Qadın hüquqları ilə bağlı qanunvericiliyə dəyişikliklər paketi hazırlanır

Alimentlə bağlı məhkəmə qərarlarının icra edilməməsi sosial problemə çevrilib

Azərbaycanda qadın hüquqları ilə bağlı qanunvericiliyə dəyişikliklər paketi hazırlanır. Bu barədə İnsan Hüquqları üzrə Hüquqşünaslar Komitəsinin icraçı direktoru Emin Aslanov məlumat verib. Onun sözlərinə görə, təşkilat ekspert qrupu ilə birgə Ailə, Mülki-Prosessual, Cinayət məcəllələrinə və Məhkəmə qərarlarının icrası haqqında qanuna zəruri əlavə və dəyişikliklər paketi hazırlayır.

Paketin yaxın vaxtlarda ictimai müzakirəsinə start veriləcəyini deyən icraçı direktor bildirib ki, sənədə İctimai Ailə Məhkəməsinin yaradılması, nikah yaşlarının artırılması, boşanmanın mürəkkəbləşdirilməsi, dövlət aliment fondunun yaradılması, alimenti könüllü ödəməyən valideyn üçün müxtəlif formalı cəzaların tətbiqi və s. daxildir. E.Aslanovun sözlərinə görə, qanunvericiliyə təkliflər komitənin həyata keçirdiyi "Qadın hüquqlarının müdafiəsinin məhkəmələrdə monitorinqi" layihəsi çərçivəsində apardığı araşdırmanın nəticələri əsasında hazırlanıb.

Layihə çərçivəsində təşkilat yarım il müddətində Bakı şəhərində qadınların qarşı tərəf olduqları 100-ə yaxın məhkəmə prosesini monitorinq edib, məhkəmə proseslərində vəkillik və nümayəndəlik fəaliyyətini həyata keçirən hüquqşünaslarla qadın hüquqlarının müdafiəsində olan nəzəri və praktik problemlərlə bağlı sorğu-müsahibələr aparıb, müxtəlif ölkələrin ailə qanunvericiliyini öyrənib: "Layihə çərçivəsində görülmüş işlərin nəticəsi olaraq indidən demək olar ki, məhkəmələrdə nikahın pozulması, əmlak və aliment tələbi ilə bağlı işlərə baxılmasında vəziyyət ürəkaçan deyil. Qadınların məhkəməyə müraciət etməsi, məhkəmənin ailənin qorunub-saxlanmasında rolu, dövlət büdcəsi hesabına yüksək keyfiyyətli hüquqi yardımla təmin olunma, uşaqlara aliment verilməsi ilə bağlı məhkəmə qərarlarının icra edilməsi və digər bu kimi məsələlərdə kifayət qədər problemlər mövcuddur. İş axtarmaq üçün müxtəlif xaricə ölkələrə gedərək sonradan qayıtmayan kişilərin həyat yoldaşları uzun illərdir ki, faktiki boşanma vəziyyətində yaşayırlar. Boşanmış ailələrin əksəriyyətində uşaqlar maddi və mənəvi sıxıntı içində olurlar. Bu vəziyyətin bir səbəbi də qadınların uşaqlarına görə aliment ala bilməməsidir. Hazırda alimentlə bağlı məhkəmə qərarlarının icra edilməməsi çox ciddi sosial problemə çevrilib".

İcraçı direktor qeyd edib ki, Ədliyyə Nazirliyinin İcra Baş İdarəsinin məlumatına görə, idarədə 2009-cu ilin 6 ayında alimentlə bağlı 22.268 iş olub. Bu isə ümumi işlərin 37 faizini təşkil edir. 2009-cu ilin 6 ayı ərzində alimenti verməkdən boyun qaçıran 184 nəfər barəsində inzibati tənbeh tədbirləri görülüb, 37 nəfər barəsində isə cinayət işi başlayıb.

