Uşaq cinayətlərinin cəzası...

Əliməmməd Nuriyev: "Əgər alternativ cəzalar nəzərdə tutulursa, çalışmaq lazımdır ki, ağır cəzalar tətbiq edilməsin"

Bir çoxlarının fikirləşdiyi kimi, uşağa səhv iş tutduqda cəza vermək, onu döymək, söymək, şiddət və təhqir etmək heç də tərbiyənin ən mükəmməl forması deyil. Bu fikirdə olanlar, təbii ki, yanılırlar.

Yadda saxlamaq lazımdır ki, lap körpə yaşlarından ailədə uşaqlara verilən ağır cəzalar onların psixologiyasında mənfi, eyni zamanda gələcək üçün təhlükəli izlər buraxır. Elə bu səbəbdəndir ki, cəzanın növü mütləq uşaqda ağrı verəcək şəkildə olmamalıdır. Yüngül, normal bir danlağın və sərt bir səs tonunun, gözəl bir uşaqda meydana gətirdiyi tərbiyə, döyülməyə vərdiş edilmiş bir uşağa tətbiq olunan sərt cəzanın meydana gətirdiyindən az deyildir. Belə ki, cəza artırıldıqca, onun uşaqdakı təsiri də o nisbətlə azalır. Əksinə, ağır cəzanın uşağı üsyana və qərarsızlığa aparması daha çox müşahidə olunur. Həmçinin unutmaq olmaz ki, cəzanın həyata keçirilməsi zamanı uşaq özündən intiqam və qisas alındığını hiss etməməlidir. Bu gün də cəmiyyətimizdə uşaqlara qarşı münasibət aşağı səviyyədədir. Uşaq bir söz dedikdə, ona "uşaqsan otur uşaq yerində" kimi cavab verilir, onun sözü qəbul olunmur, eyni zamanda uşaq məclislərdə, ictimai yerlərdə təhqir olunur, bununla da uşağın həm tərbiyəsi pozulur, həm də o, ruhi cəhətdən sarsıntı keçirir, inamsız, ümidsiz, qorxaq, cəsarətsiz, kölgəsindən belə qorxacaq vəziyyətə gəlir. Bu da gələcəkdə uşağın hər cəhətdən zəifliyinə gətirib-çıxarır. Aydın məsələdir ki, yeniyetmə yaşlarından uşağı oğurluğa, cinayətə və neçə-neçə pis əməllərə sürükləyən səbəblər də elə başlanğıcını buradan götürür. Və nəticədə...

Barmaqlıqlar arasında məhv olan uşaqlıq

Qaranlıq türmədə də həyat davam edir. Amma bu həyatın öz qanunları, öz qaydası, öz diktəsi var. Törətdikləri müxtəlif əməllərə görə uşaq koloniyalarında cəza çəkənlər uşaq olsalar da, həmyaşıdlarından fərqlənirlər. Ancaq bu yeniyetmələrin yaşayış normaları müəyyən çərçivəyə salınıb. Onlar uşaq koloniyasının soyuq divarlarını əməllərinin hesabına isti nəfəsləri ilə isidən, amma özləri isti yuvalarından uzaq düşən balaca cinayətkarlardır. Heç adamın onlara cinayətkar deməyə dili də gəlmir...

Onların çoxunu, sadəcə, ailə vəziyyətlərinin çətinliyi, pis yaşam tərzinə aludəçilik bu koloniyalara gətirib-çıxarıb. Elə buna görə də cinayətləri nə qədər böyük olsa da, cəza çəkdikləri koloniyalarda onlara verilən cəzalar bəzən törətdikləri əməllərin yenidən baş verməsinə zəmin yaradır. Onu da nəzərə almaq lazımdır ki, hətta qısamüddətli həbs vaxtı onlar zindan və islah müəssisələrində peşəkar cinayətkarlar ilə tanış olub, təhlükəli cinayətləri onlardan öyrənə bilərlər. Türmədən azad olduqdan sonra isə təkrar peşəkar cinayətkara çevrilirlər.

