"Uşaqların xilası" gələcəyimizin xilasıdır

Nik Enz: "Layihələrimizlə uşaqların həyatında müsbət və davamlı dəyişikliklər etməyə çalışırıq"

ABŞ-ın "Save the Shildren" ("Uşaqların xilası") təşkilatının bilik və inkişaf koordinatoru Nik Enzin "Həftə içi"nə eksklüziv müsahibəsi

Azərbaycanda fəaliyyət göstərən çoxsaylı xarici beynəlxalq qurumdan biri də ABŞ-ın "Uşaqların xilası" təşkilatıdır. Müasir dövrümüzdə inkişaf etməkdə olan ölkələrin əksəriyyətində uşaqların acınacaqlı həyat tərzi yaşaması, onların cinayətə sövq edilməsi, insan alverinin qurbanlarına çevrilməsi və sair hallar sürətlə artmaqdadır. Belə dəhşətli vəziyyətin qarşısını almaq, bəşəriyyətin gələcəyi sayılan uşaqların bütün qayğılardan uzaq yaşamını təmin etmək üçün nələr etmək lazımdır? Problemin çıxış yolunu "Uşaqların xilası" təşkilatının bilik və inkişaf koordinatoru Nik Enzlə aramağa çalışdıq.

- Azərbaycanda "Dayanıqlı dəyişiklik naminə" adlı proqram həyata keçiririk. Proqrama əsasən, respublikanın müxtəlif bölgələrində yerli icmalara dəstək vermək məqsədilə 12 ailə və uşaqlara yardım mərkəzi yaratmışıq. Təşkilatımızın kömək göstərdiyi uşaqlar kimsəsizlər də ola bilər, əlilliyi olanlar da. Biz eyni zamanda, həmin uşaqların ailələrinə təlimlər keçirik. Əgər uşaqlar valideyn himayəsindən məhrumdurlarsa, onda onlarla bilavasitə bu məsələyə məsul olan hökumət strukturları arasında əlaqə yaradırıq ki, yardım ala bilsinlər. Mən yenə də bayaq dediklərimə qayıdıram ki, bölgələrdə yaratdığımız 12 yardım mərkəzini hökumətə təhvil vermişik. Onlardan 1-nə Təhsil Nazirliyi, qalan 11-nə isə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi nəzarət edir.

- Bəs qayğıya möhtac uşaqları necə tapırsınız?

- Hərfi mənada desək, qapı-qapı gəzib axtarırıq, qonşulardan, poliklinikalardan - onları tanıyan hər kəsdən soruşub, məlumat toplayırıq. Sonda isə topladığımız materialları müzakirə edib, araşdırırıq. Burada həmin uşaqların sosial-psixoloji durumu, ailə vəziyyəti, təhsili, sağlamlığı və sair öyrənilir. Əgər dəyərləndirmə zamanı onların yaşayış səviyyəsinin ağırlığı 20 baldan yuxarı olarsa, o zaman "case management" adlandırdığımız fəaliyyətə başlayırıq - yardım üçün lazımi addımları müəyyənləşdiririk. Özü də bu işdə ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyinin maliyyə dəstəyi və bizim koordinasiyamız, eləcə də dövlət qurumlarının iştirakı birgə rol oynayır.

- Bir Amerika vətəndaşı və beynəlxalq təşkilatın rəsmisi olaraq Azərbaycanda uşaqların vəziyyətini necə qiymətləndirirsiniz?

- Mən hələlik, o qədər geniş məlumat yığa bilməmişəm ki, bu məsələyə qiymət verim. Ancaq onu deyə bilərəm ki, burada fəaliyyətə başladığımız günlə müqayisədə hazırda vəziyyət daha yaxşıdır. Adi bir rəqəm deyim ki, 2004-cü ildən bu yana 30 min uşaq sözügedən mərkəzlərdən faydalanıb. Bu isə 30 min nəfərin həyatına müsbət təsir deməkdir. Onu da deyim ki, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi, eləcə də Təhsil nazirlikləri, Avropa Birliyi, "Statoil" neft şirkəti də yardım məsələsində bizə dəstək verir. Bizim eyni zamanda, "Yetkinlik üçün həyat bacarığı" və "Yetkinliyə uğurlu keçid" adlı başqa iki layihəmiz də mövcuddur. Layihələrin icrasına 2009-cu ildə başlamışıq və 2011-cü ildə başa çatdıracağıq. Bu layihələrin məqsədi uşaqlara yardım paylamağı deyil, onlara gələcəkdə həyatda necə yaşamağı öyrətməkdir. Yəni yetkinlik yaşlarına çatandan sonra işləyib müstəqil şəkildə öz qayğılarına qalmağı bacarmalıdırlar. Biz bu sahədə həm məktəblərlə, həm də məşğulluq mərkəzləri ilə də əlaqəli işləyirik. Əmək bazarını araşdırırıq, hansı sahəyə daha çox tələbat varsa, uşaqları məhz həmin istiqamətə yönləndiririk.

