Muğama sevgi Allaha olan sevgidir

 

Dünya musiqisinin əcdadı barədə düşüncələr

 

Hələ də sirləri bu günə kimi məlum olmayan "Muğam"ı dinlədikcə adamın qəlbində bir yanğı, bir ağrı baş qaldırır. Bizi mənən saflaşdırır, öz sehrinə alıb çox-çox uzaqlara aparır. O uzaqlara ki, müqəddəslərin ruhu orada uyuyur. Bizim içimizdə bir sevgiyə, məhəbbətə çevrilir. O da bizə işıqlı dünyanı, qalaktikanı bəxş edən Allah sevgisidir...

Muğam haqqında böyük sənətkarlarmızın müxtəlif fikirləri var. Amma onlardan fərqli olaraq Şakir Qabıssanlı "Muğam" sənətinə başqa prizmadan yanaşır. Ş.Qabıssanlı ilə söhbət əsnasında bunları söylədi: "Dünyanın ilk dini kitabı və atəşpərəstlərin müqəddəs kitabı olan "Zənd Əvəsta"da dünyanın əvvəli və sonuna xitabən yazılıb: "İki dünya iki gövhərdir". 1-ci gövhəri bu dünyada elə cilala ki, onu o biri dünyada boynundan asa biləsən. Bəli, 1-ci gövhərin cilalanması mənəvi dünyamıza, ruhu dünyamıza olan hesabatımızdır. Yadda saxlamalıyıq ki, bizim dünyamızı Allah-Təala bizə bəxşeyiş edib.

Dünyamızı və biz insanları müqəddəs Allah yekbədən edib. Yəni zərrələr birləşib yekbədənə çevrilir və sonda Yeksanla qovuşur. Belə ki, tozdan, torpaqdan yaranan dünya da, insan da sonda ona qovuşur. Budur ömür karvanının keçdiyi yollar. Yaranan hər bir canlıya ömür bəxş edilib, lakin dünyanın şərəfi, mənalı incisi insan bu canlılardan fərqlənir. Allahın ən sevimli bəndələridir yaşadan insanlar. Bəli, o insanlar yaşayırlar ki, onlar bəşəri xidmətlər göstərirlər. Bunlara deyirlər Allahın sevimli bəndəsi. Bu zirvəyə, Rəbbin özünün dediyi kimi, minlərdən 1-i sahib olur. Həqiqi mənada Allahın xoşbəxt, əlçatmaz bir bəndəsinə çevrilir".

- Şakir müəllim, bəs nədir bu əlçatmaz duyğulara malik olan , əməl?

- Bu əməl dünya mədəniyyəti sahəsində özünə xüsusi yer tutan "Muğam"dır. Ona görə ki, "Muğam" dünya musiqisinin əcdadı, əcdadlarımızın yaratdığı, sonu ərşi fələkdə mələklərə qovuşan musiqi dünyasıdır. Mənbələrə əsasən, muğam hələ 8 - 9-cu minilliklərdən dünyanın, cümlə bəşəriyyətin fəlsəfi baxımdan yaranmasının avazda ifadəsidir.

- Bəs üçün dünyanın ilkin mənəvi aləminin təcəssümü olan dünyəvi abidəsi yaradılmayıb?

- Deməli, bu müqəddəsliyi Allah sevdiyi insana bəxş edəcəyini gözləyirdi. Bəli, yetişdi gəldi o zaman. Bu insan Allahın sevimli bəndəsi Mehriban xanım oldu. Ona qədər çox insanların maddi imkanı var idi bu abidəni ucaltmağa. Ancaq ucaltmadılar. Ona görə ki, Allah belə bir əvəzsiz qüdrəti, gücü, milyonlardan birinə, sevdiyi bəndəsinə verir. Tarixi mənbələrə görə, "Muğam"ın ilkin sədaları ərşi fələyə 7 - 9 min illər bundan əvvəl yol alıb. Bu sədaların ilkin ocaqları Ümbakı Bakı oldu. ( Bakı - "ağlayan", "ağı deyilən", "ələm", "hüzn yeri" deməkdir. Ümbakı isə "Ana Bakı" deməkdir). Zamanında bütün dünyadan bu yerlərə ziyarətə gələrdilər. Dahi şairimiz N.Gəncəvinin dili ilə desək ("İsgəndərnamə"):

 

Nilin mənbəyindən ta Gərdə qədər,

Çin dənizindən ta Zəndə qədər.

