Mir Cəfərin məhkəməsi necə hazırlanmışdır?

Azərbaycanda ötən əsrin ən qalmaqallı və indiyədək ətrafında söz-söhbətlərin dolaşdığı məhkəmələrdən biri Mir Cəfər Bağırovun məşhur məhkəməsi olmuşdur. Tanınmış yazıçı-tədqiqatçı Teyyub Qurbanın bu məhkəmə, onun necə və kimlərin sifarişi ilə hazırlanmasını arxiv materialları əsasında araşdırıb.

Oxucular bu siyahıdakı soydaşlarımızın bir çoxunu yəqin ki, tanıyırlar. Siyahının əvvəlində adı çəkilən Əmiraslanov Əli Ağamalı oğlu barəsində "Ekspress" qəzetində məlumat dərc olunmuşdu.

O, Mir Cəfər Bağırovun məhkəməsinə hazırlıq mərhələsində dönüklərə qoşulmayan Mehbalı Əmiraslanovun əmisi oğludur. 1900-cü il dekabrın 22-də Qubadlı rayonunun Balahəsənli kəndində anadan olmuşdur. 1930-cu ildə Moskva Mədən Akademiyasını bitirmişdir. Ural, Qazaxıstan, Orta Asiya, Zabaykalye, Qafqazda mis, qurğuşun, sink və qalay yataqlarında elmi-tədqiqat işləri aparmışdır. 1946-cı ildə geologiya-minerologiya elmləri doktoru, 1947-ci ildə professor adını almışdır. 1953-cü ildə SSRİ Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü seçilmişdir. 1962-ci il oktyabr ayının 16-da vəfat etmiş, Moskvada, Novodeviçye qəbristanlığında dəfn olunmuşdur.

Siyahıdakı ədəbiyyatşünas və şərqşünaslardan Əziz Şərif və Əkbər Babayev də şərəfli yol keçmişlər. Əziz Şərif 1943-cü ildə Moskvada Maksim Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunu bitirmişdir. SSRİ Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunda və Dünya Ədəbiyyatı institutunda baş elmi işçi, M.V.Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində SSRİ Xalqları Ədəbiyyatı kafedrasının professoru vəzifəsində çalışmışdır. 1988-ci il may ayının 28-də Moskvada 94 yaşında vəfat etmişdir.

1952-ci ildə SSRİ Elmlər Akademiyası Şərqşünaslıq İnstitutunda elmi işçi vəzifəsində olan, filologiya elmləri namizədi Əkbər Babayev 1924-cü il iyulun 10-da Gəncə şəhərində dünyaya gəlmişdir. 1949-cu ildə Moskvada Şərqşünaslıq institutunun aspiranturasını bitirmiş, iki il Mərkəzi Radio Verilişləri Komitəsində məsul redaktor vəzifəsində çalışmışdır. Ömrünün sonunadək SSRİ Elmlər Akademiyası Şərqşünaslıq İnstitutunda işləmişdir. 1979-cu il sentyabr ayının 17-də Moskvada vəfat etmişdir.

Mir Cəfər Bağırovun xeyir-duası ilə Moskvada ali təhsil alaraq orada işləyənlərin siyahısını 1943-cü ildə Artilleriya Akademiyasını bitirmiş dünya şöhrətli kosmonavtika alimi Kərim Abbasəli oğlu Kərimov tamamlayır. O, 1917-ci il noyabrın 14-də Bakının Keşlə kəndində anadan olmuşdur. General-leytenantın bütün yaxın və uzaq qohumları da elə keşləlilərdir. Atası Abbasəli vaxtilə mühəndis-texnoloq kimi həmyerlilərinin fəxri idi. Babası Əsədulla, nənəsi Sürəyya, anası Sürəyya, arvadı Zəhra, qardaşları Süleyman və Mustafa, qızı Sürəyya, nəvəsi Kərim... Budur, qeyri-adi istedad komplekslərinin şəcərəsi!

...2002-ci il noyabrın 14-də raket-kosmik komplekslərinin uçuşu üzrə Dövlət Komissiyasının sabiq sədri, məşhur generalın səksən beş yaşı tamam oldu. Bir il sonra, 2003-cü il martın 29-da Azərbaycana generalın ölüm xəbəri gəldi. Televiziya ekranlarında son nəfəsdə söylədiyi sözləri həmvətənlərinə çatdırıldı: "MƏNİ AZƏRBAYCANDA SON MƏNZİLƏ YOLA SALIN". Lakin Moskvada dəfn edildi...

Mir Cəfər Bağırov dövründə Moskvada Mərkəzi Hematologiya və Qanköçürmə İnstitutunda çalışmış Hənifə Məmmədağa oğlu Abdullayevin taleyi necə olmuşdur?

