Azərbaycanda fermerlərin
hüquqları qorunur
İqbal Məmmədov: "Dövlət, fermer təsərrüfatlarının
inkişafı üçün əlindən gələni
edir"
Azərbaycanda
bütün sahələrdə çalışan vətəndaşların
hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi
istiqamətində dövlət mütəmadi olaraq müvafiq
addımlar atır. Bu sahələrdən biri də kənd təsərrüfatıdır.
Ölkə əhalisinin təxminən yarısı məhz bu
sahədə çalışır. Bu səbəbdən
fermerlər və digər kənd təsərrüfatı
subyektlərinin hüquqlarının təmin edilməsi
prioritet sahə sayılır.
Sözügedən sahədəki
mövcud durum və kənd təsərrüfatı subyektlərinin
qorunması ilə bağlı suallarımızı Milli Məclisin
Aqrar siyasət komitəsinin üzvü, millət vəkili
İqbal Məmmədov cavablandırır:
- Müstəqillik
qazandıqdan sonra respublikamız dünya iqtisadi sisteminə qoşulmaq
üçün bazar iqtisadiyyatı qanunlarına uyğun
olaraq iqtisadi islahatların, o cümlədən
iqtisadiyyatın önəmli sahələrindən sayılan
aqrar islahatların həyata keçirilməsinə
başladı. Bu sahədə hüquqi islahatlar və kənd
təsərrüfatı subyektlərinin hüquqlarının
qorunmasına start verilməsi ümummilli lider Heydər Əliyevin
adı ilə bağlıdır. Məhz onun təşəbbüsü
ilə ilk dəfə olaraq ölkədə kənd yerlərində
yaşayan hər bir kəsə ayrıca torpaq sahəsi
verildi.
- Bu gün ölkədə fermerlərin
hüquqlarının qorunması sahəsindəki vəziyyət
sizi qane edirmi?
- Ölkədə
sahibkarlıq subyektlərinin hüquqlarının qorunması
birbaşa olaraq hörmətli prezidentimiz İlham Əliyevin nəzarətindədir.
Dövlət başçısı dəfələrlə
Nazirlər Kabinetinin iclaslarında və bölgələrə
səfərləri zamanı xüsusilə də kənd təsərrüfatı
ilə məşğul olan vətəndaşlarımızın
hüquqlarının qorunmasını, onların fəaliyyətinə
qanunsuz müdaxilələrin yolverilməz olduğunu söyləyib.
Dövlət fermer təsərrüfatlarının
inkişafı üçün əlindən gələni
edir. Buna misal olaraq biz Nazirlər Kabinetinin "Aqrolizinq"
Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə məxsus kənd
təsərrüfatı texnikasının və texnoloji
avadanlıqların hüquqi və fiziki şəxslərə
lizinqə verilməsi və ya lizinq yolu ilə satılması
Qaydaları"nın təsdiq edilməsi və
"Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin fəaliyyətinin
təşkili ilə bağlı zəruri tədbirlərin həyata
keçirilməsi haqqında" qərara son dəyişiklikləri
misal göstərə bilərik. Nazirlər Kabineti
"Aqrolizinq" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə
məxsus kənd təsərrüfatı texnikalarının
lizinqə verilməsini və lizinq yolu ilə
satılmasını sürətləndirmək məqsədi
ilə Kənd Təsərrüfatı Nazirliyinin İqtisadi
İnkişaf Nazirliyi və Maliyyə Nazirliyi ilə
razılaşdırılmış təklifini nəzərə
alıb. Dəyişikliyə görə, "Aqrolizinq"
Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə məxsus kənd
təsərrüfatı texnikasının və texnoloji
avadanlıqların hüquqi və fiziki şəxslərə
lizinqə verilməsi və ya lizinq yolu ilə satılması
Qaydaları"nın 3-cü bəndinin ikinci abzasında
"dəyəri" sözü "dəyərinin 10
faizini əvvəlcədən, qalan hissəsini isə bir ildən
sonra 9 il ərzində ödəyir" sözləri ilə əvəz
edilir. Başqa sözlə, fermerlər "Aqrolizinq"
Açıq Səhmdar Cəmiyyətinə məxsus kənd
təsərrüfatı texnikasını və texnoloji
avadanlıqları alan zaman bundan sonra onların dəyərinin
10 faizini əvvəlcədən, qalan hissəsini isə bir
ildən sonra 9 il ərzində ödəyəcəklər.
2010-cu ildə Kənd Təsərrüfatı
Nazirliyi yanında Kənd Təsərrüfatı Kreditləri
Agentliyinin xətti ilə fermerlərə 13,4 mln manat kredit
verilib. Kreditlər dövlət büdcəsindən
ayrılıb və 10 kommersiya bankı vasitəsilə
verilib. Bu kreditləri 40 rayonda olan 450 təsərrüfat
alıb. Nəticədə 1000-dən çox yeni iş yerləri
açılıb. Bu il üçün dövlət büdcəsində
kənd təsərrüfatının güzəştli
kreditləşməsi üçün Agentliyə 10 mln manat
ayrılıb. Mart-apreldə maliyyələşmə
başlayacaq.
- Fermerlərin hüquqlarının qorunması ilə
bağlı qanunvericiliyin tələbləri nədən ibarətdir?
