Mir Cəfərin
məhkəməsi necə hazırlanmışdır
Teyyub Qurban ədəbi yaradıcılıq dərnəyinin
üzvləri arasında
Bağırov və Əli Kərimov
Respublika
Partiya-Dövlət Nəzarəti orqanlarının yarandığı gündən orada
şöbə müdiri vəzifəsində işləmiş Saleh Süleyman oğlu
Tahirov "Həyat dastanı" kitabında qeyd edir ki, Partiya-Dövlət
Nəzarəti orqanları yaradılanda o, respublika Nazirlər Sovetinin
mədəniyyət şöbəsində baş referent işləyirdi.
"Bir
gün Əli Kərimov məni yanına çağırıb, həmin komitədə
şöbə müdiri vəzifəsini təklif etdi. Mən bir qədər
götür-qoy edəndən sonra razılıq verdim. Məni bu işə vadar
edən o idi ki, qanunsuzluq, vəzifədən sui-istifadə etmək
hallarına qarşı mübarizədə, cəmiyyəti sağlamlaşdırmaq üçün
görülən işlərdə iştirak etməkdən boyun qaçırmağı öz
vicdanıma sığışdıra bilmirdim. Həm də, doğrusu, Əli Kərimovun
iş üsuluna biganə deyildim. Komitənin şöbə müdirlərinin əksəriyyəti
1963-cü il yanvarın 29-da Azərbaycan KP MK-nın bürosunda təsdiq
edildi. O cümlədən, mən Komitənin Zəhmətkeş Şikayətləri
və Təklifləri Bürosunun müdiri vəzifəsini aparmalı
oldum.
Nəzarətdə
rəhbər vəzifələrə təsdiq olunan bütün işçiləri
səciyyələndirmək mümkün deyildir. Onlardan ancaq bir neçəsinin
adını çəkmək istəyirəm.
Partiya-Dövlət
Nəzarəti Komitəsinin sədr müavini vəzifəsinə
Hacıbaba Əfəndiyev təyin edildi. O, müharibədə
yaralanmış, sonralar Mərkəzi Komitədə şöbə müdiri işləmiş,
MK katibi vəzifəsinə irəli çəkilmişdi. Yeni nəzarət
orqanları təşkil olunana kimi o, Dövlət Nəzarət
Komissiyasının sədri idi. Mən onu həm də MK-da işləyən
vaxtdan tanıyırdım. Nəzarət Komitəsində isə 30 ilə
yaxın bir yerdə işləmişik. Əli Kərimov Bakı Şəhər
Partiya Komitəsinin birinci katibi seçiləndən sonra Əfəndiyev
XNK-nin sədri təsdiq edildi. O çox nəcib, həlim xasiyyətli,
səriştəli, ədalət sahibi olan bir adam idi. Özünün son dərəcə
təmizliyi, vicdanlılığı ilə tanınırdı. Bir şəxsin işdən
çıxarılması haqda təklif verərkən o deyirdi: "Özünü o
adamın yerinə qoy, gör işsiz qalanda ailə nə əzab çəkir.
Günahkarın uşaqlarının nə təqsiri var ki, onlar məhrumiyyətlərə
düçar olurlar, əgər pozuntu böyük deyilsə, işdən kənarlaşdırmaq
düzgün deyildir. Bir də nə bilirsən həmin adamın yerinşə
kim gələcək, bəlkə də bir dələduz. Adamla
adamda fərq var. Ola bilər ki, pozuntuya məcburiyyət
qarşısında, istehsalatın ehtiyacına görə, yaxud bilməyərəkdən
yol verib. Eləsi də var ki, ac qurd kimi xalqın malını talan edir,
gözü də doymur. Belələrinə aman vermək cinayətdir".
"SALMAN
CƏFƏROV mədəniyyət şöbəsinin müdiri təsdiq
edilmişdi. Bir qədər keçmiş, o, sədr müavini, sonra isə sədrin
birinci müavini oldu. Salman Cəfərov sadə zəhmətkeş
bir ailədə böyüyüb tərbiyə almışdı. O, çox savadlı, həm
azərbaycanca, həm də rusca mükəmməl qələmi
olan bir adamdır. Onun son dərəcə nəcib xasiyyəti var.
