"Könlüm düşdü diyar-diyar"

Onun səsi, oxusu, mikrafon önündə oturuşu-duruşu bir ayrı aləmdi. Onun səsini başqasıyla dəyişik sala bilməzdin. Gümanımca, aradan onillər, yüzillər ötəcək, o səs itib-batmaq qorxusundan uzaq, hər zaman dirilik haqqı üstündə aləmləri dolaşacaq.

Əbülfət Əliyev uşaqlıqlığımın xanəndəsidi. Yəni, gözümü açandan, ağlım kəsəndən gördüyüm sənətkarlardandı. O vədə vur-tut bir televiziyamız varıydı. Sayca, sən deyən elə də çox olmayan xanəndələrimiz ora çıxanda bir növ imtahan verirdilər. Mövcud qaydalara görə, indiki kimi hər əlinə mikrafon götürən ekrandan boylana, radiodan səsini yaya bilməzdi. Düzdü ötən yüzilin 80-ci illərində ab-hava dəyişdi, sərt, cod qaydalar müəyyən dərəcədə yumşaldı. Amma bu yumşalma yaxşıdan çox, pis tərəfləriylə yadda qaldı. Efirə təsadüfi adamlar yol tapmağa başladı. Təəssüf ki, həmin adamların bir qismi indi də meydandadılar. Və nəinki meydandadılar, ciddi, yaşarı sənətə dəxli olmayan bəstələrlə zövqümüzü korlayırlar, üstəlik az qala abrımızı da əlimizdən alırlar. Mənasız, cəfəng söhbətləri, yekəbaş iddialarıyla. Lap dərinə gedib, konkret ad çəkmədən, fikrimi çatdıra və o adamların portretini azacıq da yarada bildimsə, nə gözəl. Ona görə danışmaqla düzəlməyən məsələlərə vaxt itirməyə qıymadan keçək mətləbə.

Bundan belə mədəniyyət tariximizdə yeri olan sənətkarlarla bağlı yazılarımı "Könül söhbətləri" silsiləsinə aid etmək niyyətindəyəm inşallah. Və bu ayaqaçdını səsi ana laylası kimi şirin Əbülfət Əliyev haqqında bölüşəcəyim fikirlərlə başlamaq istəyim təsadüfi deyil. Ruhumuza, sahibinin ruhuna su çiləyəcək səsdən, oxudan danışmağa hər gün, hər saat ehtiyac duyduğum üçün.

Xanəndə adını həmişə urvatlı saxlayan bu kişiylə bağlı ürəyimdə, dilimdə çox sözlər var. Sanki özümü seçim qarşısında hiss etdiyimdən hardan, nədən başlayacağımı beynimdə vuruşdururam. Həyatda üz-üzə dayanıb bircə kəlmə belə kəsməsəm də, səsinə, avazına heyran qaldığım, illərdən bəri ifasıyla zövqümüzü oxşayan Əbülfət Əliyevin ünvanına nə deyəsən ki, yerinə düşə. Hələ sağlığında böyük sevgiyə, dərin ehtirama və yüksək dövlət qiymətinə layiq görülmüş bir sənətkar barədə məncə ha yazsan, yenə bəs eləməz. İllah da adamı varlığından qoparan, ahənrüba kimi səni özünə çəkən səslərin qeybə çıxdığı, sənət aləmində cığallığın, dikbaşlığın qara quruş həddinə düşdüyü vaxtda. Adi danışığında sanki nəğmə oxuyan Əbülfət bu günləri görsəydi, iddiası özündən yekə ulduzların meydan sulamasına dözərdimi görəsən? Bəlkə də ritorik sualdı, cavab bircə olmasa da.

Altmış dörd illik ömür üçün xanəndə az iş görməyib. Milli teleradionun fondundakı lent yazıları öz yerində, neçə-neçə el nəğmələrini sevə-sevə, sevdirə-sevdirə oxuyub yaşatmaq, dünəndən bu günə ötürmək məncə, ən böyük xidmətidi ustadın.