Azərbaycan Respublikası Prezidenti İşlər İdarəsi Siyasi partiyalar və İctimai Hərəkatlar Dövlət Arxivində 1972-ci il noyabr ayının 23-də tərtib olunmuş şəxsi işi ilə ətraflı tanış oluruq. Kadr uçotunun şəxsi vərəqəsindən aydın olur ki, o, 1923-cü il fevral ayının 7-də Lənkəran şəhərində anadan olmuşdur. 1942-ci ildə Lənkəran şəhər orta məktəbini bitirmiş, Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutuna daxil olmuşdur. 1946-cı il yay imtahanlarından sonra təhsilini İkinci Moskva Tibb İnstitutunda davam etdirmişdir. 1949-cu ildə əla qiymətlərlə institutunu bitirmiş və SSRİ Səhiyyə Nazirliyinin Lenin ordenli Mərkəzi Hemotologiya və Qanköçürmə İnstitutunun Cərrahiyyə Klinikasında ordinator təyin edilmişdir. 1952-ci ildən 1955-ci ilədək aspiranturada təhsil almış, sonra əvvəlcə kiçik, sonra da baş elmi işçi vəzifələrində çalışmışdır. İstedadlı tibb aliminin Moskvadakı fəaliyyətinin sonrakı mərhələsi Mərkəzi Hematologiya və Qanköçürmə İnstitutunda elm və tədrisin planlaşdırılması şöbəsinin rəhbəri kimi səmərəli fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Gənc azərbaycanlı loğmanın "Yeni üsulla stabilizatorsuz hazırlanmış qanın klinika şəraitində öyrənilməsi" mövzusunda müdafiə etdiyi namizədlik dissertasiyası, habelə "Qan xəstəliklərinin öyrənilməsi, onların müalicəsində cərrahiyyə üsullarının tədqiqi və tətbiqi" üzrə elmi-tədqiqat işləri ona geniş şöhrət qazandırmışdı. Tibb elmləri namizədinin "Hemotologiyada cərrahiyyə əməliyyatı" monoqrafiyası dünya təbabətində bu sahədə möcüzəyəbənzər kəşf idi.

1967-ci ildə Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi Vəli Axundov yaxından tanıdığı və şəxsiyyətinə hörmət bəslədiyi lənkəranlı həmkarını Azərbaycanda işləməyə dəvət etdi. Əziz Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunda Hemotologiya və qanköçürmə kafedrası təşkil olundu və Hənifə Abdullayev kafedranın müdiri vəzifəsinə seçildi. Həmin il Hənifə Abdullayev "Hemofilin klinik müalicəsi" mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə etdi. Bir il sonra ona Ali Attestasiya Komissiyası tərəfindən professor adı verildi. 1969-cu ildən Ümumdünya Hemofiliya Assosiasiyasının üzvü kimi ABŞ, Almaniya, Türkiyə, İran, Fransa, Çexoslovakiya və başqa ölkələrə səfərə çıxdı, tibb məclislərində hemofiliya və talessemiya məsələlərinə dair elmi mühazirələr oxudu. Respublika rəhbərliyi alimin təşkilatçılıq qabiliyyətini nəzərə alaraq, onu Azərbaycan SSR Səhiyyə naziri vəzifəsinə irəli çəkdi. Nazir dəniz sahilindəki Alimlər Evində (Neftçilər prospekti, 67, mənzil 13) ailəsi ilə asudə və xoşbəxt günlər keçirdi. Yay vaxtı arvadı, qızı və oğlu ilə birlikdə Lənkərana - yaxın qohumlarına baş çəkdi. 1970-ci ildə respublikanın səhiyyə naziri Azərbaycan SSR Ali Sovetinin deputatı kimi də ictimai fəaliyyətə başladı. Professor Qırmızı Əmək Bayrağı, Şərəf Nişanı ordenlərilə təltif olundu. Bu təltiflərin sırasında Yunanıstanın Qırmızı Xaç Cəmiyyətinin "Qızıl Xaç" ordeni və medallar da vardı... Və Azərbaycan KP Mərkəzi Komitəsi Bürosunun 1977-ci il 6 may tarixli qərarı ilə Ucar rayonunun və Mingəçevir şəhərinin mərkəzində istifadəyə verilmiş xəstəxanaların aşağı keyfiyyətdə olduğuna görə Azərbaycan SSR Səhiyyə naziri Hənifə Məmmədağa oğlu Abdullayevə töhmət elan edildi.

İki il sonra, 1979-cu il may ayının 25-də Azərbaycan KP MK-nın Büro iclasında "Əhaliyə tibbi xidmətin təşkilində Azərbaycan SSR Səhiyyə Nazirliyinin işində olan ciddi nöqsanlar barədə" ayrıca məsələ müzakirə edildi. Mərkəzi Komitə bürosunun qərarı ilə nazirliyin fəaliyyətinə yarıtmaz rəhbərliyə, kadrların seçilməsinə, yerləşdirilməsinə tərbiyə olunmasında ciddi nöqsanlara yol veriliyinə, müalicə-profilaktika müəssisələrində sui-istifadə hallarına laqeyd münasibətə görə H.M.Abdullayev yoldaş Azərbaycan SSR səhiyyə naziri vəzifəsindən kənar edildi və ona ciddi töhmət verildi.