- Azərbaycan Milli Məclisi
tərəfindən "Kəndli (fermer) təsərrüfatı
haqqında qanun" qəbul edilib və bu qanun prezident
İlham Əliyev tərəfindən təstiqlənib. Bu
Qanun kəndli (fermer) təsərrüfatlarının təşkilinin
və fəaliyyətinin iqtisadi, sosial və hüquqi əsaslarını
müəyyən edir. Qanun Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının
kəndli təsərrüfatları yaratmaq hüququnu elan
edir, bu hüquqa təminat verir və təsərrüfatçılığın
digər formaları ilə yanaşı, onların bərabər
inkişafı üçün şərait
yaradılmasına yönəlib. Qanunvericiliyin tələbələrin
uyğun olaraq 18 yaşına çatmış fəaliyyət
qabiliyyətli Azərbaycan Respublikasının bütün vətəndaşları
kəndli təsərrüfatı yaratmaq və həmin məqsəd
üçün torpaq sahəsi almaq hüququna malikdirlər. Kəndli
təsərrüfatı ilə məşğul olmaq
üçün torpaq sahəsi almaqda ilk növbədə bu ərazidə
daimi yaşayan, kənd təsərrüfatı işlərində
ən azı üç il təcrübəsi və lazımi
peşə vərdişləri olan vətəndaşlara
üstünlük hüququ verilir. Kəndli təsərrüfatının
başçısı dövlət, kooperativ, ictimai və digər
müəssisələrlə, eləcə də vətəndaşlarla
olan münasibətlərdə təsərrüfatın
adından çıxış edir və onun mənafeyini təmsil
edir. Torpağın mülkiyyətə, müvəqqəti
istifadəyə və icarəyə verilməsinə dair sənədlər
onun adına rəsmiləşdirilir. O, təsərrüfat
üzvlərinin razılığı ilə təsərrüfat
fəaliyyətini təşkil edir, təsərrüfatın
adından müqavilələr bağlayır, etibarnamə
verir, əmlak və vəsaitlərə sərəncam vermək
hüququndan istifadə edir, eləcə də təsərrüfatın
fəaliyyəti ilə əlaqədar olan digər hüquqi hərəkətləri
həyata keçirir. Kəndli təsərrüfatı
yaratmaq üçün torpaq sahələri vətəndaşların
mülkiyyətinə rayon, şəhər xalq deputatları
Sovetinin qərarı ilə yer quruluşu sənədlərinə
uyğun olaraq torpaqayırma qaydasında keçirilir. Torpaq
sahəsi naturada ayrılıb, yer quruluşu sənədləri
və kəndli təsərrüfatı
başçısının adına yazılan dövlət
aktı verildiyi gündən torpaq sahəsi üzərində
mülkiyyət hüququ yaranmış hesab edilir. Qanunvericilikdə
də göstərilir ki, kəndli təsərrüfatına
mülkiyyətində olan istehsalat təyinatlı torpaq üzərində
aşağıdakı hüquqlar verilir: torpaqda müstəqil
təsərrüfatçılıq etmək; torpaq sahəsində
olan meşələrdən, geniş yayılmış
faydalı qazıntılardan və su ehtiyatlarından öz təsərrüfat
ehtiyacları üçün müəyyən olunmuş
qaydada istifadə etmək; istehsal təyinatlı müvafiq
yardımçı tikililər və qurğular ucaltmaq və
s.
- Sizcə, fermerlər və kənd təsərrüfatı
subyektlərinin bu gün hüquqi cəhətdən ən
çox üzləşdikləri problemlər
hansılardır?
- Bu problemlər
özünü daha çox fermerlərin hüquqi
savadsızlığında büruzə verir. Məsələn
qanunvericiliklə onlara verilmiş hüquqlardan necə istifadə
etdiklərini soruşduqda əksəriyyəti cavab verə
bilməyəcək. Bu sahədə ən ağrılı
problem fermerlərin təsərrüfatlarının
sığortalanması ilə bağlıdır. Azərbaycanda
fermerlər sığorta şərtlərini bilmədikləri
üçün öz təsərrüfatlarına dəyən
ziyanı kompensasiya edə bilmirlər. Fermerlərin
sığortaya az maraq göstərməsinin əsas səbəbi
ilk növbədə onların məlumatsız olması ilə
bağlıdır. Azərbaycanda fermerlərin əksəriyyəti
sığorta edən qurumlar barədə və sığorta
şərtləri haqqında məlumatsızdırlar. Lakin
biz bu sahə ilə bağlı şərtlərə nəzər
salsaq onların kəndlilər üçün əlverişli
olduğunu görərik. Azərbaycanda kənd təsərrüfatı
sığortası rüsumu hektardan gəlirin 5%-i səviyyəsində
ödənməlidir. Həmçinin, Azərbaycanda
hazırda kənd təsərrüfatı risklərinin
sığortası zamanı rüsumların 50%-i büdcə
vəsaitləri hesabına ödənilir. Qalan 50%-i isə
fermerlər tərəfindən ödənilməlidir. Lakin
buna baxmayaraq, fermerlər məhsullarını sığorta
etdirmək istəmirlər. Maliyyə Nazirliyinin Dövlət
Sığorta Nəzarəti Xidmətindən verilən məlumata
görə, hazırda dövlət büdcəsindən aqrar
sektorda risklərin sığortası üçün
ayrılmış vəsaitin yalnız 10%-i istifadə edilir. Aqrar
sektorda sığorta səviyyəsinin aşağı
olması çox mənfi nəticələrə yol
açır. Azərbaycanda kənd təsərrüfatı
sığortasının istənilən səviyyədə
inkişaf edə bilməməsi fermer təsərrüfatlarının
inkişafına ciddi zərbə vurur. Təbii fəlakətlər
olanda fermer yalnız dövlətdən köməyə
ehtiyac duyur. Dövlət də ona dəyən ziyanı
imkanları daxilində qarşılayır. Sivil ölkələrin
hər birində fermerlər öz məhsullarını və
təsərrüfatlarını sığortalayır, fermer
ziyan çəkəndə sığorta təşkilatları
onlara dəyən ziyanları kompensasiya edir.
Nahid Canbaxışlı
Həftə içi.- 2011.- 18 mart.- S. 4.