Qaranlıqdakı işığın sehri...

 

Əbülfəz Fərəcoğlunun rəsmlərində Ay metaforası

 

İngilis rəssamı Torner bütün yaradıcılığı boyu ağ kətanda Günəş rəsmi çəkmək arzusuyla alışıb yanırdı: bu ağ kətandakı Günəş rəssamın emalatxanasını, emalatxananın divarında asılmış əsəri işıqlandırmalı idi, elə işıqlandırmalı idi ki, əsərə baxan adamın gözləri qamaşsın.

Tornerin əsərlərində xaotik rənglər tüğyan edir. Eynən Van Qoqun, Mark Şaqalın, Mircavadın əsərlərində olduğu kimi.

Rəssamın başqa bir tablosunda Ay gülümsəyir. Yaşıla çalan dəniz dalğaları, röya kimi bəyaz gəmilər qağayı qanadlarını xatırladır. Bu əsər "Mayak Bell Rok" adlanır...

Niyə ingilis rəssamı Torneri və onun Günəşini xatırladım.

Uzun illər öncə Bakıda yarızirzəmi emalatxanada Əbülfəz Fərəcoğlunun rəsmlərinə baxırdım. Küçəyə açılan pəncərədən göy üzü görünmür, yalnız qarşı binanın divarlarına baxırsan: kədərli boz divarlar...

Pəncərəmə bir sərçə qonub. Pəncərə önünə səpdiyim çörək qırıntılarını acgözlüklə dənləyir...

Boz ağaclar, boz divarlar, göy üzü də bombozdu...

O yarızirzəmi emalatxanada Əbülfəz Fərəcoğlu öz röyalarının rəsmlərini çəkirdi...

Hərdən mən də o emalatxanaya baş çəkirdim. Rəssamın sehrli fırçasının ağ kətan üzərində yaratdığı möcüzələrə baxırdım.

Əbülfəz Fərəcoğlunun o dönəmdə yaratdığı əsərlərin çoxu mənim gözlərim önündə doğulub. Mən bilərəkdən, qəsdən çəkilib demirəm, doğulub deyirəm, rəsm əsəri də şeir kimi doğulur, yazılmır-çəkilmir, məhz doğulur.

Rəssamın "Düşüncələr" əsəri mənim indiki ovqatıma çox uyarlıdır. Real və irreal dünyanın qovşağında yaşayan bir sənətçi ömrünün şüuraltı fəhmləri, içində yaşadığı dünyanın Xeyir və Şər başlanğıcı, Xeyirlə Şərin əbədi və əzəli mücadiləsi, bəyaz mələklə qara şeytanın təzadı və bir də... minotavr-metofizik düşüncə tərzi.

İçərişəhərin melanxolik əhval-ruhiyyəsi, qızılı-sarı, yaşıl-mavi və nar qırmızı kinovarın, ultramarinin harmoniyası.

Bütün şərq nağıllarının sonunda göydən üç alma düşür. Rəssamın bu tablosunda havadan, göy üzündən çatlamış, parçalanmış nar yağır. Və hansı bir andasa mənə elə gəlir ki, nar dənələri laxtalanmış insan qanını xatırladır.

Göydən yağmur yağar, qar yağar. Amma bizdə bir deyim də var ki, göydən daş yağdırır...

İndi göy üzündən qan damır nar dənələri kimi...

Mənim məmləkətimin nar ağacları yaddaşımız kimi quruyur. Nar ağaclarımız quruduqca günahlarımız, suçlarımız cücərir. Hamilə qadınlar ölü uşaqlar doğur. Gecələr qurumuş çiçəklər kimi ulduzlar tökülür dibsiz qaranlıqlara...

"Yürüyən zaman" tablosunun reproduksiyası masamın üstündədi. Masamın üstündə bir qutu siqaret, bir bardaq su, bir də şeirlərim var. Masamın üstündəki şeirlərin içində Əbülfəz Fərəcoğluna ithaf olunmuş bir şeir də var - bu şeir 1996-cı ilin yayında yazılıb. Bu şeirdəki ovqat Bakının mərkəzindəki yarızirzəmi emalatxananın, rəssamın rəsmlərinin mənim qəlbimdə oyatdığı təəssüratdır. Mən indi də o təəssüratın təsiri içindəyəm.

