Beynəlxalq birlik qaçqınların hüquqlarının bərpasına çalışmalıdır

Dünyada ən çox məcburi köçkün Kolumbiyanın payına düşür - bu ölkədə 2,6 milyon nəfər məcburi köçkün statusu alıb. Qacqınlıq kimi acı taleyi yaşamaq azərbaycanlıların da payına düşdü. 1992-1993-cü illərdə Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzü, nəticəsində 603.251 insan öz el-obasından məcburi köçkün düsdü. 261 min nəfər həmyerlimiz isə Ermənistandan cıxarılaraq qaçqına cevrildi. Nəticədə Azərbaycan torpaqlarının bir hissəsi işğal olundu, 1 milyondan artıq insan məcburi köçkün həyatı yaşamalı oldu. Bu rəqəmlər BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının hesabatında da öz əksini tapıb.

Ümummilli lider Heydər Əliyev "İşğal olunmuş bütün rayonlardan didərgin düşmüş, indi qaçqın, köçkün vəziyyətində yaşayan vətəndaşların problemləri bizim üçün və şəxsən mənim üçün bir nömrəli problemdir" deyirdi. Qacqın və məcburi köckünlərin problemlərinin həlli istiqamətində bu illər ərzində bir sıra işlər görülsə də onlara dəyən maddi və mənəvi zərər və bu günə kimi həll olunmayan məsələlər dövlətin bir nömrəli problemi olaraq hələ də qalmaqdadır. Qeyd edək ki, qaçqın və məcburi köçkünlərin bütün sosial problemləri Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 1 iyul tarixli 298 nömrəli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması və məşğulluğunun artırılması üzrə dövlət proqramı"da öz əksini tapıb.

Həmin proqrama uyğun olaraq qaçqın və məcburi köçkünlərin humanitar və sosial vəziyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində xeyli iş görülüb. Belə ki, 87631 min nəfər yataqxanada məskunlaşan məcburi köckün ailələrinin bir qismi evlə təmin edilib. Ancaq hələ də fin evlərində, ictimai binalarda, tikintisi yarımçıq qalmış binalarda, sanatoriya, pansionat və sair kommunal şəraiti olmayan, sanitar normalara cavab verməyən yerlərdə yasayanlar var.

Avropada ən çox qaçqın və məcburi köçkün Azərbaycandadır

Avropa Şurası Parlament Assambleyasının miqrasiya, qaçqınlar və əhali məsələləri üzrə məruzəçisi Con Qrinvey "Avropanın unudulmuş insanları: yaşayış yerini uzun müddətə məcburi dəyişmiş insanların hüquqlarının müdafiəsi" adlı məruzəsində qeyd edib ki, Avropada ən çox qaçqın və məcburi köçkün Azərbaycanın payına düşür. Onun qiymətləndirməsinə görə, Azərbaycanda bu kateqoriyaya aid 573-603 min insan var: "Dağlıq Qarabağın və ona bitişik rayonların gələcəyi ilə bağlı məsələnin həlli istiqamətində hər hansı irəliləyişin olmaması həmin yerlərdən məcburi köçkün düşmüş insanların da taleyini sual altında qoyur".

Məcburi köçkünlərin hüquqlarına toxunan məruzəçi onların təhlükəsizliyinə təminat veriləcəyi təqdirdə yurd-yuvalarına könüllü qayıtması ilə bağlı Azərbaycan hökumətinin lazımi tədbirlər görməsi və BMT-nin prinsipləri əsasında qanunvericilik bazası yaratması istiqamətində siyasətini alqışlayıb: "Azərbaycan hökuməti üzərinə düşən vəzifələri yerinə yetirir. Məcburi köçkünlərin sosial rifah halının yaxşılaşdırılması ilə bağlı 2004-cü ildə qəbul olunmuş dövlət proqramına əsasən, onların məskunlaşdığı sonuncu çadır şəhərciyi 2007-ci ilin dekabrında ləğv olunub. Hökumət 2001-ci ildən ağır şəraitdə yaşayan 90 minədək məcburi köçkünü 49 yeni salınmış qəsəbəyə yerləşdirib".

C.Qrinvey bununla belə, qeyd edib ki, görüşdüyü bütün məcburi köçkünlər Dağlıq Qarabağ münaqişəsi həll olunduqdan sonra öz yurd-yuvalarına qayıtmaq istədiklərini bildiriblər.