E.Aslanovun sözlərinə görə, qadınlar boşanma prosesində özlərindən asılı olmayaraq keçmiş ərlərinin qanuni gəlirlərini sübut edə bilmir və bu səbəbdən də alimentin zəruri məbləğdə tələb edilməsində çətinliklər yaranır. Boşanan ərin rəsmi iş yerinin olmaması, yaxud belə iş varsa da, ancaq əməkhaqqının cüzi hissəsinin rəsmi, əsas hissəsinin isə qeyri-rəsmi olması ona gətirib çıxarır ki, məhkəmə alimentin məbləğini yaşayış üçün zəruri olan məbləğdən də az tutmaq məcburiyyətində qalır: "Təcrübə göstərir ki, maddi, mənəvi və hüquqi köməkdən məhrum olan qadınların əksəriyyəti insan alverinin qurbanına çevrilmə təhlükəsi qarşısında qalırlar. Belə qadınlar uşaqlarını lazımi səviyyədə tərbiyə və himayə edə bilmədiklərindən uşaqlar özləri erkən yaşlarından işləməyə, dilənməyə və s. istismara məruz qalırlar".

Kişilər alimentdən boyun qaçırır

Sovet rejiminin süqutundan sonra baş verən bir sıra dəyişiklik ölkəmizin ailə modelinə də müəyyən korrektələr etdi. O cümlədən boşanan ailələrdə övladın qayğısına qalmaq məsələsi də problemlərsiz ötüşmədi. Elə indi də əksər boşanmış ailə də aliment məsələsi mübahisə mövzusu olaraq qalır.

"İki uşağım var. Yoldaşımdan 8 aydır boşanmışam. Məhkəmə hər uşağıma 50 manat aliment kəsib. Ancaq 100 manatı da vaxtlı-vaxtında ala bilmirəm. Yoldaşım özəl şirkətdə çalışırdı. Maaşı çox olsa da, məhkəməyə saxta sənəd göstərdi. Sənəddə maaşının miqdarını çox az yazdırmışdı". Bu sözləri adının çəkilməsini istəməyən bir qadın deyir. Boşandıqdan sonra uşağı üçün aliment ala bilməyən bu cür anaların sayı minlərlədir. Bu fikirdə olan Qadın Krizis Mərkəzinin rəhbəri Mətanət Əzizova deyir ki, onlara alimentlə bağlı 2 növ müraciət daxil olur: "Bəzi xanımlar rəsmi nikahda yox, molla kəbinində yaşayırlar. Onlar bilmirlər ki, aliment almaq üçün məhkəməyə müraciət edə və aliment tələb edə bilərlər. Məhkəmənin qərarı var ki, kişi öz uşağı üçün aliment ödəməlidir, amma qadın bu alimenti ala bilmir. Kişilərdə belə bir fikir formalaşıb ki, əgər o, həyat yoldaşı ilə yaşamırsa, deməli, ona bir qəpik pul ödəməli deyil. İkinci və əsas problem məhkəmə icraçılarındadır. Məhkəmə icraçılarına qadınlar müraciət edəndə ki, aliment ödənilmir, onlar müxtəlif bəhanələr edirlər. Baxmayaraq ki, bu, məhkəmə icraçılarının borcudur".

Mütəxəssisin sözlərinə görə, aliment verməyənlərlə bağlı müraciətlərin sayı artıb: "Son vaxtlar boşanmaların sayının artması bu problemin çoxalmasına da səbəb olub. Bəzi qadınlar öz hüquqlarını bilmir, onlar müraciət etmək üçün hansı sənədlər lazım olduğunu da bilmirlər. Elə qadınlar da var ki, məhkəmədən qorxurlar. Başqa bir problem isə kişi işlədiyi idarədə vergidən yayınmaq üçün mühasibatlıq sənədində aldığı maaşın məbləğini az yazdırır. Ancaq reallıqda çox maaş alır. Bu da aliment verilməsində yaranan problemlərdən biridir. Alimentin miqdarının çox az olmasına səbəb olur. Bəzən aliment 30-40 manat da olur. Çox zaman da məhkəmədə kişilər işləmədiklərini deyərək, alimentdən boyun qaçırmaq istəyirlər".

