"Kaş at çapdığım yerlərdə bu gün qoltuq ağacında gəzə biləm"

Əlil şair Elman Tovuz həyatında yalnız Koroğluya qibtə edib

Onunla "Facebook" sosial şəbəkəsində tanış olduq. Bir gün səhifəmi açdım və mənə gələn mesajların içərisində maraqlı bir xahiş oxudum. "Həm bir yerli, həm də eyni orta məktəbin məzunu kimi sizinlə dost olmaqdan məmnunluq duyardım...Şübhəsiz əgər etiraz etmirsinizsə".

Şübhəsiz, mən də çox səliqəli və alicənab formada yazılmış bu müraciəti cavabsız qoymadım. Dərhal səhifəsinə girib ona dostluq göndərmək qərarına gəldim. Səhifəsini açan zaman oxuduğum kiçik tanışlıq isə... Bu məlumatı oxuyan zaman keçirdiyim hissləri dillə deməyə, yaxud yazmağa çətinlik çəkirəm. Dəhşətdir, acıdır, üzücüdür...

Söhbət dostum Elman Tovuzdan gedir. Onu oxuculara özünün sosial şəbəkədə yazdığı məlumatla tanış etmək istəyirəm.

Elman Tovuz (Elman Şəmşəd oğlu Həsənov) 10 aprel 1961 - ci ildə Tovuz rayonunun Şıxheybət (ərazi vahidi - Çataq) kəndində doğulub. 1976-ci ildə Şıxheybət kənd 8 - illik, 1978-ci ildə Bozalqanlı kənd orta məktəbini bitirib. 1984-cü idə Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı İnstitutunun (indiki ADİU) ümumiqtisad fakültəsini, eyni zamanda həmin ildə İPF-in jurnalistika (axşam) şöbəsini bitirib.

1998-ci ilədək müxtəlif vəzifələrdə çalışıb.

1998-ci ildə avtomobil qəzasına düşüb, elə o vaxtdan əlil arabasındadır. Ailəlidir.

1979-cu ildən etibarən müntəzəm olmasa da, şeirləri ilə mətbuatda görünüb. Şeirlərindən seçmələr müxtəlif kitablarda işıq üzü görüb. "Hara gedir bu yol belə?..".

"Dünya, məni mənə qaytar", "Dəlir ürəyimi demədiklərim" adlı üç kitabın müəllifidir.

Yazılanlara yalnız onu əlavə edə bilərəm ki, Elmanın övladı da yoxdur. Bu barədə çox sonralar özü dedi. "Ailədə neçə nəfərsiniz" soruşdum. "Qarılı-qocalı ikimizik". Cavabı belə oldu Elmanın. Bu tanışlıqdan sonra mən Elmanın şeirlərini gördüm. Gözəl yazır. Bu sözlər onun əlil arabasında olduğuna görə humanizm göstəricisi deyil, səmimi sözlərdir. Çünki Elman əsl şairdir.

Növbəti mərhələdə bizim "deyişməmiz" başladı. O, özünün yaratdığı poeziya inciləri ilə, mən isə poeziya sevən bir insan kimi əzbər bildiyim şeir parçaları ilə. Amma bizi daha da yaxınlaşdıran və doğmalaşdıran xüsusi bir məqam var ki, bunu yazmasam olmaz. Mən Elmandan müsahibə almaq qərarına gəldim. O da məmnuniyyətlə razılaşdı. Amma hər şənbə gününə görüş təyin etsək də, müsahibə almaq istəyim arzu olaraq qalırdı. Səbəb isə müsahibimin evinin qonaqlı-qaralı olması idi. Sonuncu dəfə qonaqlar Tovuzdan gəlmişdi. Elman dedi ki, ellilərin gəlib, getsinlər səni çağıracam, oturub rahat söhbət edərik. "Nə gətiriblər?" Bunu da mən soruşdum.Və bizim aramızda çıx maraqlı, duyğusal, kövrək dialoq alındı.

- Nə istəyir ürəyin?

- Vallah bilmirəm. Anam dünyasını dəyişəndən mənim payım kəsilib. Heç indi bilmirəm rayondan adama nə göndərirlər.

- Hə, eloğlu məni yaman kövrəltdin...

Niyəsini bilmədim bu kövrəlmənin. Çünki o demədi, mənimsə soruşmağa cürətim çatmadı. Axı zəmanə dəyişib, indi dərdi olmayan insan yoxdur. Nəyisə soruşanda kiminsə yarasının qabığını qopartmaq təhlükəsi hər addımda izləyir bizi. Bir neçə gün sonra isə "facebook"da mənə yenidən mesaj gəldi. Elman mənə şeir göndərmişdi. "Sovqat", dostum Ceyhun Nağıya". Bu şeirdən yalnız iki bəndi oxumaq bəs edir ki, Elman mənə niyə dedi "ürəyimi kövrəltdin".

