Dövlət Qarabağ Tarixi muzeyi bərpa edilməlidir

Dövlət başçısının sərəncamı ilə 2011-ci il turizm ili elan olundu. Söz yox ki, əsas məqsəd həm turizm sektorunun inkişafı, infrastrukturun yenilənməsi, bu sahədəki mövcud problemlərin həlli, xidmət səviyyəsinin artırılması, həm də qeyri-neft sektorunun inkişafıdır. Digər məqsəd isə ölkəmizə gələn əcnəbi turistlərə Azərbaycanı daha da yaxından tanıtmaq işinə diqqətin artırılmasıdır. Ötən il ölkəmizə gələn turistlərin sayı yüz minlərlə ölçüldüyündən, qeyd olunan məsələnin aktuallığı artır. Yaxşı məlumdur ki, əcnəbilərə ölkəmizin tanıdılmasının bir istiqaməti də məhz muzeylərdən keçir. Bəs bu gün maddi-mədəni irsimizin təbliğində öndə olan muzeylərimiz buna hazırdırlarmı? Ölkəmizin tarixini, mədəniyyətini, o cümlədən əsrlər boyu işğala məruz qalmasını biz əcnəbilərə necə təqdim edirik?

Bu istiqamətdə apardığımız təhlillərdən belə qənaətə gələ bilərik ki, ölkəmizin işğala məruz qalmasını qonaqlarımıza lazımi səviyyədə çatdıra bilmirik. İşğal altında olan 9 rayonun tarix-diyarşünaslıq muzeyinin fəaliyyəti hazırda simvolik xarakter daşıyır. Baxmayaraq ki, dörd rayon muzeyi (Ağdam, Füzuli , Laçın, Qubadlı) yeni eksponat fondu yarada bilib. İki rayonun eksponat fondu isə (Cəbrayıl və Füzuli) uzun illərdir Muzey Mərkəzinin fondunda saxlanılır. Və indiyədək nümayiş belə etdirilməyib. Bununla yanaşı, Xankəndi, Ağdərə Xocavənd, Əsgəran rayonlarında belə bir muzeyin fəaliyyətdə olmasını da nəzərə alsaq, demək işğalda olan muzeylərin həm sayı, həm də eksponat fondu artır. Nəticə etibarı ilə işğal altında olan ərazilərdəki maddi-mədəni irs barəsində aparılan hər hansı araşdırma lazımi səviyyədə olmayıb, eksponat fondunun bir qismi erməni işğalında qalsa da, digər qismi bu gün də pərakəndə şəkildə saxlanılır. Məsələlərin həllinə səthi yanaşılması isə təəsüf hissi doğurur. Əgər biz qonaqlarımızı Şəhidlər Xiyabanını ziyarətə aparırıqsa, qədim İçərişəhərimizlə tanış etməyi özümüzə borc biliriksə, onda niyə də işğalın vurduğu ziyan barəsində də məlumat verməyək? Axı qonaqlara deyiləsi və göstəriləsi məqamların sayı onlarca yox, minlərcədir.

Bu gün işğal altında olan doqquz rayon tarix-diyarşünaslıq muzeylərinin acınacaqlı vəziyyəti hamını narahat etməlidir. Vurulan ziyanın həcmi milyardlarla manat həcmində dəyərləndirilirsə, bizim bu faktları açmamağa, gənclərimizə və xarici qonaqlara təqdim etməməyə ixtiyarımız yoxdur. Deyilənlərin təqdimatı isə ancaq muzeylərdə mümkündür. Deməli, bu sahənin inkişafı diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır. Yəni həm tarixi-diyarşünsalıq muzeylərinin fəaliyyəti, həm də onların paytaxtda təqdimatı da müəyyən standartlara cavab verməlidir. Yeri gəlmişkən xatırlatmaq lazımdır ki, 1991-ci ilin fevralında həmin dövrdə mədəniyyət naziri işləmiş Polad Bülbüloğlunun əmri ilə Şuşada Azərbaycan Dövlət Qarabağ Tarixi muzeyi yaradılıb. İlkin hazırlıq mərhələsində həm də muzeyin müəyyən eksponat fondu da formalaşdırılıb, hətta ştat cədvəli də təsdiq edilib. Lakin sonrakı siyasi vəziyyət, torpaqların ermənilər tərəfindən işğal edilməsi səbəbindən muzeyin fəaliyyəti dayandırılıb. Sonralar muzeyin bərpası üçün bir qrup Şuşa ziyalısı tərəfindən təkliflər irəli sürülsə də, bugünədək muzeyin fəaliyyətinin bərpası edilməyib. Halbuki onun fəaliyyəti ilə bağlı Şəhidlər xiyabanında həmin dövrdə boş qalmış binada, habelə digər turizm marşrutlarının üstündə yerləşən qədim binalarda yer təklif olunsa da, müvafiq qurumlar razılıq vermədilər. Hazırda muzey əməkdaşları dondurulmuş əmək haqqı alırlar. Bu gün adıçəkilən muzeyin fəaliyyətinin bərpa edilməsinə həqiqətən ehtiyac var.

Fikrimizcə, vaxtilə yaradılmış muzeyin bərpası və onun adına layiq bir yerdə fəaliyyəti gənc nəslin təlim-tərbiyəsində, həm də ölkəmizin tanıdılmasında müstəsna rol oynaya bilər. Muzeyin bərpasında işğal altında olan muzey direktorlarının zəngin təcrübəsindən yararlanmaq isə ümumi işə xeyir vermiş olardı. Burada bütün işğal olmuş rayonlar barəsində məlumat və görüntülərin, qədim eksponatların nümayişinin böyük əhəmiyyəti var. Muzeylərdə işğal altında olan ərazilərdəki eksponat fondu, bu ərazilərdə zəngin maddi-mədəni irsimizə aid abidələr barəsində bütün məlumatların təqdimatı zəruri hesab edilməlidir. Çıxarılmış eksponatlar arasında yüzlərcə qədim və qiymətli əşyalar da var. Bununla yanaşı, işğal altında ən qədim dövrümüzü əhatə edən Füzuli rayonunda aşkar edilmiş Azıx mağarası, yüzlərcə qədim istehkam və qalalar, hətta bu ərazilərdə aparılmış qazıntı işləri barəsində məlumatların bir mərkəzdə toplanılması zəruri sayılmalıdır. Unutmamalıyıq ki, özümüzü tanıtmağımızın verdiyi xeyir heç bir ölkənin pul vahidi ilə ölçülə bilməz. Bərpa ediləcək muzeydə işğalın şahidlərinin canlı görüntüləri, fikir və mülahizələri də yer ala bilər. Bir müddətdən sonra bu faktların toplanılması hər birimiz üçün çox çətin olacaq.

Beləliklə, həm işğal altındakı muzeylərin bərpası, xüsusən də Dövlət Qarabağ Tarixi Muzeyinin bərpası hər birimizin diqqətində olmalı, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi bu işə məsuliyyətlə yanaşaraq, öz üzərinə düşən tarixi missiyanı lazımı səviyyədə həyata keçirməlidir. Bunun üçün nazirliyin həm maliyyə resursları, həm də kadr potensialı var.

Vüqar Tofiqli

Həftə içi.- 2011.- 22 fevral.- S. 6.