Bəzən onu sərtlikdə ittiham edirlər. Əslində
isə o, talançılara, oğrulara, ortada yeyib qıraqda gəzənlərə,
üstü bəzək, altı təzək olanlara qarşı sərt, barışmaz
idi. Onun haqqında müxtəlif şayiələr yayanlar da məhz belə
adamlar idilər. O həmişə dara düşənlərə əl
uzadardı, xəstələrin qayğısına qalar, onlara əlindən gələn
köməyi əsirgəməzdi.
Salman
Cəfərov iqtisadiyyatı yaxşı bilən bir mütəxəssis idi. Onun
yoxlama aparmaqda, məsələləri təhlil etməkdə
böyük səriştəsi vardı. O, sənədləri tez oxuyub, düzgün
mənalandıra bilirdi. Nəzarət Komitəsi üçün əvəzedilməz
bir işçi idi... Gözü tox adamdı, ailəsinə, yaşayış tərzinə
mən yaxşı bələddim, "suyu üfürə-üfürə içərdi",
heç kəsdən təmənnası yox idi.
Respublika
Xalq Nəzarəti Komitəsində mədəniyyət şöbəsinin
müdiri işləmiş AĞARƏHİM DADAŞOV da hörmətli, nəcib, ürəyiaçıq,
qayğıkeş, öz həkimlik peşəsini sevən, təcrübəli bir şəxs
idi. O, mərhum akademik Məmməd Arif Dadaşzadənin qardaşı
idi. Müharibədə əvvəldən axıradək iştirak etmiş,
zabit rütbəsi ilə vətənə qayıtmışdı... Ağarəhimlə
biz həqiqi mənada dost idik. O, ədəbiyyatı, xüsusən
klassik şeiri yaxşı bilirdi, zarafatcıl, gülərüz bir adam idi, zəhməti
sevirdi, heç bir qara işdən çəkinmirdi, özünü öyürdü ki, yaxşı, dadlı
plov bişirə bilir...
Xalq
nəzarəti xalqa istinad edən, onun tərəfindən həyata
keçirilən nəzarət forması idi. Düzdür, bəzən işdə
formalizmə yol verilirdi, səriştəsizlik, ədalətsizlik
halları da olurdu. Lakin bunlar səciyyəvi hal olmayıb, təsadüfi,
nadir hallar idi.
Rayon
komitələrində bir nəfər ştatlı işçi vardı ki, o da sədr
idi. Komitənin üzvləri və bütün şöbələr ictimai əsaslarla
işləyirdilər. Nəzarət qrupları və postlarının üzvləri
də bu cür müftə-məccani fəaliyyət göstərirdilər.
...İndi
ölkədə nə qədər siyasi partiya vardır, onların hamısı
"xalq, xalq" deyə qışqırır. Ancaq xalqın heç bir dərdinə
dərman etmirlər. Elə hesab edirlər ki, xalq ancaq onların
hakimiyyət kürsüsünə atılması üçün tramplin rolunu oynamalıdır. Nəzarət
orqanı olmayan dövlət öz funksiyalarını tam yerinə yetirə bilməz.
Düzdür, prokurorluq, polis, gömrük və başqa orqanlar nəzarətlə
məşğuldurlar. Ancaq bunların öz işlərinə də nəzarət
etmək lazımdır. Dövlətin, bilavasitə öz strukturuna daxil olan təsirli
və səlahiyyətli nəzarət orqanını başqa heç bir qurum əvəz
edə bilməz".