"Tənhalıq" tablosunun önündəyəm - bəyaz rəngin əfsanəvi çalarları dəniz mavisinə qovuşur. Hardasa yaxınlıqda, ikicə addımlıqda divarları bəyaz balıqçı koması. Divarların bəyaz rəngi sarıya çalır. Talvardan irili-xırdalı balıqlar asılıb, indicə dənizdən çıxmış balıqlar. Balıqçının özü görünmür, amma tablo ixtiyar bir balıqçının acılı-şirinli taleyindən bəhs edən poemadı.

Balıqların gözlərində zaman donub. Zaman balıq qanı kimi soyuq. Balıq qanı nar dənələri kimi isti deyil. Hardasa damarlarından balıq qanı axan balıq gözlü adamlar var - səhərlər işə gedərlər, axşamlar işdən dönərlər. Qadın öpərlər, şərab içərlər, bu fani dünyadan dörd əlli yapışıb şeytana könül verərlər. Tanrıya asi olarlar.

Balıq gözlü adamlar arasında şeir yazmaq, rəsm çəkmək, sənətçi taleyi yaşamaq çox zor, çox ağır məsələdi. Amma nə qədər ağır olsa da, hər səhər günəş xınalı barmaqlarıyla pəncərələrimizi döyür. Gecələr bir təsəlli kimi, Tanrı hədiyyəsi kimi Ay doğur, sevdalanır...

"Əski dəyirman" mənzərəsində də, "Bağ evi"ndə də fantastik bir aura gözü-könlü sehrləyir. Bu mənzərələrdə fantastik aura ilə yanaşı rahatlıq, asudəlik, əmin-amanlıq, bir də Ay işığının sehri gizlənib.

"Bəyaz ev", "Sahil" də bu qəbildən olan maraqlı tablolardı.

Əbülfəz Fərəcoğlunun ən müxtəlif mövzulu kompozisiyalarında Ay rəsmi təsvir olunub: qaranlığın ortasında, bulud arasından gülümsəyən Ay əski sevdaların anları kimi könlümüzün tellərini titrədir...

Müxtəlif kompozisiyalarda, müxtəlif ovqatlarda Ay, Ay işığı çeşidli assosiasiyalar oyadır, sanki bütün tablonu açılmaz bir sirlə, ovsunla sehrləyir. bəzən bu lirik Ay ovqatı birdən-birə, ansızca dəyişir, Əbülfəzin Ay improvizlərinin ritmi qırılır, rəssam Ayla İnsan, Zaman, Həyat və Ölüm haqqında mübahisələr eləyir. Və bu mübahisələrdən bezmir, usanmır, rəssamın Ay dialoqları insan oğlunu daha gözəl bir dünyaya səsləyir - savaşsız, qansız-qadasız bir dünyaya. Orda insanlar dilinə, dininə, dərisinin rənginə görə bir-birini qurğuşuna tutmurlar. Orda meyxana qapısında ac uşağın gözləri çıldırmır, orada qaçqın çadırlarında körpələr doğulmur, qocalar tənhalıqda ölmür. Orda şairləri güllələmirlər. Orada uşaqlar mələklər kimi qanadlı doğulur...

Bu məqamda rəssamın 1996-cı ildə fırçaya aldığı "Ailə" tablosunu göz önünə gətirdim. Bu tabloda da bir dilim şipşirin Ay rəsmi, qırmızı paltarlı qadının da üzündə Ay işığı sayrışır.

"Həyat", "Uyqu", "Ana", "Gənc qız portreti"ndə, "Eşq" tablosundakı gözəlin də üzündə həmin Ay işığı.

"Kamançaçı qız portreti" - mavi rəngin ən mavisi, ən gözəli. Mavi rəngdən kaman səsi gəlir sanki... Bu, nakam bir eşqin, ümidsiz bir sevginin nəğməsidi. Aşiqin qisməti ümidsiz sevgiyə nəğmələr deməkdi.