Əbülfət Şuşada doğulmuşdu. Musiqi beşiyində, nadir səslər muzeyində. Düzdü, taleyin gərdişindən o burada yeddicə il yaşayıb. Atasının qəfil ölümü səbəbindən ailələri əvvəlcə Qaryaginə (indiki Füzuli rayonu-S.E.), dörd il sonra Ağdama köçüb. Uşaqlıqdan musiqiyə könül verib, ilk addımlarını da burda atıb. Böyük Vətən müharibəsi illərində yeniyetməliyinə baxmayaraq, o da bacardığı işin qulpundan yapışıb. Səsinə və qavalına güvənən Əbülfət "silahının" gücüylə bütün Ağdam camaatını feyziyab eləyib. Tay-tuşları, özü kimi istedadlı, sonradan adı tarixə düşəcək, şöhrətli alim Xudu Məmmədov və unudulmaz kaman ifaçısı Elman Bədəlovla dostluğu da həmin illərdən başlayıb. Saatlarla Xanın, Zülfünün, Bülbülün vallarını dinləməkdən doymayan gənc xanəndə əvvəl-əvvəl onların ifalarından bəhrələnib. Amma qısa vaxtda o öz yolunu tapıb, püxtələşib. Və bunun nəticəsiydi ki, on doqquz yaşındaykən onun istedadı Ağdam hüdudlarını aşaraq Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasınacan gəlib çatdı. O vədə filarmoniya sayseçmə sənətkarların həsədlə baxdığı musiqi məbədiydi. Barmaqla sayılan solistlərin sırasına düşmək tanrıdan gələn xoşbəxtlikiydi. Görünür, yaradan uşaqlığından çox əziyyətlər, məhrumiyyətlər çəkmiş bu gəncə lütfünü əsirgəməmişdi. Hələ rayonda yerli radioyla oxuyub, səsi kəndləri dolaşanda Mülayim arvad necə qürrələnmişdi, onda qala indi ola. Zarafatıydımı, cavankən itirdiyi ərinin, necə deyərlər, iyini balasından, ilkindən, adı dilindən düşməyən Əbilisindən alan ana doyunca sevinəcəkdi, ürəyi dağa dönəcəkdi bundan sonra. Onun əzizləyə-əzizləyə Əbili dediyi suyuşirin oğlan illər sonra xalq artisti Əbülfət Əliyevə çevriləcəkdi. Bütün bunlara zaman lazımıydı. Hələliksə o gəncdi, on səkkiz yaşında birinci kərə üzünü gördüyü Bakıya təzə-təzə isnişir. Respublika olimpiadasındakı qələbəylə başlayan tanışlığın ardından onun burada nə az, nə çox qırx altı ili keçəcəyindən və bundan sonra Ağdama, Şuşaya qonaq kimi gedəcəyindən xəbərsizdi. Bir də 1944-cü ilin yazı hara, 1990-ci lin 27 dekabrı hara.

Oxuduğu "Rast" və "Zabul segah" muğamlarıyla münsiflər heyətinin- Bülbülün, Xan Şuşinskinin, Əfrasiyab Bədəlbəylinin, Səid Rüstəmovun diqqətini çəkən və az sonra sonuncunun xeyir-duasıyla ilk dəfə respublika radiosuyla canlı konsert verən xanəndə tamaşaçı və dinləyiciləri birinci görüşdəncə ovsunladı. "Rast" dəsgahını və "Yar bizə qonaq gələcək" xalq mahnısını qısa müddətdə iş yeri olmuş Azərbaycan radiosunada birinci çıxışında oxudu. Tarzən Məmmədağa Muradov və kaman ustası Hafiz Mirzəliyevin müşayiətilə. Uzun illər ərzində repertuarı kimi, müşayiətçilər də çox dəyişdi. Qurban Pirimov, Bəhram Mansurov, Sərvər İbrahimov, Əhsən Dadaşov, Həbib Bayramov, Qılman Salahov, Habil Əliyev, Elman Bədəlov, Fərhad Dadaşov, Tələt Bakıxanov və başqalarıyla səhnədə, radio-televiziyada, el şənliklərində çalıb-çağırdı.