Əli
Kərimovun rəhbərlik etdiyi Respublika Partiya-Dövlət Nəzarəti
Komitəsində 1964-cü ildən məsul vəzifədə
çalışmış, hazırda təqaüddə olan alim-aqronom ÇİNGİZ NƏZƏRƏLİYEV
deyir:
- 1964-cü ilin iyun ayında Bakı
Ali Partiya məktəbini
bitirdim. Təyinatımızı
Mərkəzi Komitə
müəyyənləşdirirdi. Partiya
orqanları şöbəsinin müdiri M.Mehdiyev məni Respublika Partiya-Dövlət Komitəsinin
sədri Əli Kərimovun qəbuluna göndərdi. Əli Kərimov haqqında çox eşitsəm də, üzünü görməmişdim. Qəbul zamanı müavini Hacıbaba Əfəndiyev də yanında idi. Elə ilk sualı da mənə
o verdi: "Hazırda respublikamızda üzümçülüyü inkişaf etdirmək məsələlərinə bir
mütəxəssis kimi necə baxırsınız?" Cavab verdim ki,
üzümçülük kənd təsərrüfatının ən gəlirli sahəsidir, ancaq suvarılan torpaqda üzüm bağı
salmaq cinayətdir. Üzümlükləri dəmyə və dağətəyi sahələrdə salmaq lazımdır, suvarılan torpaqlarda isə taxılçılığı, pambıqçılığı inkişaf etdirmək əlverişlidir. Sədr də, müavini də cavabımdan razı qaldı. Sonra
Əli Kərimov Komitənin Təşkilat işi şöbəsinin müdiri Valentin Qorşkovu yanına çağırıb ona tapşırdı
ki, məni kənd təsərrüfatı şöbəsinin fəaliyyətilə
Partiya-Dövlət
Nəzarəti Komitəsində çalışarkən, Əli Kərimovun
iş üslubuna yaxından bələd oldum və bir daha yəqin etdim
ki, bizim sədrimiz sözün əsl mənasında xalqının qeydinə
qalan, haqq və ədalətin keşiyində duran bir xadim idi. Cəsarətlə demək
olar ki, o dövrün rəhbərləri arasında heç kəs
Əli Kərimov qədər bütün xalqın ehtiram və rəğbətini qazanmayıb. Yerlipərəstlik,
qohumbazlıq onun təbiətinə yad idi. Onun qədər
sadə həyat tərzi sürən ikinci bir dövlət
xadimi indi də yoxdur. Rayonlarda, kəndlərdə
olarkən ilk növbədə
zəhmətkeşlərin vəziyyəti
ilə maraqlanar və sadə adamların fikirlərini nəzərə alaraq yerli vəzifə sahiblərinə qiymət
verərdi. Yaltaqları, təlxək roluna girənləri, "mənəm,
mənəm" deyənləri
yaxına buraxmazdı. Onu aldatmaq, ona
kələk gəlmək
qeyri-mümkündü. Yadımdadır,
1966-cı ildə geridə
qalan kolxozların iqtisadiyyatını yüksəltmək
məqsədilə hökumətin
qərarı ilə təsərrüfatlara əlavə
pul vəsaiti ayrılmışdı. Əli Kərimovun tapşırığı ilə biz yerlərdə bu sahədə yoxlama apararkən məlum oldu ki, bir sıra
əlaqədar təşkilat
rəhbərləri ayrılan
məbləğin digər
məqsədlərə xərclənməsinə
yol vermişlər. Əli Kərimovun qətiyyəti nəticəsində
müqəssirlər haqlı
cəzasını aldı, mənimsənilən vəsait
bərpa olundu.
Əli
Kərimov istər Respublika Xalq Nəzarəti Komitəsinin,
istərsə də şəhər və rayonların nəzarət
orqanlarının başçılarını həmişə şər və böhtanlardan
qoruyurdu. Təəssüflər olsun
ki, namuslu nəzarət işçilərinə
bəzən, necə deyərlər, badalaq vuranlar elə raykom katiblərinin özləri idi. Məsələn, Saatlı
rayon xalq nəzarəti
komitəsinin sədri
Azər Babacan oğlu Babaliyev rayon rəhbərliyində dəyişiklikdən
sonra gözümçıxdıya salınmışdı. Ondan dalbadal Əli Kərimovun ünvanına imzasız məktublar gəlirdi. Bu şikayətləri
yerində araşdırmaq məqsədilə o zaman mən Saatlıya ezam olundum. Məlum
oldu ki, rayon xalq nəzarəti komitəsinin sədrindən
bu böhtan dolu məktubları təşkil edən birinci katibin şəxsən özüdür. Bakıya qayıtdıqdan sonra yoxlamanın nəticəsi barədə
Əli Kərimova yazılı arayış təqdim
etdim. O, məni qəbuluna çağırdı, söhbət etdikdən sonra dəstəyi götürüb raykomun birinci katibi ilə çox sərt
danışdı, axırda dedi: "Bir daha belə çirkin işlərə baş qoşsanız, bəxtinizdən
küsün!" O gündən Saatlı rayonunun xalq nəzarəti komitəsi sədrindən
şikayət almadıq...