"Yuxuma girən qadın" əsərində təsvir olunan üz-gözü gözəl bir qüssə ilə süslənmiş xanımı hardasa görmüşəm elə bil. Harada, harada bəs?

 

   Yuxuda gördüm yarı,

   Belə beldən yuxarı...

 

Emersonun bir kəlamını xatırlayıram. Emerson deyir ki, hər insanın həyatında üç qadın olur; ilk qadın, son qadın və yeganə qadın. Yuxumuza, röyalarımıza girən qadın bəlkə elə həyatımızın yeganə qadınıdı. Bəlkə o qadının sevgisi, o qadının duaları qoruyur bizi. Bəlkə o qadının - yeganə qadının göz yaşlarına bağışlayır Tanrı bizim günahlarımızı.

Əbülfəz Fərəcoğlunun qadın portretləri bir önəmli detalla da diqqəti çəkir. Onun əsərlərindəki qadınların əksəriyyəti qırmızı libas geyinib. "Dialoq", "Qonaq", "Gəzinti", "Xəyal", "Ailə" kompozisiyalarına baxın. Baxın və öz ömrünüzdəki yeganə qadının, röyalarınıza girən qadının təbəssümünü xatırlayın.

Rəssamın fırçaya aldığı bütün qadın portretlərində nə isə daxili bir oxşarlıq duyulur. İndi Əbülfəzin portretlərinə baxdıqca düşünürəm ki, onun qırmızı paltarlı qadınları məhz bu əsərlərdə göründükləri kimi təsvir edilməyiblər, olduqları kimi görünüblər.

Yenə bir anlığa yarızirzəmi emalatxanaya qayıdaq. Yağışlı bir payız axşamıydı. O yağışlı payız axşamında Əbülfəz mənə tuşla çəkdiyi qrafik rəsmlərini göstərirdi. İlk dəfə idi ki, uzun illər yaradıcılığını izlədiyim, uğurlarına sevindiyim istedadlı rəssamın qrafik lövhələri ilə tanış olurdum. O rəsmlərə baxdıqca həyəcanlanırdım. Rəssam da mənim həyəcanımı duymuşdu. Gözlə görünməyən, əllə tutulmayan oxşarlıq, daha doğrusu, doğmalıq məni ovsunlamışdı.

Rəssamın sulu boya ilə, akvarellə işləydi mənzərələr, natürmortlar, portretlər məncə, daha poetik əsərlərdi. Bu qəbildən olan rəsmləri pianoda musiqi əsərləri kimi çalmaq olar, sanki rəssam yeddi rənglə deyil, yeddi səslə işləyir. Rəngin musiqisi musiqinin rənginə qarışır, elə qarışır ki, onları bir-birindən ayırmaq mümkün olmur.

Rəssamın son əsərlərindən biri "Ehtiras" adlanır. Əsərdə deformasiyaya uğramış insan obrazı təsvir olunub. Bu əsər Əbülfəzin müasirimiz olan çağdaş insan haqqında poetik düşüncələrdi. "Dialoq", "Karvan", "Faciə" və s. kompozisiyalarında da rəssam Dünya, Zaman, Həyat və Ölüm haqqında daxili monoloqlarını fırçaya alıb, əbədiləşdirib.

Əbülfəz Fərəcoğlu bir neçə ildir İstanbulda yaşayır. Mən çox şəhərlərdə, çox emalatxanalarda olmuşam, rəssamların bohem həyatına yaxşı bələdəm. Məncə rəssamları şairlərdən, şairləri rəssamlardan daha gözəl heç kim anlaya, duya bilməz.

İndi rəssamın əsərlərinə baxa-baxa bir gün qismət olarsa, onun İstanbul emalatxanasını ziyarət etmək arzusu keçir-ürəyimdən. O, emalatxananın pəncərəsindən İstanbula, göy üzünə, dünyaya baxmaq istəyirəm.

İndi o pəncərədə Ay doğub...

Əbülfəz Fərəcoğlunun röyaları gerçəkləşir.

 

 

Adil Mirseyid

 

Ekspress.- 2009.- 21-23 noyabr.- S. 31.