"Faciələrimiz ədəbiyyatımızda yetərincə əks olunmur"

Elxan Zal Qaraxanlı: "QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası milli düşüncəyə söykənir"

Mahmud Kaşqari adına Beynəlxalq Fondun "Soyqırım və erməni təcavüzü" layihəsi çərçivəsində keçirdiyi müsabiqənin birinci mərhələsi başa çatıb. Fondun icraçı direktoru Elxan Zal Qaraxanlı müsabiqə ilə bağlı "Ekspress"in əməkdaşının suallarını cavablandırıb.

- Elxan müəllim, bu müsabiqəni keçirməkdə məqsədiniz nədir?

- Bu layihəni gerçəkləşdirməkdə məqsədimiz ermənilər tərəfindən uzun illər boyu xalqımıza qarşı apardığı soyqırım siyasətinin qələm adamları tərəfindən daha geniş işıqlandırılmasına nail olmaqdır. Yüz ildən artıq bir müddət ərzində azərbaycanlıların öz dədə-baba yurdlarından qovulması siyasəti aparılıb, bu siyasətin aparıldığı müddətdə insanlar böyük faciələr yaşayıb, amma bu proses bədii ədəbiyyatda yetərincə əks olunmayıb. Əlbəttə, Sovet dönəmində buna imkan verilməzdi, amma müstəqillik illərində də bu mövzu ədəbiyyatımızın prioritet sahəsinə çevrilə bilməyib. Qarabağda baş verən faciələrdən cəmi 20 ilə qədər vaxt keçib, bu ağrı hələ də millətin canındadır. Bədii ədəbiyyat bunu az da olsa işıqlandırır, bəs Zəngəzurda, Göyçədə, Vedibasarda baş verən faciələr unudulmalıdırmı? Dünya ictimaiyyəti bir yana, öz ictimaiyyətimiz, Türkiyə ictimaiyyəti baş verən hadisələr barədə nə qədər məlumatlıdır? Tarixi unutqanlıq sonradan acı nəticələr doğurur, ermənilər tərəfindən qətlə yetirilənlərin varisləri "həpimiz erməniyik" deyib ortaya düşürlər. Bilirsiniz ki, Türkiyədə belə bir hadisə baş verib. Azərbaycanı da heç kim gələcəkdə belə hadisələrdən sığortalamayıb. İctimai fikri ədəbiyyat və informasiyalar formalaşdırır. Ötən əsrin 80-ci illərində "Drujba Narodov" curnalında erməni yazıçısı Vardges Petrosyanın "Qarabağ etüdləri" əsəri çap olunmuşdu. Bu, Qorbaçov dövründən əvvəl idi, hələ Qarabağ hadisələri baş verməmişdi, amma erməni ictimai şüuru o dövrdən gələcək hadisələrə hazırlanırdı. Tarix onu yazanlara məxsusdur.

- Hesab edirsiniz ki, sizin mükafatlar bu mövzuya marağı artıracaq?

- Ümumən mükafat sistemi insan düşüncəsini müəyyən məcraya yönəltmək üçün düşünülüb. Elə məşhur Nobel mükafatı da həmin missiyanı yerinə yetirir. Müsabiqənin qalıblərinə bizim verəcəyimiz pul mükafatı elə çox olmasa da, yaradıcı adamlar ən azından mənəvi stimul alacaqlar. Yaradıcı adamların əməyinə verilən qiymət, onları həvəsləndirir, yeni axtarışlara sövq edir. Mən bir yazar olaraq bunu yaxşı bilirəm. Uzun illər boyu rəhbərlik etdiyim Türk Törə Ocağının türkologiya sahəsində verdiyi mükafatları, laureatların necə məmnunluqla aldığını görmüşəm. Fərdlərin həmişə cəmiyyət tərəfindən qiymətləndirilməsinə ehtiyacı var.

- Mükafatlarınızı hansı maliyyə qaynaqlarının hesabına verirsiniz?

- Milli əhəmiyyəti olan projelər xarici donor təşkilatları heç zaman maraqlandırmayıb. Əcnəbilərin verdiyi qrantlar cəmiyyəti onların prioritet saydığı sahələrə yönləndirmək üçündür. Mən Azərbaycan Respublikası prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının yaradılmasını milli yönümdə çalışan QHT-lər üçün böyük uğur sayıram. Çünki bu Şura milli düşüncəyə söykənir. Qurumun prioritet saydığı istiqamətlər milli əhəmiyyətli sahələrin və vətəndaş cəmiyyətinin möhkəmlənməsinə yönəlib. Əlbəttə, bu çoxlarının xoşuna gəlmir, xüsusən xaricdə. Axı Azərbaycan cəmiyyətinə ziyan gətirəcək layihələr nə üçün əcnəbi təşkilatlar tərəfindən maliyyələşdirilməlidir? Belə layihələrin də öz sponsorları olur. Mən şəxsən, türk ölkələri istisna olmaqla, heç vaxt xaricdən qrant almağa həvəs göstərməmişəm. Amma bizim QHT Şurası ilə həvəslə əməkdaşlıq edirəm. Əməkdaşlıq etdiyimiz digər təşkilatlar da var.

- Yəni onlarla heç probleminiz olmur?

- Niyə olmalıdır ki? Şurada işləyənlər uzun illər boyu QHT sektorunda çalışan adamlardır. Bu sahənin işini də, problemlərini də yaxşı bilirlər. Onun rəhbərliyini də özümüz səs verib seçmişik. Onlar qrant verəcəkləri sahələrin istiqamətlərini öncədən elan edirlər. Sadəcə bu istiqamətlərə uyğun layihə təqdim etmək lazımdır. Hələlik bizim təqdim etdiyimiz layihələr onlar tərəfindən dəstəklənir. Elə layihə də ola bilər ki, dəstəklənməz. Belə məsələlər, məncə, insanlar arasında problem yaratmamalıdır.

- Müsabiqəyə hansı kitablar təqdim olunub?

- Müsabiqəyə 31 kitab təqdim olunub. İkinci mərhələyə aşağıdakı müəlliflərin kitabları buraxılıb: Sabir Əsədov ("Revanşizm fəlsəfəsi" - araşdırma), Sabir Əsədov, İsrafil Məmmədov ("Erməni terrorizmi" - araşdırma), Tatyana Çaladze (Karabaxskiy qenosid), Mahirə Abdullayeva ("Əvvəl-axır" romanı, Fazil Qaraoğlu ("Ermənilər və həqiqətlər" - araşdırma), Eldar İsmayıl ("Göyçənin qisası qalır" romanı), Ədalət Əsgəroğlu ("Dərdimizin qan rəngi"poeması,) Nüşabə Məmmədli ("Zəngulə" romanı), Nurəngiz Gün ("Xocalı simfoniyası" poeması, Əyyub Qiyas ("Sonuncu büt" romanı). Laureatlar münsiflər heyəti tərəfindən yaxın zamanlarda elan ediləcəklər.

- Münsiflər heyəti kimlərdən ibarətdir?

- Yetərincə nüfuzlu şəxslərdir: AMEA-nın müxbir üzvü, professor Nizami Cəfərov, millət vəkili Qənirə Paşayeva, "Ulduz" jurnalının baş redaktoru Elçin Hüseynbəyli, "Dünya ədəbiyyatı" jurnalının baş redaktoru Səlim Babullaoğlu və mən özüm.

Elvin

Ekspress.- 2009.- 17 iyul.- S. 10.