Xəyalın getməsin ötən illərə,

Kimdi sən deyəni göndərən bizə...

Bilib həqiqəti, göz görə-görə

Dağ çəkmə dağ üstən ürəyimizə.

Damaqda ləzzət yox, ağızda dad yox,

Döndərib üzünü ovqatımız da.

Kənddən gələnlərin əlinə az bax,

Getdi analarla sovqatımız da...

Bəli, məlum oldu ki, şair dostumun da anası dünyasını dəyişib. Yeri behişt olsun bütün ölən anaların. Eyni dərd məni Elmana daha da bağladı. Ancaq bu insanı görmək arzusu yalnız onun şair olması, eyni zamanda əlil arabasında hərəkət etməsi ilə bağlı deyildi. Mənə daha çox maraqlı gələn 13 ildir bir addım belə, ata bilməyən, aşağı ətraflarını heç hiss etməyən bir insanın bu qədər səbrli, təmkinli, ağıllı və qabiliyyətli olmasıdır. O hamıya, mənə də həmişə səbrli olmağı məsləhət görür. Bu, artıq İlahi vergidir.

...Nəhayət iki həftə öncə Elmanla görüşmək üçün evində oldum. (Yəqin oxucular düşünə bilər ki, niyə yazı bu qədər gec yazılıb. Cavabım var. Çətinliklə kökləndim bu yazıya. Elmanı, onun problemlərini olduğu kimi qələmə almaq çox çətin imiş-C.N.). Əhmədli kəndində ikimərtəbəli bir evi var. Görüşdük və ilk olaraq xeyli susduq. Söhbətə haradan başlayacağımı bilmirdim. Həyat yoldaşı çay gətirdi və birlikdə əyləşdik. İlk sözüm bu oldu. "Gözəl eviniz var". "Layihəni qardaşın verib". Halımı görən Elman təbəssümlə sinəsinə vurdu. "Gözəl gününüz olsun. Allah hamıya ev qismət eləsin. Amma inanın ki, nə qədər gözəl də olsa, heç gözümə görünmür. Əvvəl elə bilirdim Elman yeriyəcək...". Bunu isə həyat yoldaşı dedi. Ani olaraq hamımız yerə baxırıq. Yaş dolan gözlərimi "razedka"ma mürəbbə qoymaqla gizlədirəm. Sanki hamı bu cümlənin strateji "xəta" olduğunu düşünür. "Elə bilirdim Elman yeriyəcək". Əlbəttə, ağır cümlədir. O deməkdir ki, Elman daha yeriməyəcək. Bunu insanın birbaşa üzünə deməkmi olar? Amma...

Amması odur ki, bu həqiqəti Elman özü də bilir. Söhbətimizə "necəsən" sualı ilə başlayıram. Birbaşa gözümün içinə baxır. Sanki demək istəyir ki, "görmürsən"? Mən də gözünün içinə baxıram. Çünki müsahibəyə getməmişdən özümə söz vermişdim ki, suallarımı sərt qoyacam, hətta incisə belə. Qoy yeriyə bilməyən adam öz halını dəqiq anlada bilsin. Amma sualıma adəti üzrə təmkinlə cavab verir:

- Vallah deyirsən necəsən, nə deyim, babat. Başıma gələni bilirsən. 1998-ci ildə avtomobil qəzası keçirmişəm. Həyat yoldaşım Kürdəmirdəndir. O rayonda yeni müəssisə açmağa hazırlaşırdım. Elə açılışa gedəndə qəza keçirdim. Təsəvvür edin ki, məni düşdüyüm yerdən yol kənarına kimi zorla sürüyüb gətiriblər. Nəticədə onurğa sütunum ciddi zədələnib. Həkimlər buna onurğa beyninin qapalı zədəsi deyirlər. Həkim Aydın Nağıyev məni müalicə edib. Görünən odur ki, hələlik bir əlac etmək mümkün deyil. Onu da deyim ki, neçə dəfə "Şıxlinskaya" klinikasına Türkiyədən həkimlər gəlib. Mən də ora konsultasiyaya getmişəm. Bildiriblər ki, bu yöndə Amerikada tədqiqatlar aparılır. Hətta müsbət nəticələri də var. Ona görə ümidsizliyə qapılmağa dəyməz...

Bəli. "Ümidsizliyə qapılmağa dəyməz". Elman yenə mənə, onu sevənlərə təmkinli olmağı, üzülməməyi tövsiyə edir. Baxın, biz ona yox, o bizə.

Və sonra davam edir:

- Mən ümidimi üzməmişəm. Düşünürəm ki, mütləq yeriyəcəm. Hərdən içimdən bilirsən nə keçir. Elə bir insan ola ki, mənim bu dərdimə əlac tapa. Gördüyünüz iki mərtəbə evimi ona verib, ömrümün sonuna qədər çadırda yaşamağa razıyam.