Elçilər axışdı xərac verməyə,

Taxtına, tacına alqışlar deyə.

 

Zənd , Gərd (Gərd - gərdişi-dövran, Girdimana işarə) Azərbaycan idi. Azərbaycana dünyanın bir çox şəxsiyyətləri - İsgəndər, XII Legion, Pompey başqaları ("Qabıssan qayaları") ziyarətə gəlmişlər.

Qədim "Zənd Əvəsta"da yazılır ki, ("Avesta" - səh. 30) müqəddəs adam o şəxslər sayılır ki, 3 əsas prinsipə sahib olsun. Uğurlu düşüncəyə, uğurlu danışığa uğurlu əmələ inansın onları həyata keçirsin. Bəli, "Muğam" ocağında ona münasibətdən dünyada yüksək düşüncə, əməl, danışıq yoxdur. Ona görə ki, "Muğam" dünya musiqisinin əvəzsiz əcdadıdır.

- Şakir müəllim, söhbətinizdən belə çıxır ki, paytaxtımız Bakı şəhərində bu ocağın ("Muğam" mərkəzinin) yaradılması heç təsadüfi deyil...

- Çox doğru buyurursunuz. Həqiqətən dünyada ilk musiqi sədaları məhz Qabıssan qayalarında qaval (Qəbail, Qəbilə) daşı ilə onun ətrafında dövr etməklə, əllər yuxarı qalxmaqla "Yahu" - ya Allah, Aman Allah, əllər aşağı salınmaqla "Yarai" - yəni mənə güc ver, qüvvət ver ya Allah demək dünyanın ilk musiqi sədaları olub. Bu sədaların tarixi hələ 8 - 10 min illər bundan əvvəl başlayır. Həmin illərdən Ana Qabıssan Abişirun ("Qobustan", "Apşeron") dünya musiqisinin əcdad məkanı sayılmaqla dünya ziyarətgahına çevrilib. (Qabbısan qayaları "Qabıssan xalçaları"ndakı işarələr bunları tam təsdiq edir). Bəli, bu müqəddəs sözlər Avropa tarixçilərinin "Kabiristan", "Kabıstan" dediyi ( Qədim Qabıssan) ulu məkanda olub. 1947-ci ildən ulu məkanın adını dəyişib "Qobustan" etdilər. Bu ilk sözlər səslər məhz bu məkandan dünyaya yayılmışdır.

- Nədir bu avazla səslənən səslər?

- Bu avazlı səslər İbrahimin dilindən süzülmüşdür - "A dad", "Bey dad", "Yar aman" s. Mənaları "Haqqa, ədalətə gəlin, ey bütpərəstlər, Rəbbimiz cansız bütlər yox, ərşi-fələk dərgahında oturan Allahdır". "Bey dad" deməklə İbrahim Günəşə - Beyzəyə üzünü tutmaqla haqqa çağırdı insanları. "Yar aman ("Yar" - Allah, "aman" - "camaat" deməkdir) - Rəbbim mənə güc ver ki, Qövmümü haqqa, paklığa çatdırıb, cəhənnəm əzabından qurtarım. Nəhayət, İbrahim oddan salamat çıxdıqdan sonra "Daley - daley" sözləri ucaldı səmaya. Yəni dəlillərlə sübut etdi bütpərəstlərə, insanlara Rəbbinin varlığını. Bəli, İbrahimin dilindən süzülən bu müqəddəs sözlər bəşər musiqisinin ilkin sədalarının əsasıdır. Həmçinin elmin Adəmi olan fəlsəfənin ilk qızıl kərpicləri olub. Budur mənim təyin etdiyim "Muğam fəlsəfəsi", danılmaz "Muğam tarixi". Bəli, "Muğam" musiqi dünyasının ana beşiyidirsə, məkanı Ana Qabıssan - Abişurundur.

Bəli, "Muğam mərkəzi"nin yaradılması dünyanın mənəvi incisi, mənəvi möcüzəsi sayıla bilər. "Zənd Əvəsta"da ( "Avesta" - səh. 43) qeyd edilir:

Bu zaman iki gövhər bir-birinə rast gəldi, dünyada ilk olaraq varlıq yoxluğun təməlini qoydular. Yoxluq "Muğam"ın tarixi izlərinin itməsi, varlıq isə "Muğam"ı dünyaya göstərmək oldu. Belə xidmətlərin əvəzinin verilməsi, əlbəttə, Rəbb tərəfindən " Zənd Əvəsta"da xüsusi qiymətləndirilir.