- Göstərilən yardımlar alqışlanmalıdır, buna söz ola bilməz. Amma gəlin razılaşaq ki, bu yolla heç də uşaqların acınacaqlı şəraitdə yaşamalarının qarşısını almaq mümkün deyil. Elə isə deyin, nə etmək olar ki, uşaqlar belə həyat yaşamasınlar və hazırda pis vəziyyətdə olanlar isə rifaha qovuşa bilsinlər?

- Bunu etmək mümkün deyil. Bəzən elə olur ki, uşaqlar ata-analarını itirirlər, qohumlar baxmırlar və beləliklə, onlar kimsəsiz, nəzarətsiz qalırlar. Təbii ki, bu da son anda onların həyatını çox acınacaqlı səmtə yönəldir. Biz və bizim kimi təşkilatlar isə onlara sadəcə, sonradan düzgün həyata qayıtmaları üçün kömək edə bilirik. Elə bayaq qeyd etdiyim 12 regional yardım mərkəzi məhz bu məqsədlə fəaliyyət göstərir. Əslində, bizim icra etdiyimiz bütün layihələr məhz uşaqları pis həyat şəraitinə yuvarlanmaqdan qorumaq məqsədi daşıyır. Biz "Regional uşaqların iştirakçılığı üzrə təşəbbüs" proqramının icrasına da başlamışıq. Burada məqsəd uşaqlara öz hüquqlarını öyrətməkdir. Elə etmək ki, onlar öz gələcəklərini müəyyənləşdirə bilsinlər, başqalarının təsiri altına düşməsinlər. Onu da qeyd edim ki sözügedən layihə Ombudsman Aparatı - Elmira Süleymanova ilə sıx əməkdaşlıq şəklində həyata keçirilir.

- Yeri gəlmişkən, təşkilatınız neçə ildir fəaliyyət göstərir?

- 1930-cu illərin əvvəllərində yaradılıb, yəni 78 ildən artıqdır bütün dünyada uşaqların xilası məqsədilə əmək sərf edirik. Onu da deyim ki, təşkilatımızın 80-dən çox ölkədə filialı mövcuddur ki, onların da hər biri ayrı-ayrı vaxtlarda yaradılıb.

- Maraqlıdır, təşkilatınız xaricdə filial açarkən ölkələri hansı qayda ilə seçir? Məsələn, hansısa ölkədə yox, məhz Azərbaycanda...

- Amerikadakı mərkəzi ofisimiz ölkələri müəyyənləşdirərkən nizamnamədə göstərilən 6 əsas şərti nəzərə alır: QİÇS-in səviyyəsi, uşaqların müdafiə vəziyyəti, həyat bacarıqları, təhsil, uşaqların erkən inkişafı, səhiyyə. Azərbaycana isə 1993-cü ildə gələrkən burada şiddətli müharibə gedirdi. Qaçqın uşaqların vəziyyətinin ağır olması barədə bizə məlumat çatmışdı, ona görə də təşkilatımız onlara kömək göstərmək istədi. 1998-ci ilədək işimiz başlıca olaraq humanitar yardım göstərmək idisə, həmin ildən sonra fikrimizi qaçqın uşaqların təhsilinə, maarifləndirilməsinə, onların sağlamlığının qorunmasna və sair yönləndirmişik. Amma onu da deyim ki, bununla yanaşı, heç də vəziyyəti daha ağır olan uşaqlara yardımları dayandırmamışıq. Yadıma düşmüşkən, onu da deyim ki, biz iqtisadi inkişafa dair də layihələr həyata keçiririk. Məsələn, "BP" ilə iki il öncə uğurla başa çatmış bir layihəmizin icrası dövründə "Bakı - Ceyhan" əsas ixrac neft boru xəttinin keçdiyi ərazilərdə icmalara yerli əhəmiyyətli körpülərin, su kanallarının və sair tikintisinə bu şirkətin vəsaiti ilə yardım etmişik.

- Əvvəlki sualın davamı olaraq soruşmaq istərdik: xarici ölkələrdə vəziyyəti Birləşmiş Ştatların oradakı səfirlikləri vasitəsilə öyrənirdiniz, yoxsa başqa informasiya kanallarınız mövcuddur?

- Bizim Birləşmiş Ştatlar ərazisində iki əsas ofisimiz mövcuddur, biri Vaşinqtonda, digəri isə Konnektitut ştatının Vestport şəhərində yerləşir. Təşkilatımız əsas məlumatları əlaqəli şəkildə işlədiyi ABŞ-ın Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi və ölkədəki diplomatik nümayəndəliklərdən alır. Yəni bu qurumların məlumatları sayəsində müəyyən edirik ki, vəziyyət harada daha acınacaqlıdır və ora getməliyik. Əlbəttə, biz burada nümayəndəlik açarkən həm ABŞ, həm də Azərbaycan hökumətlərinin razılığını alırıq.

