Özümlə götürdüyüm fotoaparatın düyməsini basıb, bir-iki kadrı lentə alıram.

Zarnavadan çıxıb, növbəti kəndi, gərək ki, Gəndobu adlayıb, Namazgaha yetişirik. Namazgaha gələsən, buranın suyundan içməyəsən, eşit, inanma. Sudan doyunca içib, butulkalarımızı doldururuq. Maşına oturub tərpənmək istəyəndə, cavan, dilli-dilavər bir xanım bizə yaxınlaşır. Yanımızda yer olub-olmamağıyla maraqlanır. Sən demə, bizim kimi ziyarətə getmək arzusuyla evindən çıxmış xanım qəfil səbəb üzündən yarı yolda qalıb. İndi onun mənzil başına çatması üçün köməyə ehtiyacı var. Hamımız bir-birimizə baxırıq. Əlbəttə, növbəti yolçunu sıramıza qoşmağa razılaşırıq. Hərçənd, yerimiz bir az daralacaq, rahatlığımız pozulacaq. Amma qadın xeylağını yolda qoymaq insafdan deyil. Üstəlik, müqəddəs yerə gedənlər gərək savab iş görə. Bunu qazanmaq imkanısa indi bizim əlimizdə. Qərəz, beş nəfər maşına cəm olub, yolumuza davam edirik.

Az sonra Lahıca çatırıq. Bura qoruqdu deyə, hər maşını qəsəbəyə buraxmırlar. Birtəhər içəri keçə bilirik. Əslində Babadağa sarı irəliləmək üçün qəsəbəyə girmək vacib deyil. Əsas yoldan üzüaşağı, Girdmançaya düşməklə getmək mümkündü. Onsuz da Lahıca girsən belə, təzədən çaya üz tutmağa məcbursan. Başqa yol yoxdu. Amma çörək almamışdıq ki, bu məsələni "Lahıcda həll edərik" demişdik. İsti çörəyi təmiz, bükülü bir yerə qoyub, tərpənirik.

Girdmançayın paralanmış bir neçə xırda qolundan keçmək lazım gəlir. Roman ilk sınaqdan uğurla çıxır. Ərəcit kəndini ötüb, Həftəsovda dayanıb, yol üstündəki qəbristanlığa dönürük. Hacı Valehin atasının və digər doğmalarının məzarını ziyarət edirik.

Növbəti kənd Varnadı, sonra Gendərə, Çandahardı. Çayın o biri üzündəsə Ximran və Baba Zarat kəndləridi. Yeri gəlmişkən, bu kəndlərdə yaşayış olsa da, adam sayı azdı. Səbəblər çoxdu. Biri yol-iz, şəraitsizlik, iqlimlə bağlıdı. Varnanın və qonşu kəndin ərazisinin vaxtilə sürüşməsi də səbəbdi. Şübhəsiz sonradan məskunlaşma xeyli vaxt aparır.

Ximran haqqında bildiyim ən maraqlı məlumat budur ki, böyük Azərbaycan şairi Xaqaninin vətəni buradı...

Seymur Elsevər

Ekspress.- 2009.- 17 iyul.- S. 23.