Yazıçı xalqın danışan dilidir

Televiziyalar ədəbiyyata, poeziyaya laqeyd münasibət sərgiləyirlər

Azərbaycanda bu gün hamını düşündürən, narahat edən problemlərdən biri də yazıçı sözünün, yazıçı nüfuzunun cəmiyyətdə aparıcı mövqeyini itirməsidir. Bu yazıda "yazıçı və cəmiyyət", "yazıçı və oxucu problemləri" ilə bağlı maraqlı fikirləri oxucularımızın diqqətinə çatdırırıq.

İslam Sadıq: - Cəmiyyətin psixologiyasının, əqidəsinin, milli ictimai düşüncəsinin formalaşmasında yazıçı sözü həmişə aparıcı rol oynayıb. Tarixən belə olub. Xalq daha çox öz yazıçısına, şairinə inanıb. Əslində, xalq belə düşünüb ki, yazıçı və şair onun danışan dilidir. Bu gün necə? Azərbaycan yazıçısı, Azərbaycan şairi xalqın dili ola bilirmi?

Yusif Nəğməkar: - Ciddi bir problemə toxundunuz. Sözün əsl mənasında xalqın şairi olmaq çox çətindir, ona görə zövqlər müxtəlifdir və xalqın istəyinə cavab vermək önəmli bir məsələdir. Qarabağ problemi yaranan gündən bəri mən istər publisistlərimizin, istər yazıçılarımızın, istərsə də xalqımızın dilindən eşidirəm ki, yazıçılarımız Qarabağ probleminə toxunmurlar. Axı bu, kökündən yanlış məsələdir. Elə bil ki, burada bir günahkar var. Bəs o günahkar kimdir? Mənə elə gəlir ki, günahkar kitabların, qəzet və jurnalların az oxunması, ya da heç oxunmamasıdır.

İ.S.: - Qəzetlərlə, jurnallarla işim yoxdur, ancaq kitablar yayılmır. Yayılmaq imkanı yoxdur.

Y.N. - Təəssüf olsun ki, televiziya kanallarında da bizim istedadlı şairlərimizə az yer verilir. Mənə elə gəlir ki, poeziyada əsl mənada sənətdən az xəbəri olan və yaxud xəbəri olmayan insanlar ardıcıl olaraq öz işlərini görürlər. 5 manat pul tapanlar kitablarını çap etdirirlər. Əgər buna kitab demək mümkündürsə. Televiziya kanallarına, radio verilişlərinə çox rahat yol tapırlar. Əsl istedadlar çətinlik çəkirlər və buna görə də təbliğat məsələsi arxa planda olur. İndi xalq, millət, tamaşaçı, dinləyici, oxucu haradan bilsin ki, Qarabağ problemi ədəbiyyatımızda hansı səviyyədə əks olunub. Amma bir qələm əhli kimi demək istəyirəm ki, son dövrdə çap olunan 3 kitabımın Qarabağ probleminə həsr olunması faktdır. Elə götürək "Zal ağacı" poemasını. Bu əsər bir tərəkəmə oğlu Zal dayının, çoban bir kişinin fədakarlığından, aranı, yaylağı birləşdirə bilən ulu kişilərin, böyük kişilərin cəsarətindən söhbət açır, Zal dayının timsalında. Və burada göstərirəm ki, zoğal dəyənəklə at belində fərməşim, öküz belində yüküm, qoşa gözlü heybədə ağ yuxa büküm-büküm köç gedir uşaqlığım. Nə qədər köç etmişəm dağdan arana, arandan dağa. Bax onda o çomağı ilə Zal dayı 7 ermənini yıxırdı bir yerə. İndi mən deyirəm ki, tərəkəmə elim, ey tərki-vətən sənin ağacına qurban olum mən. Baxma bu ad-sanıma, baxma bu yaşıma, hərdən o ağacı endir başıma, qoy başım silkələnsin mənim. Görüm sənin o zoğal dəyənəyində, o çomağında olan qeyrət bu gün bizim toxumamızda, fəqərəmizdə varmı? Yoxdur, o boyda qeyrət bizdə. Əgər olsaydı, bir ermənini də biz vurub yıxardıq, birinin də burnunu biz qanadardıq. Amma biz burun qanadan millət deyilik. İşğal olunmuş torpaqlarımızı təmizləmək naminə biz o burnu qanadırıq. Söhbət bundan gedir. Sonra "Vəslin edamı" adlı bir əsər yazdım. Əslən Dərələyəzdən olan bir qadın torpağını itirdiyindən buna dözə bilmədi. O, dəfələrlə infarkt keçirərək Gəncədə toyda oynaya-oynaya ayaq üstə keçindi. Ona görə ki, o dərdi daşıya bilmədi. Sonra mən onların nəvələrinin toyunu Şuşada, "Cıdır düzü"ndə eləmişəm. "Cıdır düzü"ndə tarixən toy olmur. Bilirsiniz, orada cıdır yarışları keçirilərdi. Amma mən toy eləmişəm, xəyalən. Ora mən Teymur xanı, Dərbənd xanı gətirmişəm. Azərbaycanda olan xanlıqlar, Təbrizdən qonaqlar gəlib, onları birləşdirmişəm "Cıdır düzü"ndə. Bu Qarabağ problemi deyilmi? Keçən il Milli Qəhrəmanımız Çingiz Mustafayevin haqqında "Çingiz çini" adlı bir poema yazdım. Bu, başdan-başa Qarabağ dərdinə, Qarabağ savaşına, Qarabağ döyüşünə və gələcək qələbəmizə həsr olunmuş bir əsərdir. İndi bu tərəfdən də oxucularımız deyir ki, bizim şair və yazıçılarımız az əsərlər yazır. Düzdür, mən televiziya verilişlərinin birində söylədim ki, Yusif bəy Çəmənzəminlinin "Qan içində" romanı bu gün hələ yaranmayıb. Amma kim bilər ki, gələcəkdə belə əsərlər yazılmayacaq. Bu gün təbliğatın zəif olmasıdır ki, belə yanlış fikirlər söyləyirlər.