Ağdamdan Bakıya gəlişində Qarabağ məclislərində çox oxunan "Ay bülbüllər", "Kimə yalvarım", "Uca barıdan aşaram mən", "Stəkanın deşilsin", "Uca dağlar" və sair mahnıları ifa etməklə yetərincə tamaşaçı toplayan xanəndə dinclik nə olduğunu bilmədi. Oxuduqlarının siyahısı günbəgün genişləndi. Xalq və bəstəkar mahnıları, muğam və təsniflər Əbülfət səsinin, guşəxanlığının sayəsində su kimi dumduru, bal təki şirəli, qaymaqlı şəkilə düşürdü. Onun oxuduqlarının dad-tamından doymaq olmurdu və bu gündə doydum deyən tapılmır. Xanəndə nəyi necə çatdırmağı yaxşı bilirdi. O ömründə bir yol səs diapazonu imkan verməyən muğamlardan, mahnılardan yapışmayıb. "Gərək oxuyan adamın sir-sifəti gərgün vəziyyətə düşməsin, səsi haracan yetir, ordan o tərəfə keçməsin" qənaəti köhnə xanəndələr kimi Əbülfət müəllimə də yad deyildi. Bu səbəbdən "Bayatı-Şiraz", "Segah", "Şur", "Humayun" oxuyub, "Şüştər"əsə tamam-kamal girişməyib. Söz sərrafı olması və qavalla məharətlə davranması da onun üstün cəhətlərindəniydi. Bir çox mahnıların ərsəyə gəlməsi, yaşaması, bayağı sözlərinin dəyişdirilərək köhnə görkəmini dəyişməsi məhz xanəndənin iştirakıyla baş tutub. "Dinə bilmədim", "Bu qala daşlı qala", "Ay Pəri", "Endim bulaq başına", Bülbüllər gəzər bağı", "Tel nazik" və sair dillər əzbəri olan nəğmələr ilk ifaçısından qazandığı uğurlar hesabına hələ çox yaşayacaq. Qəmli "Humayün" muğamı üstə yazılsa da, şux ovqat gətirən "Eşqimin növrağı" kimi:

Könlüm düşdü diyar-diyar

Bir kəkliyin sorağına.

Mən yalvardım o qonmadı,

Çox yalvardım o qonmadı

Məhəbbətin budağına.

Meyl etmədim hər gözələ,

Sədaqətim düşdü dilə.

Təqribən on ilə yaxın opera və balet teatrında çalışan, Məcnun, Kərəm, Şah İsmayıl rollarını yaradan sənətkar musiqimizi dünyanın üç qitəsində- Avropa, Asiya və Afrikada uğurla təmsil etməyi də bacarıb. Onun 1965-ci ildə İrana qastrol zamanı Tehranda sovetin kəshakəs rejiminə məhəl qoymadan

Eşq əhlini təbiət özü imtəhan edib,

Məcnunu dərdi-hicr ilə, Mənsuru dar ilə.

Vahid, bu şeiri Təbrizə göndərmək istərəm,

Qismət olaydı, bir görüşək Şəhriyar ilə.

oxuması, o taylı-bu taylı həmvətənlərimizin ürəyindən xəbər verməklə yanaşı, bir növ diplomatik gedişiydi.

Əbülfət Əliyev Qarabağ hadisələrinin qızışan dövründə xəstəlik tapdı. Qara ciyərində ağrıların şiddətlənməsinin əsl səbəbinin məlum hadisələr olub-olmadığını söyləmək çətindi. Amma baş verənlərin onun rahatlığını əlindən aldığını yüz faiz demək olar. Bir vaxtlar şirin-şirin

Gəldim Qarabağa bahar çağında,

Öpdüm, əzizlədim torpağı burda.

Hayana baxdımsa nəğməli gördüm,

Hər otu, ağacı, yarpağı burda.

Hansı obasına düşdüsə yönüm,

Çiçək sərgisiylə bəzəndi önüm.

Nənələr deyəndə, başına dönüm,

Alışdı ömrümün çırağı burda.

nəğməsiylə dil-dil ötən, Qarabağı vəsf eləməkdən doymayan çətin ki, sarsılmayaydı. Sarsıldı da. 1990-ci ilin sonunda, dekabrın 27-də ömür təqvimi bitdi. O gündən bu yana xanəndənin əbədiyyət ömrü başlayıb. Əbülfət səsə dönüb evlərimizi, məclislərimizi, söhbələrimizi, sənət cəfakeşi Mustafa Çəmənlinin kitabını, neçə-neçə qələm adamlarının yazılarını dolaşır. Və nə yaxşı ki, şair Məmməd Namazın söylədiyi kimi:

Sevgi də əbədi deyilmiş demə,

O hansı çiçəkdir

Vaxtında solmur.

Səsini dinlədim, kövrək səsini

Yaxşı ki, nəğməni

Dəfn etmək olmur.

Nə yaxşı...

Seymur Elsevər

Ekspress.- 2009.- 25-27 iyul.- S. 31.