Cinayətin cəzası ağır olmamalıdır

Koloniyada 18 yaşı tamam olan yeniyetmələrin böyüklərin cəza çəkdiyi islah-əmək müəssisəsinə göndərilməsi də bir nömrəli problem sayılır. Çünki adından da göründüyü kimi, burada uşaqlar tərbiyə edilir və onların yaşlı məhbuslar arasına düşməsi, təbii ki, əxlaqlarına mənəvi təsir göstərir. Hətta bu məsələnin Milli Məclisin gündəliyinə çıxarılması da nəzərdə tutulub. Ümumilikdə isə yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlara törətdikləri əməllərə görə tətbiq edilən cəzaların nə kimi funksiya daşıdığını mütəxəssislərdən öyrənməyə çalışdıq. Ədliyyə Nazirliyi yanında Pentensiar Sistemə Nəzarət üzrə İctimai Komitənin sədri Əliməmməd Nuriyevin sözlərinə görə, Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə əsasən, yetkinlik yaşına çatmayanlara törətdikləri əməllərə görə tətbiq edilən cəzanın maksimal həddi 10 ildən artıq olmamalıdır: "Ümumiyyətlə, nəzərinizə çatdırım ki, cəza tətbiqində humanistliyin nümayiş etdirilməsi sahəsində dünya ölkələri arasında Azərbaycan önəmli yerlərdən birini tutur. Təbii ki, burada differensial yanaşma mövcuddur. Belə ki, cəzalar daha çox cinayət törədənlərin törətdikləri əməllərə görə tətbiq olunur. Lakin humanistliyə baxmayaraq, onu da təəssüflə qeyd edim ki, bizdə azadlıqdan məhrumetmə cəzaları daha çox tətbiq olunur. Halbuki bu zaman maliyyə sanksiyalarının tətbiqi, yəni cərimələnmə daha məqsədəuyğun olar. Belə ki, əgər alternativ cəzalar nəzərdə tutulursa, çalışmaq lazımdır ki, onlar tətbiq edilsin. Onu da əlavə edim ki, bu uşaq belə olsa, hər kəs etdiyi əmələ görə cəza almalıdır. Çünki bu hal baş verməzsə, daha da qarşısıalınmayan hadisələrlə üzləşmək mümkündür. Amma təbii, bayaq da dediyim kimi, cəza müəyyən kriteriyalar çərçivəsində olmalıdır. Axı onu da nəzərə almaq lazımdır ki, həmin uşaqların cəzaçəkmə müəssisələrindən azad olunduqdan sonra cəmiyyətə inteqrasiyasında müəyyən problemlər yaşana bilər!". Komitə sədri onu da bildirdi ki, ağır cəzaların ictimai cəzalarla əvəzlənməsi zamanı şəxsiyyəti təhqir edən cəzalardan çəkinmək lazımdır: "Biz monitorinq həyata keçiririk. Bir çox neqativ halla qarşılaşırıq. Bilirsiniz, məhkum olunmuşların şəxsiyyətini alçaldan, təhqir edən addımlar atmaq, məsələn, küçə süpürmək kimi onları zorla hər hansı bir işə cəlb etmək olmaz. Belə halların da qarşısı alınmalıdır, heç bir halda onların şərəf və ləyaqəti təhqir olunmamalıdır".

Hüquqşünas Aslan İsmayılovun sözlərinə görə, yeniyetmə məhkumların məhkəmələri sırf olaraq yeniyetmələrlə məşğul olan hakimlərə həvalə edilməlidir: "Yəni ağır cinayətlər törətmiş cinayətkarların işlərinə baxmış hakimlər azyaşlıların cinayətləri ilə məşğul ola bilməzlər. Çünki ağır cinayətlər törətmiş cinayətkarlarla məşğul olan hakimin mühakimə edilən yeniyetməyə baxışı tamam başqa cür olur. Yeniyetmələrlə işləyən hakimlər öncə uşaq psixologiyasını bilməlidir. Həm də onların yeniyetmənin xarakterini, xüsusiyyətlərini bilməsi vacib amildir".

Bütün deyilənlər bir tərəfə, amma biz cəmiyyət olaraq çalışmalı və əlimizdən gələni etməliyik ki, koloniyaya daha heç bir uşaq məhbus adı ilə göndərilməsin. Artıq oranın sakininə çevrilənlər isə tezliklə azadlıqlarına qovuşsunlar... Bunun üçün isə gəlin ailəsinin, ətrafdakıların laqeydliyi səbəbindən həyatı məhv olanlara biganə yanaşmayaq, törənəcək cinayətin qarşısını öz qayğımız, məhəbbətimizlə alaq...

Sevda Zahidqızı

Həftə içi.- 2011.- 12-14 mart.- S. 10.