Qələndər Xaçınçaylı: - Bəs təbliğatı kim aparmalıdır? Belə çıxır ki, şairlər, yazıçılar xalqdan uzaq düşüb.

Y.N. - Şairlər xalqdan uzaq düşməyib. Oxucu zövqü var. Mən bu haqda dedim. Bir də görürsən ki, poeziyadan, ədəbiyyatdan, sənətdən çox-çox uzaq bir adam çıxıb bir saat efirdə nəsə çıxış edir. Heç kəsin çıxış etməsi və şeir yazması qadağan deyil. Bu özəlləşdirilmiş bir sahə deyil ki, bunu ancaq biz yazaq, başqası yazmasın. Təki bütün Azərbaycan xalqı şeir yazsın. Bu da bir gözəllikdir. Amma sözün əsl mənasında poeziya yaratsınlar. Ancaq oxucular gözəl sənət əsərlərini oxuyurlar. Az da olsa, bu var. Mənim belə bir şeirim var:

Kürsüdən yıxılan, qələmdən tutur.

Q.X. - Günahkar kimdir ki, sovet dönəmində olan poeziya bu gün yaranmır.

Y.N. - Yazır evdəkilər, yazır qonşular,

Şeir azarına düşüb naşılar,

Yaman çoxalıbdı şair Moşular,

Sən şeir yazmağı tərgit, Füzuli.

İndi öz şərəfimizdən danışaq. Şeir yazan insan qarşısına Füzulini qoymalıdır. Gözünün qabağında bizim ədəbiyyatımızda bu zirvə var. Gəlin, oxucunu çox qınamayaq. Günahın böyük hissəsi bizim özümüzdədir. Bu da bizim yenə deyirəm, təbliğat maşınımızın zəif olmasından irəli gəlir.

Q.X. - Bəs bunları kim təbliğ etməlidir?

Y.N. - Əlbəttə, qəzetlərimiz, çap maşınlarımız, nəşriyyatlarımız, mədəniyyət evlərimiz, kitabxanalarımız.