İddia duzgün tərtib olunarsa

Məsələnin hüquqi tərəflərinə aydınlıq gətirən hüquqşünas Səfa Məmmədovanın sözlərinə görə, qadınlar öz hüquqlarını bilmədiyi üçün alimentlə bağlı müraciət etmirlər: "Bir çox xanım boşandıqları zaman alimentlə bağlı müraciət etmir. Kişilər onlara təzyiq edərək deyirlər ki, aliment istəsən, sənin üçün problem yaradacağam. Bir qisim qadın təzyiq nəticəsində ehtiyat edərək müraciət etmirlər. Bəzi xanımlar düşünür ki, məhkəmədə süründürməçiliklə qarşılaşa bilərlər. Ancaq belə deyil. Düzgün iddia tərtib olunarsa, onların udma şansı böyükdür". Hüquqşünasın fikrincə, alimenti ödəməkdən boyun qaçıranlar üçün qanunvericilikdə ciddi cəza nəzərdə tutulmaması mövcud problemlərə yol açır. Bununla belə, hüquqşünas hesab edir ki, məsələ qanunvericilikdə mükəmməl şəkildə təsbit olunub, amma bir çoxları buna əməl etmirlər: "Ailə Məcəlləsinin 108-ci maddəsinə əsasən, aliment ödənilməsi barədə saziş üzrə aliment ödəməli olan şəxsin təqsiri üzündən aliment üzrə borclar yarandıqda təqsirkar şəxs həmin sazişlə nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyət daşıyır. Maddənin ikinci bəndində göstərilir ki, məhkəmə qətnaməsi üzrə aliment ödəməli olan şəxsin təqsiri üzündən aliment üzrə borclar yarandıqda, təqsirkar şəxs aliment alana ödənilməmiş alimentin məbləğinin faizi miqdarında ötürülmüş hər gün üçün dəbbə pulu (cərimə) ödəyir. İddia ərizəsində öz tələbini yerli qanunvericiliklə yanaşı, Azərbaycanın qoşulduğu beynəlxalq konvensiyalara uyğun əsaslandırır".

Aliment məhkəmə qərarından 5 gün sonra ödənilməlidir

S.Məmmədova alimentin məbləğinin qanunvericiliklə hansı formada müəyyən olunmasına da aydınlıq gətirdi: "Bir uşağa görə qazancın və ya valideynlərin başqa gəlirlərinin dördə biri, 2 uşağa görə üçdən biri, 3 və daha çox uşağa görə qazancın yarısı. Bu payların miqdarı məhkəmə tərəfindən ailə və maddi vəziyyət, eləcə də diqqətəlayiq olan başqa hallar nəzərə alınmaqla azaldıla və artırıla bilər. Əgər valideynlər arasında aliment ödənilməsi ilə bağlı saziş yoxdursa, məhkəmə uşaqların saxlanması üçün sabit pul məbləği də müəyyən edə bilər. Sabit pul məbləğinin miqdarı məhkəmə tərəfindən tərəflərin maddi və ailə vəziyyəti, diqqətəlayiq olan digər hallar nəzərə alınmaqla uşağın əvvəlki təminatının səviyyəsinin mümkün qədər maksimal saxlanması əsas tutularaq müəyyən edilir. Həmçinin, əmək qabiliyyətini itirmiş qadınlara da aliment ödənilməlidir. Əgər məhkəmə boşanan şəxsə qarşı qətnamə çıxarırsa və icra vərəqəsi verirsə, qətnamə icra edilməlidir. Aliment məhkəmə qərarından 5 gün sonra ödənilməli, atanın iş yerinə xəbər verilməlidir. Ailə Məcəlləsinə əsasən, borclu olan tərəf alimenti ödəmədən ölkəni tərk edə bilməz. Aliment ödəməkdən yayınan şəxs Cinayət Məcəlləsinin 306-cı maddəsi ilə (Məhkəmə qərarını icra etməkdən boyun qaçırma) məsuliyyətə cəlb edilə bilər.

Məsələ ilə bağlı Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin Hüquqi təminat şöbəsi ilə əlaqə saxladıq. Qurumdan son zamanlar alimentlə bağlı şikayətlərin sayının çoxaldığını və müraciətlərin daha çox məhkəmə icrası ilə bağlı olduğunu bildirdilər. Bununla belə, komitədən yaxın zamanlarda aliment fondunun yaradılmasının gözlənilmədiyini dedilər: "Bir çox ölkə də aliment fondu yaradılıb. Sadəcə, bizim ölkəmizdə bu, təklif olaraq qalıb. Yaxın illərdə yaradılacağı gözlənilmir. Biz öz səlahiyyətimiz çərçivəsində müvafiq qurumlar qarşısında təklif vermişik. Bu məsələnin öz həllini tapması, yəqin ki, uzun çəkəcək. Ancaq aliment fondu yaradılarsa, problem qismən həllini tapar".

Naibə Qurbanova

Həftə içi.- 2011.- 2-4 aprel.- S. 11.