Əli
Həbib oğlu Kərimovun rəhbərliyi dövründə
respublikamızda xalq nəzarəti orqanları həqiqətən
xalqın ən çox inandığı bir təşkilat idi.
Müəllifin xatirə dəftərindən
1962-ci
il may ayının 16-da Bakı Şəhər Komsomol Komitəsinin qərarı
ilə Azərbaycan Dövlət Universiteti komsomol komitəsinin
birinci katibi vəzifəsindən kənar edildim. Bir neçə
ay işsiz qaldım. Nəhayət, 1961-ci il oktyabrın 22-də Bakı Pioner və Məktəblilər Sarayının
direktoru Əhməd Əliyev məni ədəbi-yaradıcılıq dərnəyinin
"pedaqoqu" vəzifəsinə
işə qəbul etdi. Dərnək üzvləri arasında hazırda respublikamızın elm və sənət aləmində çalışan Mehriban Rzayeva, İradə Əliyeva, Mərahim Fərzəlibəyli,
Firudin Qurbansoy, Yavər Eyvazov, Elxan Əzizov, Fikrət Şiriyev, Bəxtiyar Məmmədzadə
və başqaları vardı. "Pedaqoq" adını doğrultmağa çalışırdım ki... bir gün məşğələdən
sonra Əhməd Əliyev məni otağına dəvət etdi. Bildirdi ki, Universitetin rektoru Şəfahət Mehdiyev məni axtarır, onun yanna
get. O zaman ADU indiki İstiqlaliyyət küçəsindəki
İqtisad Universitetinin binasında yerləşirdi. İkinci mərtəbəyə
qalxdım, komsomol komitəsinə baş çəkdim. Birinci katib, etibarlı dostum Yusif Mehdiyev
və uçot bölməsinin müdiri, xətrini dünyalarca istədiyim Xanım Bağırova məni səmimiyyətlə qarşıladı.
Rektorun qəbuluna Yusif Mehdiyevlə birlikdə getdim. İçəri girən kimi Şəfahət müəllim ərklə dedi:
- A kişi, hardasan, dünəndən səni axtarıram... Təcili get KQB-nin binasına...
-
Orda nə işim var? - deyə hörmətli rektorun sözünü kəsməli
oldum.
Şəfahət
müəllim gülümsəyərək:
-
O binanın yarısında Partiya-Dövlət Nəzarəti Komitəsi yerləşir.
Qəbul dəftərinə
adını yazıblar. Çıxırsan ikinci mərtəbəyə, Əli
Kərimov yoldaşın yanına, - dedi.
Yarım
saatdan sonra "KQB"-nin binasına payi-piyada çatdım, Partiya-Dövlət
Nəzarəti Komitəsi sədrinin qəbul otağında çox gözləmədim.
Respublika miqyaslı
tədbirlərdə üzünü
gördüyüm ciddi görkəmli bir insan masa arxasından
ayağa qalxaraq əlimi sıxdı, "əyləşin" - dedi. -
Sözünə davam etdi: - Şəfahət Fərhadoviç sizi xarakterizə edib. Komitəyə azərbaycanca
mükəmməl bilən
əməkdaşlar axtarırıq,
səni ştatımızdakı tərcüməçi vəzifəsinə
götürmək istəyirik.
Fikriniz?
- Minnətdaram, yoldaş Kərimov, etimadınızı doğrultmağa söz verirəm.
Əmək
kitabçama "ədəbi yaradıcılıq dərnəyinin pedaqoqu"
sözündən sonra 1963-cü il dekabrın 19-da bu cümlə yazıldı: Azərbaycan
KP MK-nın və Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin Partiya-Dövlət
Nəzarəti Komitəsinin tərcüməçisi vəzifəsinə
işə qəbul edilsin..."
Teyyub Qurban
Ekspress.- 2009.- 17-19 oktyabr.- S. 14.