İ.S. - Mən o sahəni bir balaca yaxşı bilirəm. Bu gün kitab təbliğ oluna bilməz, oxuna bilməz. Bunun iki səbəbi var. Birinci, xalqın iqtisadi vəziyyətidir. Həqiqətən, hər adamın 10-20 manat verib kitab almağa imkanı yoxdur. İkinci səbəb odur ki, vaxtilə Bakı şəhərində yüzdən çox kitab dükanı vardı və bu gün o kitab dükanlarında kitabdan başqa hər şey satılır. Eyni vəziyyət rayon və şəhərlərimizdədir. Oxucu da o vəziyyətdə deyil ki, Mərdəkandan Bakının mərkəzinə və yaxud Gəncədən Bakıya kitab almağa gəlsin. "Azərkitab", "Kəndkitab" adlı kitab yayan təşkilat var idi. Həmin təşkilatlar çoxdan ləğv edilib.

Y.N. - Sovet dövründə, 1984-cü ildə ilk kitabım çap olundu. Məni çağırdılar ki, gəl qonorarını al, getdim, halal pulumu aldım. O pulla bir maşın almaq olardı. Bu gün biz kitablarımızı öz vəsaitimizlə çap etdiririk. Bu məsələ yoluna qoyulsa, daha yaxşı olar.

Q.X. - Dövlətimiz muğama daha çox maraq göstərir. Muğama qayğını artır. Bu, yaxşıdır. Ədəbiyyatımıza da belə qayğı lazımdır.

Y.N. - Bildiyimə görə, Yazıçılar Birliyinə kitabların çap olunması üçün müəyyən vəsaitlər ayrılıb. Amma o vəsaitlə AYB-in bütün üzvlərinin kitabları çap oluna bilməz. Bildiyimə görə, ilk növbədə xalq şairlərinin kitabları çap olunur. Biz də gərək xalq şairi olaq ki, o xoşbəxtliyi dadaq.

Q.X. - Belə qənaətə gəlmək olar ki, bu gün samballı əsərlərin yazılmamasının səbəbinin başlıca amili elə təminatın olmamasıdır.

Y.N.- Bu ciddi məsələdir. Biz əsərlərimizi yazırıq. Bunu sandıq ədəbiyyatı eləmək olmaz axı. Ən başlıcası çap məsələsidir. İkincisi, radio və televiziyamıza, mətbuatımıza istedadlı qələm sahiblərinin yol açmasıdır. Qapının arxasında qalıb, boynunu büküb deməsin ki, mən nə vaxt çap olunacağam, efirə çıxacağam.

İ.S. - Televiziyamız ədəbiyyata, poeziyaya münasibətdə çox dəhşətli bir yol tutublar. Bir də görürsən ki, gedib bir rayonda parkın içində bir adamı bir saat danışdırırlar. Amma orada bir kəlmə də xalqa lazım olan söz, poeziya və ədəbiyyat yoxdur.

Y.N. -Ya da çağırıb deyirlər ki, bir "jek" müdiri kimi bir kəlmə bu məsələyə sözünü de, çıx get. Amma bu barədə Azərbaycan televiziyasında bizim "1500 il" verilişi açılıb. Ona da xalq yazıçısı Anar rəhbərlik edir. İctimai televiziyada "Ovqat" verilişi fəaliyyət göstərir. Bütün kanallar belə olmalıdır. 3-5 şairi efirə çıxarmaqla iş bitmir axı. İstedadlı qələm sahiblərini üzə çıxarmaq lazımdır. Televiziyada işlədiyim dövrlərdə istedadlı gəncləri üzə çıxardardıq. Bu gün onu etmək lazımdır. Vaxt var idi Bəxtiyar Vahabzadənin rəhbərliyi ilə şairlərimiz efirlərdə 1 saat, saat yarım çıxış edərdilər. Bu gün o verilişlərə ehtiyac var.

Q.X. - Bəs onda Yazıçılar Birliyi bununla bağlı bizə nə verir?