- Həyatdan razısanmı? (bu sualım da qıcıqlandırıcıdır. Axı 13 il əlil arabasında oturan adam necə həyatından razı ola bilər. Amma cavab yenə təmkinlidir).

- Razıyam. Hər halda yaşayıram. Sağlamlığımın bərpasının mümkünlüyü barədə alimlər danışırlar...Qaldı ki, mən həmişə, hər şeyə razı olan, şükr edən adam olmuşam. Məni üzən isə iki dərdim var. Biri Qarabağ dərdidir, biri də bu əlil arabası dərdi. Güman edirəm ki, hər iki dərddən qurtula biləcəm. Ümumilikdə isə iki ünvana borcum var. Biri Ulu Yaradanımdır. Onun etdiyinə, yaratdığına və bildiyinə şükür. Digəri isə həyat yoldaşımdır. Bu insan mənə bu gün də uşaq kimi baxır. Qayğımı çəkir, gün ərzində bir neçə dəfə saatla uzanmalıyam. Bütün bunları o edir, həm də tək. Bir damın altında ikimizik. Amma o mənə qulluq etməkdən yorulmur. Ona görə də yoldaşıma ünvanlanan bir şeir yazmışam. İstərdim onun bir bəndini deyim:

De, kim çəkə bilər çəkdiklərini?

Yazılsa, az olar bir kitab sənə!

Bilirəm, nə vaxtsa gözləyir məni,

Bir hesab Tanrıya!

Bir hesab Sənə!

Doğrudan böyük qadındır Elmanın həyat yoldaşı. Həm də etibarlı, vəfalı bir Azərbaycan xanımıdır. Azmı gördük, əlil olması bir yana qalsın, maddi durumu bir az zəifləyən kimi yoldaşını qoyub qaçan qadınları. Adətən belə söhbətlər başlayanda biz tərəfdə deyirlər, qulaqlara qurğuşun. Yəni qulaqlar eşitməsin belə sözləri. Bəli, qulaqlara qurğuşun. Elmanın həyat yoldaşı isə sevib ailə qurduğu insana sadiq, ona bu halında belə, qulluq etməkdən yorulmayan bir XANIMdır. Uzun danışa bilmirəm Elmanla. Amma həqiqətən də bu adamın az da olsa səbirsizlənməsini görmək keçir ürəyimdən. Odur ki, növbəti qıcıq doğuran sualı verirəm:

- Kimlərə qibtə edirsən?

- (yenə təbəssümlə). Mən bir vaxtlar "Koroğlu" dastanını oxuyub Koroğluya qibtə edirdim. Onda kənddə yaşayırdım, atım da var idi. Düşünürdüm ki, kaş mən də Koroğlu kimi at çapa, at belində igidlik göstərə bilərdim.

- Bu an üçün ən böyük arzun nədir?

- (kövrəlir). İki arzum var. Biri işğal altındakı torpaqlarımız, qaçqınlar, biri də...Elə mən də qaçqın kimi bir şeyəm. 13 ildir doğulub boya-başa çatdığım Tovuz rayonuna gedə bilmirəm. Çünki nə maşına minə bilirəm, nə də maşından düşə bilirəm. Bu da qaçqınlıq deyilmi? Məni çox yandırır torpaqlarımızın bu qədər uzun müddətdə erməni dığalarında qalması. Təsəvvür edin, yaz gəlib. Torpaq oyanır və yenə erməni tapdağında olduğunu görür. Bunu düşünmək, təsəvvür etmək belə nə qədər ağırdır. Arzu edirəm ki, torpaqlarımız tezliklə yağı tapdağından azad olsun. İkinci arzum...(yenə səsi titrəyir-C.N.). İkinci arzum odur ki, Allah mənə möhlət versin, heç olmasa iki qoltuq ağacı ilə bir zamanlar at çapdığım o yerlərdə gəzə biləm. Bundan böyük nə arzum ola bilər ki...!?

Doğrudur. 13 il əlil arabasında oturaq qalan bir insanın bundan o yana nə arzusu ola bilər ki? Elə bu arzu ilə də müsahibimlə sağollaşıb çıxıram. Qapıdan məni özü ötürür. Xeyli də qapını açıq qoyub dalımca baxır. Mən də tez-tez arxaya baxırdım. Diqqət naminə yox. Səmimi deyirəm. Mənə elə gəlirdi, bu gün də içimdə o inam var, Elman durub arxamca gələcək, yeriyə-yeriyə. Mən buna əminəm, dostlar. İnanın, Elman mütləq yeriyəcək!

Ceyhun Nağı

Həftə içi.- 2011.- 23 aprel.- S. 7.