Vaqif Mustafazadə və "kapitalist musiqisi" caz

Dahi cazmen səhnədə konsertinin deyil, həyatının son akkordlarını vurur

Bakı musiqisinin xəmiri cazla yoğrulub. İlin hər fəslində Bakı havasından bir caz ətri gəlir. Caz əsl bakılının musiqisidir. Caz not deyil, bir başa improvizədir. Bu musiqi janrının tarixi ötən əsrə, vətəni isə okeanın o biri başına- Nyu-Orlena getsə də, heç də bizə yad musiqi deyil. Hələ ötən əsrdə Niyazi və Tofiq Quliyev, ardınca isə Rauf Hacıyev - üç bakılı cazmen tərəfindən idarə olunan kollektivdə möhtəşəm caz nümunələri ifa olunurdu.

Ancaq cazın azad ifası cəmi bir il çəkir. 40-cı illərdə Stalin caza "kapitalist musiqisi" damğası vurur. "Kapitalist musiqisi" qadağan edildikcə daha da sevilirdi. Bakı restoranlarından eşidilməsə də, tək-tük evlərdən bu musiqinin sədaları gəlirdi. 50-ci illərdə yoxa çıxmış caz gənc bir bakılı oğlanın timsalında yaddaşlara qayıdır. Həm də yeni üslubda. Əvvəllər onun ifalarını heç kəs duymurdu. İndi o, dünya caz musiqisinin səlnaməsinə əbədi həkk olunub-Vaqif Mustafazadə...

"Sizin kimi blüz çala bilməyi çox istərdim"

Onun geyimi, saç düzümü, hərəkətləri də həmyaşıdlarından fərqlənirdi. Öz vətənində sevilməyən Vaqif əcnəbi ölkələrdə mükafatlara layiq görülürdü. Bir gün Mustafazadə Monokoda keçirilən caz festivalına dəvət edilir. Festivalın fərqi onda idi ki, burada ifaçının adı, bəstənin müəllifi və təmsil etdiyi ölkənin adı anonim saxlanırdı. Yalnız qalibin adı sonda açıqlanacaqdı. Yüzlərlə yad adlar içində bizə doğma "Azərbaycan. Vaqif Mustafazadə" səslənir. O, festivalın ən yüksək mükafatına layiq görülür. Vaqif Azərbaycanda və dünyada ilk "caz-muğam" janrının əsasını qoyur. "Bibop" və "modern-caz"ın əsasını qoymuş trubaçalan Dizzi Gillespi Vaqif Mustafazadəni dinlədikdən sonra deyir: "Onun musiqisi, sanki, başqa planetdəndir. Bu, gələcəyin musiqisidir". Bu, hələ uğurun başlanğıcı idi. Az sonra dünya rok musiqisinin banisi Bi Bi Kinq də Vaqifin ifasına heyran qalır. Günlərin birində təsadüfən rastlaşan musiqiçilər çox səmimi görüşür və Kinq Vaqifə "Cənab Mustafazadə, məni "blüzün kralı" adlandırırlar. Ancaq sizin kimi blüz çala bilməyi çox istərdim" deyir. Budur, artıq Bakıda caza qadağa yox idi, bununla belə Vaqif dəyərləndirilmir, hətta təqib olunurdu. Dünya mətbuatında onun haqqında çox eşitmək olardı. ABŞ-da "Caz-Taym" radio proqramının müəllifi Uillis Konnover: "Vaqif qeyri-adi pianoçudur. Onun tayı-bərabəri yoxdur", - bildirmişdi.

Bakılıların sevmədiyi bakılı cazmen

Mustafazadənin uğurları Tallində davam edir. Konsert rəhbərliyi ondan burada qalmağı xahiş edir. Amma Vaqif festivaldan sonra Bakıya dönür. Bakıda isə yenə onu laqeydlik, biganəlik, soyuqluq gözləyirdi. Nəhəng cazmen bunlara məhəl qoymadan, 1969-cu ildə Bakıdakı caz festivalında nəyə qadir olduğunu bir daha sübut edir. Gerçəkliyi qəbul etmək istəməyən həmvətənləri isə canfəşanlıqla onun əleyhinə təbliğat aparatını işə salırlar. Vaqifin yaradıcılığını milli musiqimizə, muğama xəyanət kimi qiymətləndirirlər. Onun televiziyada solo konsert vermək cəhdləri də boşa çıxır. Hətta ona qarşı sui-qəsd təşkil olunur. Xoşbəxtlikdən sağ qalır. Nəhayət, cazmen Daşkənddə konsert vermək qərarına gəlir. Konsertə yüksək səviyyədə hazırlaşan Vaqif səhnəyə son dərəcə əsəbi, incimiş, bütün bu haqsızlıqlardan boğaza yığılmış halda çıxır. Çünki Daşkənddə konsertin təşkilatçıları onu aldatmışdılar. Bakıda hazırlanan afişalar "Daşkəndin küçə və meydanlarında asılıb" vəd etsələr də, konsertlə bağlı bir elana da rast gəlinmir. Hətta musiqi sevənlər də Vaqifin konsertindən bixəbər idi. Zalda gözə tək-tük adam dəyir və onlar da konsertdən təsadüfən xəbər tutmuşdular. Buna baxmayaraq, Vaqif piano arxasına keçir və ifa etməyə başlayır. Konsert zamanı bərk stress keçirən cazmen konsertdən bir neçə saat sonra güclü ürək ağrıları keçirib və ürəyi dayanıb.