Nazirin professor qardaşı da hədəfə alındı. Hənifə Abdullayevin qardaşı Məmmədsadıq ondan bir il sonra, 1924-cü ildə anadan olmuşdur. Böyükağa Hüseynbala oğlu və Mirhaşım Talışlının "Lənkəran" kitabında (bax: Bakı, "Maarif" nəşriyyatı, 1990-cı il, səh.171) oxuyuruq: "O (Məmmədsadıq Abdullayev - T.Q.), 1940-cı ildə şəhər 2 nömrəli orta məktəbini, 1944-cü ildə Azərbaycan tibb İnstitutunun pediatriya fakültəsini, 1947-ci ildə buranın aspiranturasını, 1965-ci ildə Leninqradda S.M.Kirov adına Hərbi-Tibb Akademiyasında doktoranturanı bitirmiş və orada "Gözün hərəki aparat sinirləri" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib, tibb elmləri doktoru adı almışdır. 1967-ci ildən professordur. 150-dən çox elmi məqalənin, 6 kitabın müəllifidir. Son illərdə "Aristotel və aristotelizm anatomiya tarixi" kitabını nəşr etdirmişdir. "Şərəf Nişanı" ordeni, "Səhiyyə əlaçısı" və s. təltif edilmişdir... Kitabı tamamlamağa yaxın yazıçı Ə.Əfqanın və publisist Rəfail Nağıyevin "Kommunist" qəzetinin 2 fevral 1989-cu il tarixli nömrəsində "Sosial ədalət" rubrikası altında "Güc və gücsüz" məqaləsi çıxdı. Burada göstərilirdi: "1979-cu il iyulun 31-də respublika qəzetlərində bomba kimi partlayan və aləmə səs salan daha bir material dərc edildi. N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunun ilk partiya təşkilatında eyni, həm də qeyri-adi məsələyə həsr olunmuş yığıncaqlar keçirilmişdir. Kommunislər həkim və müəllim kimi ən pak adları ləkələmiş şəxsin öz vəzifəsindən sui-istifadə etməsi, nalayiq hərəkətləri haqqında məsələ müzakirə etmişlər. Bu şəxs birinci normal anatomiya kafedrasının müdiri, professor Məmmədsadıq Abdullayevdir. Nəsimi Rayon Partiya Komitəsinin bürosu onu Sov. İKP sıralarından xaric etmişdir. Lap əvvəldən qısa və aydın şəkildə bildirək: "Kommunist Məmmədsadıq Abdullayev heç bir cinayət törətməmişdi. Sadəcə olaraq qəzəbə gəlmişdi".

1979-cu ildə "heç bir cinayət törətməmiş" professorun məşhər ayağına çəkilməsinə dair materiallarla tanış olduqda bir daha yəqin edirsən ki, 1956-cı ildə Mir Cəfər Bağırova qarşı irəli sürülən ittihamların heç bir hüquqi əsası yox imiş. SSRİ DTK orqanları pak və təmiz soydaşlarımızı həmişə saxta və quraşdırılmış ittihamlarla xalqın gözündən salmağa çalışmışlar. Elə bil M.C.Bağırovun məhkəmə zalında canfəşanlıq edənlər başda Rudenko olmaqla, 1979-cu ildə Tibb İnstitutunun ilk partiya yığıncağında peyda olmuşdular.

H.A.ABDULLABƏYOV - Abdullayev özünün nalayiq hərəkətləri ilə kollektivə, xüsusən tələbələrə böyük mənəvi zərər vurmuşdur. O, pedaqoji etika qaydalarını, imtahan qəbuluna dair əsasnaməni kobudluqla pozurdu ki, bu da xahişlərə əməl edilməsi və tələbələrin biliklərinə qeyri-obyektiv qiymət verilməsi üçün əlverişli şərait yaradırdı.

Y.Q.VOROBYOVA - Avtomobil alıb-satmaq, mənzil fırıldaqçılığı ilə məşğul olmaq alimin, tərbiyəçinin həyat tərzi deyil, fırıldaqçının tutduğu yoldur. Abdullayev kimi şəxslərə partiyada yer ola bilməz!

A.Ə.AXUNDOV - Bir kommunist kimi, M.Abdullayevin həmkarı kimi mən qəlbən əzab çəkirəm, lakin deməliyəm ki, o haqlı cəzalandırılmışdır".

(ardı var)

Teyyub QURBAN

Ekspress.- 2009.- 25- 27 iyul.- S. 15.