Milli kitabxanamızdan təəssüratlar

Mütaliə etmək istəyənlərə burada kifayət qədər şərait var

Kitab elm mənbəyidir. Bu hikmətli sözlər hər bir ziyalının yaddaşında iz qoyan kəlmələrdir. Bəs elm əldə etmək üçün kifayət qədər dəyərli kitablar və kitabxanalar varmı? Yaxud yetərincədirmi? Bu suallara cavab tapmaq məqsədi ilə yolumuzu ölkənin ən öndəgedən kitabxanası sayılan M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanasından saldıq. Xatırladaq ki mayın sonları kitabxananın yarandığı tarix kimi qeyd edildiyindən onun tarixinə qısa nəzər salmaq heç də pis olmaz.

Azərbaycanın baş kitabxanasının yaranması tarixi 1922-ci ilə təsadüf etsə də, kitabxananın rəsmi açılışı 1923-cü il mayın 23-də baş tutub. Kitabxana yaradılan zaman fondunda 5000 nüsxə kitab olub. Bu günsə bu rəqəm 4 milyon 513 min təşkil edir. İlk zamanlar oxucuların sayı 3183 nəfər təşkil edib. Bunların da 2957-si kişilərin, 226-sı isə qadınıarın payına düşüb. Həmin vaxtla müqayisədə bu gün il ərzində kitabxananın oxucularının sayı 34.000 nəfərə çatır.

Kitabxana fəaliyyətə başlayan zaman ilk direktoru səlahiyyətində 13 nəfər işçisi ilə M.Səlimov olub. Onlar fəalliyyətə başlayarkən kitabxana Milli Elmlər Akademiyasının binasında yerləşirdi. 1939-cu ildən isə kitabxana böyük dramaturq M.F.Axundovun adını daşıyır. Kitabxananın tarixində iz qoyan hadisələrdən biri də 1961-ci ildə hazırkı əzəmətli binaya köçürülməsi olub. Binanın layihəsinin müəllifi Mikayıl Hüseynovdur.

Bəs görəsən, milli kitabxanamızda vəziyyət nə yerdədədir? Kitabxana öz üzərinə düşən vəzifənin öhdəsindən layiqincə gələ bilirmi? Bu suallara cavabı isə ilk növbədə kitabxana işçilərinin, oxucularının dilindən öyrənməyə çalışdıq. Kitabxananın qapısından içəri keçərkən öncə oxucuları qarşılayan nəzarətçi qadınlar olur. Onlara, sadəcə, oxucu biletini göstərib zala keçmək kifayətdir. Kitabxanaya daxil olduğum anda səliqə-sahmanın mövcudluğu diqqətimi cəlb etdi. Təbii ki, bir jurnalist kimi məni öncə maraqlandıran məsələlərdən biri dövri mətbuat zalının hansı şəraitdə və oxuculara necə xidmət göstərdiyini öyrənmək oldu. Bu zal 67 nəfər oxucu üçün nəzərdə tutulub. Zalda 4 illik jurnal və 5 illik qəzetlər saxlanılır. Həmçinin kimliyindən asılı olmayaraq hər bir kəs üçün açıqdır. Daha dəqiq məlumatları əldə etmək üçün zalın müdiri Fəridə Hacıyevayla qısa sorğu keçirməyi qərara aldım.

- Gənclərin mətbuata marağı nə dərəcədədir?

- Bizim oxucularımızın böyük hissəsini orta yaş və nisbətən yaşlı nəslin nümayəndələri təşkil etsələr də, gənc tələbələrin də mətbuat zalına tez-tez müraciətinə rast gəlinir. Biz də böyük həvəslə onlara yardımımızı göstəririk.

- Müasir mətbuatdan ən çox oxunan qəzet nümunələri hansılardır?

- "Azadlıq", "Ədalət", "Kaspi", "Bizim yol", "Olaylar", "Həftə içi", "Exo", "Nedelya" qəzetləri ən çox oxunan qəzetlər sırasındadır.