Atasının ölümü barədə qızı Əzizə Mustafazadə öz qeydlərində yazır:

"Həyatımdakı bəzi hadisələr çox qəribədir. Atam mənim 10-cu ad günüm ərəfəsində vəfat etdi. 1979-cu il idi. Bizim ailəmizə məxsus tarixi günlər bir-birinə çox bağlıdır. Anam 17 dekabrda doğulub. Mənsə 19 dekabrda doğulmuşam. Atam 16 dekabrda vəfat edib, 18-i isə torpağa tapşırmışıq. Bu tarixlər- 16, 17, 18, 19 - ailəmizin bütün kədər və şən günlərini birləşdirir. Ümumiyyətlə, mən ölümə inanmıram. Bu, sadəcə bioloji bir şeydir. Mənim üçün atam, sadəcə, Yer üzünü tərk edib. Mən hələ də onun enerjisini hiss edirəm ətrafımda. Bəzən mənə elə gəlir ki, o, mənim ətrafımda uçur. Elə konsertlər olub ki, onun varlığını çox güclü hiss etmişəm, hətta deyərdim ki, görmüşəm. Elə bil, ona toxunacaq kimi hiss etmişəm. İnsanlar atamın ölümü ilə çox maraqlanırlar. Mənimsə yadıma bunlar gəlir. Atam Daşkəndə konsert üçün gedəndə (evi tərk edən vaxt) hamamımızda divardan asılmış güzgü düşüb sındı. Bəzi insanlar gülə bilərlər, amma bu həqiqətdir. Mən ağlamağa və ona yalvarmağa başladım: "Getmə bu səfərə". Əlbəttə, mən başa düşmürdüm nələr baş verəcəyini. Amma yalvarırdım getməməsi üçün. Axrıncı dəfə onunla telefonla danışanda dekabrın 15-i idi. "Nə vaxt gələcəksən? Səni sabah görmək istəyirəm" dedim. O isə: "Yox, bu, mümkün deyil, çünki mənim konsertim var. Amma əzizim, narahat olma. Qayıdacam və ananın ad günündə birlikdə olacağıq".

"Əzizə mənim üçün Cazizədir"

Onun üçün Azərbaycan yox "Cazərbaycan", Əzizə yox "Cazizə" vardı. O, hər şeyi cazla birləşdirirdi. Onun sonuncu konserti ərəfəsində həkimlər ona səhnəyə çıxmamağı tövsiyə ediblər. Lakin o, israrla səhnəyə çıxmaq istədiyini deyib. Zal, demək olar ki, boş olub. Həmin gün Aşura günü qeyd olunurmuş Daşkənddə. İnsanlar küçələrdə özlərini döyüb İmam Hüseynin ölümünü yad edən vaxt atam səhnədə çıxış edirdi. Konsertdən sonra güclü ürək ağrıları keçirib və vəfat edib. Bəs nəyə görə bu günə planlaşdırılıb konsert? Axmaq sovet sisteminə görə. Onlar həmişəki kimi hər şeyi səhv edirdilər. Bu sistem insanların həyatını, ürəklərini, karyeralarını məhv edib. Atam güclü stressdən vəfat edib. Onlar o qədər ağır konsert cədvəli hazırlayırdılar ki ona! Xüsusən də, elə günlər seçirdilər ki, adam az gəlsin konsertə. Onu pərt etmək üçün əllərindən gələni edirdilər. Ənənəyə görə, o gün (Aşura günü) konsert vermək olmazdı. Atam xaricdən, xüsusilə Amerika, Avropanın müxtəlif ölkələrində keçirilən festivallara xüsusi dəvət alırdı. Bir dəfə o, Finlandiyaya caz festivalına dəvət alır. Təyyarə qalxmağa az qalmış, ona yaxınlaşıb "Cənab Mustafazadə, qayıdın. Sizi kimsə gözləyir". Vaqifə oyun oynamışdılar. O, gəlib heç kimi tapmamışdı və beləliklə, həm təyyarəni, həm də festivala qatılmaq şansını itirmişdi. Bu cür hadisələr çox olub. Onun gedişini həmişə əngəlləməyə çalışırdılar". "Dünyada ən çox anamı, boya-başa çatdığım İçərişəhəri, bir də dənizi sevirəm" deyən Vaqif sənəti kimi, ömrüylə də bədxahlarına qalib gəlir. Vaqifin ölümündən bu günə kimi ölkəsi onun adı ilə şöhrət qazanmağa çalışır.

Nigar İxtiyarqızı

Həftə ici.- 2011.- 13 avqust.-S.16.