Mart qırğınları ekranlaşdırılıb

1918-ci ilin baharı. "Mart hadisələri, yaxud qara oyunlar" filmi. Türk millətinə, bu etnik kimliyə aid olması nədənindən qətlə yetirilmiş talesiz körpələrə, parçalanmış ana ürəklərinə, ağsaqqallarının göz yaşına və ... hələ "sevirəm" deməyə macal tapmamış yeniyetmələrin məsum simalarına, həmçinin əksikliklər içində mərd, millətinə və yurduna sahiblik hissindən vaz keçməyi bacarmayan - cismanı yoxluqlarına rəğmən heç vaxt ölməyəcək qəhrəman şəhidlərə.

Yurd və Millət tarixini unutmağa qoymayanların narahat ruhuna ithaf olunmuş üç hissəli bədii-sənədli ekran əsəri. Üslub etibarilə film-araşdırma prinsipində çəkilmiş bu tarixi filmdə hadisələr xroniki ardıcıllıqla verilib. Həmçinin, məlum faciəyə qədərki və sonrakı tarixi hadisələri özündə ehtiva edəcək bir dövrü, eləcə də qanlı olayların başvermə səbəbləri təhlil olunacaq bu filmdə.

1918-ci il olaylarının baş verməsinə əsas zəmin nə idi? Bu qırğın gözlənilirdimi? Əgər gözlənilirdisə, bu qətliamın qarşısının alınmasına cəhd edildimi?!

Mövcud tarixdə Müsavat Partiyası nələrə nail olmuşdu? 1921-ci ilə qədərki təhqiqat və ya araşdırmaların aparılmamasının səbəbləri nələrdir? Türk qanını tökmək üçün niyə məhz, mart ayı - bahar bayramı, Novruz günləri seçilmişdi?! "Milli qırğın" planının həyata keşirilməsi üçün hansı məqsədlə Azərbaycanın ən beynəlmiləl və neft şəhəri BAKI seçilmişdi?! Müvəqqəti hökumət Rusiyada və öz ətrafında topladığı xalqlarla hansı tapşırığı yerinə yetirirdi?! Təzkib edilməsi mümkünsüz olan bu qanlı olayları uydurma hesab edən güclərin maraqları nədir?!... və digər suallara cavab axtarmaqla hadisələrin müqayisəsi aparılacaq.

"Mart hadisələri, yaxud qara oyunlar" filmi geniş tamaşaçı auditoriyasına ilk dəfə 31 mart tarixi - Azərbaycanlıların soyqırımı günündə çıxdı. Burdan da göründüyü kimi filmin nümayiş tarixi təsadüfi seçilməmişdi. Beynəlxalq Muğam Mərkəzində göstərilən film daha çox tarixi-sənədli film formatına müvafiqdir. Ekran əsərinin müəllifi Mehriban Ələkbərzadənin sözlərinə görə, bu film keçmişimizə, tariximizə bir baxışdır. "Müxtəlif arxivlərdə saxlanılan materiallar, hərbi və gizli qərarların əlyazması, proseslərin alt qatını sübut edəcək faktlar məhz "Mart hadisələri, yaxud qara oyunlar"da açıqlanıb. Tarixdə SOYQIRIM olaraq yadda qalan bu məşhur olayların obyektiv araşdırmasının əslində dünya politoloqları tərəfindən aparılması doğru olardı, ancaq Qərbin tərəddüdlə baxdığı, həqiqətdə isə sübuta ehtiyacın qalmadığı vəhşiliyə inamsız nəzərlərini görürük. Bu film, hadisələrin siyasi və tarixi qiymətini vermək mütləqliyindən doğan bir araşdırmadır. Yalnız sənədli film kimi deyil, həm də müasir araşdırma üslubuna aid canlandırma metodu ilə də "sənədli-bədii tarixi film" ərsəyə gətirmək məqsədimizdi".

Filmdə tarixçilər, ziyalılar, elm adamları tarixi reallıqla yanaşı və müqayisəli halda, öz versiyalarını, yozum və sübutlarını da irəli sürurlər. Nəriman Nərimanov, Məmməd Əmin Rəsulzadə, Məşədi Əzizbəyov, Əlimərdan bəy Topçubaşov, Fətəli xan Xoyski, Stepan Şaumyan və digər tarixi şəxsiyyətlər, tarixi hadisələr bədii dialoqlarda canlandırılıb. Qeyd edək ki, "Mart hadisələri, yaxud qara oyunlar" filminin çəkilişləri C.Cabbarlı adına Azərbaycanfilm kinostudiyasının pavliyonunda, İsmailiyyənin binasında, Bakının Dağlı məhəlləsində, Nəriman Nərimanovun ev muzeyində, İçərişəhərdə, Bayıl gəmi limanında, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutunda, habelə Azərbaycan, Türkiyə və Rusiya arxivlərində baş tutub.

Ssenari müəllifi Nadir Bədəlov, rejissoru Mehriban Ələkbərzadə, redaktoru Sevda Babayeva, quruluşçu operatoru Adil Abbasov, operatoru Elşən Əliyev, bəstəkarı Rauf Əliyevdir. Bədii səhnələrdə rol almış aktyorlar sırasında Bəxtiyar Şərifov, İntiqam Soltan, Sara Vəzirova, Abbas Qəhrəmanov, Anar Heybətov, Kazım Abdullayev, Zemfira Sadıqova, Ayşad Məmmədov və başqaları var. Qeyd edək ki, "Mart hadisələri, yaxud qara oyunlar" filmi "Salnamə" sənədli filmlər studiyasında dövlət sifarişi əsasında çəkilib.

Sevda Babayeva

Həftə içi.- 2011.- 2-4 aprel.- S. 15.