Mətbuat zalında qarşılaşdığım xoş mənzərələrdən biri də burada 1975-ci ildən fəaliyyət göstərən qocaman kitabxana işçisi Abhəyat Rzayeva ilə tanışlıq oldu. Bu yaşda da oxucularına yorulmadan və həvəslə xidmət göstərirdi. Buradan çıxıb yollandıq tələbə gənclərə xidmət zalına. Saat 14:00 olmasına baxmayaraq 280 nəfərlik oxucu yerlərindən 40 - 50%-i artıq dolu idi. Oxucu qrupları arasında yenə də üstünlüyü universitet tələbələri təşkil etsələr də, ortatəhsillilər də zalda gözə dəyirdi. Vəziyyətin nə yerdə olduğunu öyrənmək məqsədi ilə zaldakı oxuculara bir sıra sualla müraciət etdim. Onu da qeyd edim ki, oxucular arasında İncəsənət və Mədəniyyət, Dövlət Pedaqoji, Beynəlxalq universitetlərin tələbələri daha çoxluq təşkil edirdi. Bunu həm kitabxana işçilərindən, həm də özümüzün zalda apardığımız sorğu zamanı öyrəndik. Müsahibim - Dövlət Pedaqoji Universitetinin ibtidai metodika fakültəsinin tələbəsi Afaq Səfərli oldu.

- Sizlər üçün yaradılan şəraitdən razısınızmı?

- Şərait normaldır. Mənə lazım olan ədəbiyyatın bir hissəsini tapsam da, bəzilərini əldə edə bilmirəm. Kitabxana işçilərinin bizimlə rəftarı çox gözəldir.

- Bəs çatışmayan cəhətlər hansılardır?

- Yay vaxtlarında tələbələr üçün bufetin olmaması bir qədər bizim üçün çətinliklər törədir. Bu da normal fəaliyyətimizə mənfi təsir edir. Həmçinin bəzi vaxtlar oxu zalında sakitliyə riayət edilməməsi bizə bir qədər mane olur.

Növbəti - elmi zallar da humanitar və texniki zallardan ibarət olmaqla 2 yerə ayrılıb. Humanitar elmlər zalında oxucular üçün ayrılmış yerlərin sayı 36-dır. Burada yerləşən ədəbiyyat nümunələrinin sayı 2368 nüsxə təşkil edir. Ədəbiyyatın böyük qismi rus dilindədir. Zalda həmçinin əlifba və sistemli kataloqlarından da istifadə olunur. Oxucuların əksəriyyəti elmi işçilərdən ibarət idi. Burada oxucuların vaxt itkisinin qarşısını almaq məqsədi ilə sifarişlər 5 gün müddətinə zalda saxlanılır.

Dəqiq və texniki elmlər zalı da kitabxananın 2-ci mərtəbəsində yerləşir. Oxucu yerinin sayı 22 nəfərlikdir. Kitabxana nümayəndəsinin məlumatına görə, fondda 2005 nüsxə ədəbiyyat toplanıb. Bunların da 332-si Azərbaycan, 1673-ü isə rus dilindədir. Zalda olduğumuz müddətdə oxucuların əsasən tibb işçilərindən ibarət olduğunu gördük. Xarici ədəbiiyat zalı diqqətimizi xüsusi cəlb etdi. Bu dəfə isə müraciət etdiyimiz şəxs xarici ədəbiyyat və beynəlxalq kitab mübadiləsi şöbəsinin müdiri Zibeydə Məmmədova oldu. Əvvəlcə söbənin tarixi haqqında bizə qısa məlumatları çatdırdı: "Bu zal 1965-ci ildə yaradılıb. Oxucular üçün 66 nəfərlik yer nəzərdə tutulub. Bu şöbədə 1994-cü ildən BMT-nin, YUNESKO-nun ədəbiyyat nümunələri saxlanılır. Beynəlxalq kitab mübadiləsi də aparmışıq. Həmçinin xarici ədəbiyyat nümunələri burda geniş təbliğ olunur. Bu fondda 40 dildə müxtəlif xalqların dilində olan ədəbiyytatlar qorunub-saxlanılır.

- Milli kitabxanamızın hansı beynəlxalq milli kitabxanalarla əlaqəsi var?

- Hazırda 30-a yaxın ölkənin milli kitabxanaları ilə kitab mübadiləsi aparılır. Hazırda bizim fondumuzda 300.000 kitab saxlanılır.

Zibeydə xanımla söhbətdən sonra xarici ədəbiyyat zalına keçdik. Burada kitablar, ədəbiyyatlar kifayət qədər olsa da, oxucular üçün ayrılmış zalın həddən artıq kiçikliyi diqqətimizdən yayınmadı.

Not nəşrləri zalının da maraqlı cəhətləri və özəllikləri var. Musiqi aləmimiz haqqında məlumat əldə etmək üçün bölmə müdiri Məlahət xanıma müraciət etdik. O, qısaca olaraq bu zalın tarixçəsi barədə məlumatı bizə çatdırdı: "1961-ci ildə kitabxananın nəzdində müsiqi şöbəsi yaradılıb. Bizim şöbədə 1981-ci ildən etibarən Azərbaycan bəstəkarlarının əlyazmalarının nümunələri saxlanılır. Hazırda bu əlyazmaların sayı 2085 nüsxə təskil edir. Biz 3 formatda qramofon valları da almışıq. Hazırda bu valların CD-lərə köçürülməsi prosesi gedir".