- Məncə, konkret uşaq evlərinə və sair yardımlar göstərməklə, heç də onların problemini həll etmək olmaz. Çünki uşaq evləri aysberqin görünən tərəfidir, acınacaqlı həyatın əsas sakinləri yenə də diqqətdən kənarda qalırlar. İnkişaf etmiş Amerika cəmiyyətinin bir üzvü olaraq, sizə elə gəlmirmi ki, daha çox insanları bütün təbəqələr üzrə maarifləndirməklə, uşaqlarla düzgün rəftar etmələri, onların səhv yola düşməmələri üçün təbliğat aparmaqla bu problemi nisbətən həll etmək mümkündür?

- Biz hansısa uşaq evində şirniyyat, geyim paylamaqla məşğul olmuruq, məsələyə bir neçə aspektdən yanaşırıq. Davamlı, uzunmüddətli müsbət dəyişiklik naminə çalışırıq. İlk növbədə uşaqlara, eyni zamanda onların tərbiyəçilərinə təlimlər keçirik. Daha konkret desək, uşaqları gələcəkdə öz başlarına çarə qıla bilmələrinə, özlərini bərabərhüquqlu vətəndaş olaraq, qanuni əsaslarla yaşatmaları üçün hazırlayırıq. Əslində bu problemlə cəmiyyətin bütün təbəqələri, dövlət və qeyri-hökumət təşkilatları, xarici və yerli qurumlar əl-ələ verib işləməklə birgə mübarizə aparmalıdır. Bu məsələdə heç bir halda konkret bir qurumu və sair günahlandırmaq mümkün deyil. Şəxsən bizim təşkilat təkcə uşaqlarla deyil, onların valideynləri, müəllimləri, əlaqədar orqanlarla və sair işləyir, yəni cəmiyyətin bütün təbəqələrində iş aparır.

- Azərbaycanın dövlət qurumları ilə necə əlaqə saxlayırsınız? Tutaq ki, hansısa konkret ünvanda layihə həyata keçirmək istədikdə onlarla məsləhətləşirsinizmi?

- Təbii ki, öncə hər bir məsələdə dövlətin razılığını alırıq. Bərabər çalışdığımız partnyorlarımızın fikirlərini də nəzərə alırıq. Məsələn, ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi, Avropa Komissiyası kimi təşkilatlarla yanaşı, özəl qurumlarla - "Bakcell", "Statoil" və sairlə də işlədiyimiz üçün, onların fikirləri də bizim üçün əsasdır. Yəni fəaliyyətimizi həmin qurumların da diqqət mərkəzində olan sahəyə yönləndiririk, həm də yardım edə biləcəyimiz prioritet məsələləri müəyyənləşdiririk və sözügedən qurumların vasitəsilə - maddi dəstəyi ilə layihə həyata keçirməyi təklif alır və ya irəli sürürük. Biz də öz iş təcrübəmizi, potensialımızı nəzərə alaraq həmin təklifləri qarşılıqlı dəyərləndiririk.

- Bu gün kimsəsiz, bir az kobud desək, küçə uşaqlarının cinayətlərə sürüklənməsi, onların əməyinin mənimsənilməsi, hətta orqan alverçilərinin əlində qurbana çevrilməsi halları artıb. Bu cür hallarla mübarizə aparmaq yönümündə hansı layihələriniz var?

- Uşaq alveri ilə bağlı hansısa spesifik layihəmiz olmayıb. Amma onların əməyinin istismarı ilə bağlı bir çox iş görmüşük. Məsələn, "Dayanıqlı dəyişiklik naminə" və sair layihələr çərçivəsində uşaqlara gələcəkdə özlərinə karyera seçməyi öyrədirik. İstəyirik onlar öz hüquqlarını yaxşı bilsinlər ki, gələcəkdə kiminsə tərəfindən aldanmasınlar. Uşaqların cinayətlərə sövq edilməsi ilə mübarizə məsələsinə gəldikdə isə, bu yöndə də layihə işləmək planımız var və yəqin ki, yaxın vaxtlarda həmin proqramın icrasına başlayacağıq.

- Son olaraq bilmək maraqlı olardı: bu qədər layihəni həyata keçirmək üçün külli miqdarda maddi vəsait lazımdır. Bu qədər pulu haradan alırsınız?

- Ən böyük sponsorumuz ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyidir. Bundan başqa, Avropa Birliyi, "Statoil", "Bakcell", "Coca-Cola", ABŞ-ın 200-dən artıq şirkətinin üzv olduğu Amerika Ticarət Palatası, müəyyən vaxtlarda isə "BP" və onun ətrafındakı "Şevron" kimi şirkətlər əsas tərəfdaşlarımızdır. Azərbaycana gəldiyimiz gündən bəri nə qədər pul xərclədiyimiz barədə əlimdə dəqiq məlumat olmasa da, deyə bilərəm ki, təkcə 2010-cu ildə layihələrın icrasına 2 milyon dollar sərf etmişik. Yeri gəlmişkən, xarici ölkələrdən Azərbaycana pənah gətirmiş qaçqınlar üçün də "Qaçqın və məcburi köçkünlərə qayğı" adlı layihə həyata keçiririk ki, bu işdə bizə BMT-nin Qaçqınlar İdarəsi - UNHCR maddi dəstək verir.

Vüsal Tağıbəyli

Həftə içi.- 2011.- 1 mart.- S. 4.