"O zaman o adamlar vəd edilmiş mükafata çatacaq, Bəhmən (müqəddəs), Məazın ( Allahın ocağı) behiştin xeyirli sarayında yerləşəcəklər ki, yaxşı ad qazanmışlar. Ona görə ki, onlar müqəddəsliyi yaradanlardır.

- Siz "Muğam mərkəzi"nin yaradılmasını Allahın sevgisindən doğulan zərurət kimi qiymətləndirirsiniz, elədirmi?

- Həqiqətən belədir. Fikrimi təsdiq etmək üçün "Zənd Əvəsta"ya nəzər yetirək ("Avesta" - səh. 59): "Ey Əhura", (Ahu - "məaz", "sığınacaq", "müqəddəs yer") dünya üçün ən yaxşı hesab etdiyin işləri mənim təlimatım üzrə yerinə yetirən kişi qadına doğruluq tərəfdarı olduqlarına görə behişt nəsib edilsin".

- Sizin fikrinizdən belə çıxır ki, Muğam onun tarixi indiyə qədər açılmayıb, öz həllini tapmayıb...

- Elədir. İndiyəqədərki tarixi axtarışlar araşdırmalar bu mənşəyin məkanını müxtəlif yerlərə şamil etdiklərindən ortaq bir məxrəcə gəlməyiblər. Muğam musiqi dünyasının beşiyi, əcdadıdırsa, deməli, sivilizasiyanı da o məkanda axtarmaq lazımdır. Rəssamlığın ilk cizgiləri Qabıssan qayalarında çəkilibsə, mifoloji xalça ipləri diş dırnaq ilə burada əyrilibsə, İbrahimin vəsfinə qoşulan yüzlərcə mahnının vətəni Qabıssandırsa, "Muğam"ın ilk sədaları ağılar, ələmlər, hüznlərdisə. bunları yaradan muğlar ya parslar dediyimiz atəşpərəstlərdirsə, səcdə etdikləri göy aləminin inciləri ulduz, Ay, Günəşdirsə, Yer məkanında səcdəgah ocaqları Qabıssan qayaları, Safi Həmid, Bibiheybət Atəşgahdırsa, bundan arxaya tarix yoxdur axı?! Budur dünyamızın ilkin mənəvi xəritəsinin mənzərəsi. Şair Bilal Şirvaninin dili ilə desək:

 

Adi görünməsin sənə o "Aləm",

Bir saman çöpünün öz miqdarı var.

Var tarın, kamanın gecə əzanı,

Səsi Qabıssandı, dəf - qabalı var.

 

Qabıssanın mənəvi, ilkin incisi (həm dünyanın) qaval (qəbail) daşından qabaq, bu daşla bağlanan söz, səs, avaz, rəqs olmayıb. Təxminən 10 min ildən sonra siz "Muğam mərkəzi"ni yaratdınız, bütün muğam dünyasının insanlarını bu müqəddəs ocağa ziyarətə gətirdiniz, bu gözəl yeri Muğamın ana vətəni Bakıda müqəddəs ocağa çevirdiniz. Bunları Allaha sevginiz kimi qiymətləndirirəm. Bütün bunları dünyaya bəxş edən Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, millət vəkili Mehriban xanım oldu. Bəli, o yaratdı bu mənəvi möcüzəni! Sivilizasiyanın mənəvi zərini 10 min ildən sonra ilk dəfə Mehriban xanım cilaladı.

 

Möhtəşəm saraylar xarab olacaq,

Yağışdan, küləkdən hər şey solacaq.

Sən qurdun "Muğam"dan yüksək bir bina,

Yağışlar, tufanlar toxunmaz ona.

 

Bütün səmimiyyətimlə deyirəm ki, Mehriban xanımın Müqəddəs Muğam Ocağını yaratması Allaha olan sevgisi o böyük Yaradana hesabatıdır. Bu yaradıcılıq incisi onun Rəbbə göstərdiyi sədaqət şəhadətnaməsidir.

  

  

Qələndər Xaçınçaylı

 

Həftə içi.- 2010.- 9 iyul.- S. 4.