Y.N. - AYB-nin də imkanları o səviyyədə deyil ki, bu qədər yazıçıları təbliğ etsin. Onlar da bu barədə fikirləşməlidirlər. Vaxtilə rəhmətlik Vaqif İbrahimin rəhbərliyilə Respublika Gənclər Ədəbi Birliyi fəaliyyət göstərərdi. Sonra onu Məmməd İsmayıl davam etdirdi. Hər birimiz bu ədəbi birliyin üzvləri olmuşuq. Düzdür, AYB heç kimə heç nə vermir. Lakin bir nizamlanma, bir istiqamətlənmə vardı orada. Biz bölgələrə gedib, görüşlər keçirərdik, kitablarımızı oxuyub suallar verərdilər. Bu gün bunlara böyük ehtiyac var.

İ.S. - Gənc yaşlarımızdan ədəbiyyatın içində olan adamlarıq. Ədəbiyyatın nə olduğunu bilirik. Bu gün AYB üzvlərinin sayını süni şəkildə artırıb 1500-ə çatdırıblar. Çox maraqlıdır ki, əksər hallarda birlik istedadsızların başını daha çox sığallayır. İstedadlılar isə kənarda qalırlar.

Y.N. - Çox doğru deyirsiniz, bu istedadsız insanların özləri aldatmaq istedadına malikdirlər. Mən kimisə müdafiə etmək fikrində deyiləm. Həqiqətən, istedadsız insanları qapıdan qovursan, pəncərədən girirlər. Və bunlar bacarırlar ki, kiməsə sığınsınlar, o da onların başını sığallasın. İstedadlı adamların bir şeyi var, o da istedaddır. Amma, mən AYB tərəfindən 3-4 nəfər çox istedadlı cavan şairlərin kitabının çapının şahidi olmuşam. Şəxsən Anar müəllimin təşəbbüsü ilə onlara köməklik göstərilib. Onları dinlədim, həqiqətən də o gənclərin şeirləri poeziya nümunələridir. Amma bu qayğı hamı üçün olmalıdır. İstedadlıların başını sığallamasa da olar, təki onlara maneçilik törətməsinlər.

İ.S. - Əgər bu sığal varsa, niyə sığallanmasın? Əlini çəkib kiminsə başını sığallayırsansa, bir layiq olan adamın başını sığallasan daha yaxşı olmazmı?!

Y.N. - Bu gözəl sözdür, şəxsən mən sığal istəmirəm. Mən istedadlıların qarşısında qoyulan maneəni dəf etmək istəyirəm.

İ.S. - İndi bizim başımızın sığallanan vaxtı deyil. Biz özümüz kiməsə qayğı göstərməliyik, arxa durmalıyıq, qolundan tutmalıyıq. Ancaq bizim bunu eləmək imkanımız varmı? Bax bu imkanı bizim əlimizdən alıblar.

Q.X. -Televiziyalarda "Ovqat", "Sovqat" kimi bir çox ədəbi verilişlər var ki, ora ancaq titullu adamları dəvət edirlər. Ya gərək bir deputat, hansısa vəzifə sahibi olasan, ya da kiminsə adamı.

Y.N. - Mən ictimai televiziyanın bu mənada fəaliyyətini alqışlayıram. Bir az da məsuliyyətlərini artırsalar, istedadlı gənclərə daha çox meydan versələr daha yaxşı olardı.

İ.S. Mən elə bilirəm ki, bütün televiziya kanallarında lazımsız, bayağı, xalqın zövqünü korlayan və ziyalı təbəqəsində, şüurlu insanlarda bir narazılıq yaradan verilişlərin sayını qəti şəkildə azaltmaq, sanballı, səviyyəli verlişlərin sayını isə artırmaq lazımdır. Bu elə bil tilsimdir, onu heç kim sındırmaq istəmir.

Telegüllərimiz var da. Telegüllər daim ekranda oturub. Guya Azərbaycan şairi yalnız bunlardan ibarətdir. Hətta həmin o adamları verilişə çıxardırlar ki, burada xörəklər haqqında da danışsınlar. Buna bir mütəxəssis çağır ki, xörəklər haqqında məlumat verə bilsin. Bu şəxsi münasibətlər aradan qalxmalıdır ki, güzgü deyilən şeyi görə bilək. Görək ki, bu əsl xalqın güzgüsüdür.

İslam Sadıq

Qələndər Xaçınçaylı

Həftə içi.- 2011.- 30 aprel- 2 may.- S. 14.