Bu zalda olduğumuz zaman maraqlı nümunələrdən biri də "Musiqi dünyamız" adlı musiqi tariximizdən bəhs edən nümunənin burada oxucuların istifadəsində olması idi. Həmçinin bu zal yaradılan zaman buraya gətirilən qədim milli musiqi alətlərimizdən tar, kamança və pianino da qorunub-saxlanılır. Gün ərzində oxucularımızın sayı isə təxminən 10 - 15 nəfər təşkil edir. "Tanınmış incəsənət nümayəndələrindən sonuncu dəfə kimlər sizə müraciət ediblər" sualına Məlahət xanım belə cavab verdi: "Son zamanlar Aygün Hümbətova, Gülüstan Əliyeva, Samir Cavadov bizə müraciət ediblər".

Musiqi zalından xoş təəssüratla ayrılandan sonra növbəti üz tutduğumuz zal "Nadir kitablar" bölməsi oldu. Bu bölmə öz füsunkarlığı ilə sanki insanı qeyri-adi aləmə aparır. Bölmənin tarixi, əhəmiyyəti haqqında məlumatları biz bölmənin müdiri Məlahət Qulamovadan aldıq. Onun məlumatına əsasən, bu bölmə 1962-ci ildən fəaliyyət göstərir. Fondda 7000-ə yaxın nadir kitab qorunub-saxlanır və oxucuların istifadəsinə təqdim olunur. Burada 16 dildə kitablar mövcuddur.

- Nadir kitablar bölməsinin əsas vəzifəsi nədən ibarətdir?

- Bölməmizin əsas vəzifəsi elmi baxımdan, nəşr tarixi baxımından qiymətli hesab olunan nəşrləri toplamaq, mühafizə etmək və ictimaiyyətin istifadəsinə verməkdən ibarətdir. Nadir kitablar bölməsi əsasən elm, mədəniyyət sahəsində çalışan işçilərə, aspirantlara və başqa oxuculara xidmət göstərir. Bu bölməyə orta hesabla ildə 2000 oxucu müraciət edir.

- Bəs ən qədim nümunələr hansılardır?

- Ən qədimi XVI əsrdə alman dilində çap edilən "Türklər haqqında 10 nəsihət" kitabıdır. Digər ən qədim kitab isə "Türkiyə tarixindən" adlanır.

Buradan da yollandıq "Avtoreferatlar və dissertasiyalar" zalına. Şöbə müdiri Gülər xanım şöbənın işləri ilə bizi tanış etdi: "Bu şöbə 2008-ci ildən müstəqil fəaliyyət göstərir. Burada 1993-cü ildən bu günədək respublikamızda müdafiə olunan dissertasiyalar (Azərbaycan və rus dilllərində) və onların avtoreferatları mühafizə edilir. Hazırda şöbənin fondunda 7956 dissertasiya saxlanılır. Bu yaxınlarda şöbəmizdə mədəniyyət və turizm naziri Əbülfəz Qarayevin iştirakı ilə dissertasiyaların elektron versiyalarının açılışı oldu. Elektron dissertasiyalardan oxuculara 2300 nüsxə istifadəyə verilib. Gündəlik olaraq bu zaldan istifadə edənlərin sayı 35 - 45 nəfərarası təşkil edir. 1 gündə orta hesabla 120 - 140 arası dissertasiyadan istifadə olunur".

Milli kitabxanamızın ən əhəmiyyətli şöbələrindən biri də "Azərbaycan ədəbiyyatının arxivi"dir. Digərlərindən fərqli olaraq zalı hər bir oxucu üçün açıq deyil. Burada akademik, aspirant və elmi işçilər fəaliyyət göstərir. Oxucular üçün 4 yer nəzərdə tutulub. Milli kitabxanamızda elektron kataloqun yaradılması və məsafədən kitab sifarişinin tətbiqi diqqətəlayiq işlərdəndir. Sonda gördüklərimizdən gəldiyimiz nəticə belədir ki, ölkəmizdə mütaliə etmək istəyən kəslər üçün kifayət qədər şərait var. Dövlət dəstəyinin də təhsilə, kitabxanalara qayğısı, nəzarəti yetərincədir. Bütün gənclərimizi də bu yaradılmış şəraitdən istifadə etməyə çağırıram.

Mircəlal Məcidli

Həftə içi .- 2010.- 2 iyun.- S. 4.