Məruzəçi görülən bütün tədbirlərə baxmayaraq hələ bir qism məcburi köçkünün ağır vəziyyətdə yaşadığını da qeyd edib. Bu səbəbdən Azərbaycan hökumətini onların həyat şəraitinin yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş səylərini davam etdirməyə, habelə bəzi məcburi köçkünlərin hüquqi təminatını yaxşılaşdırmağa, onları keyfiyyətli təhsil və səhiyyə xidməti ilə təmin etməyə çağırıb.

Bəs görəsən qaçqın və məcburi köçkünlərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində daha hansı işlərin görülməsi nəzərdə tutulur. Məsələylə bağlı Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinə müraciət etdik. Qurumun mətbuat xidmətinin rəhbəri Sənan Hüseynov bildirdiki, 1991-ci ildən bu günə qədər Azərbaycanda qaçqın və məcburi köçkünlərin problemlərinin həllinə 3,5 milyard dollar vəsait sərf olunub: "Bu vəsaitin 1,5 milyardı Neft Fondunun vəsaiti, 820 milyonu isə beynəlxalq humanitar təşkilatların hesabına olub. İlham Əliyevin prezidentliyi dövründə məcburi köçkünlər üçün müasir tipli 67 qəsəbə tikilib. Həmin qəsəbələrə 20 min məcburi köçkün ailəsi, başqa sözlə, 100 min əhali köçürülüb. Bu qəsəbələrdə müasir tipli 126 məktəb binası tikilib. Məcburi köçkünlər üçün tikilən qəsəbələrin 70-80 faizi Ağdam-Füzuli ərazisindədir. Bu, məqsədyönlü şəkildə belə edilir ki, gələcəkdə köçürülmə baş verəndə problemlər yaranmasın. Qeyd edək ki, 1992-98-ci illərdə məcburi köçkünlər harada məskunlaşıbsa, öz yurdlarına qayıdana və ya həmin şəxslərə yeni şəraitdə mənzillər təklif olunana qədər o mənzillərdən çıxarılması dayandırılır. Ölkə prezidentinin bununla bağlı sərəncamı var və bu sərəncam icrasına nəzarət olunur".

BDU-nun yataqxanasından 210 məcburi köçkün ailəsi Masazıra köçürüləcək

S.Hüseynov hələ də məcburi köçkünlərin əksəriyyətinin yaşayış üçün yararlı olmayan ictimai binalarda, yataqxanalarda və digər müvəqqəti məskunlaşma yerlərində ağır şəraitdə yaşadığını və ciddi sosial problemlərlə üzləşdiyini də qeyd etdi: " Onların yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması istiqamətində tədbirlər davam etdirilir. Hazırda İmişli, Ağcabədi rayonlarında, Mingəçevir, Şəki şəhərlərində qəsəbə salınması üçün torpaq sahələri ayrılıb. Həmçinin Balakən rayonu ərazisində məktəb binalarında, Ağdam rayonunun "Dördyol" adlanan ərazisində məskunlaşmış 932 məcburi köçkün ailəsi üçün bina və qəsəbələrin inşası üçün də torpaq sahələri ayrılıb. Eyni zamanda bu il Müdafiə Nazirliyinin hərbi hissələrinə məxsus binalarında, Bakı Dövlət Universitetinin 7 yataqxanasında müvəqqəti məskunlaşmış məcburi köçkün ailələri üçün evlərin tikilməsi nəzərdə tutulub. Belə ki, prezidentin sərəncamı ilə təsdiqlənən əlavələrə görə, Abşeron rayonunun Masazır qəsəbəsində ayrılmış torpaq sahəsində Bakı Dövlət Universitetinin 7 yataqxanasından 2 yataqxanada müvəqqəti məskunlaşmış 800 nəfərdən ibarət 210 məcburi köçkün ailəsi üçün çoxmərtəbəli yaşayış binaları tikiləcək və həmin ailələr bu binalara köçürüləcək. Naftalan şəhərindəki "Goran", "Şirvan", "Azərbaycan", "Mil" sanatoriyalarında müvəqqəti məskunlaşan 2620 nəfərdən ibarət 524 məcburi köçkün ailəsi üçün isə Goranboy rayonu ərazisində ayrılmış torpaq sahəsində çoxmərtəbəli yaşayış binalarının tikilməsi və həmin ailələrin bu binalara köçürülməsi nəzərdə tutulur. Binəqədi rayon, 9-cu mikrorayonda yerləşən Təcili Tibbi Yardım Stansiyasının tikintisi yarımçıq qalmış binalarında müvəqqəti məskunlaşmış 3092 nəfərdən ibarət 736 məcburi köçkün ailəsi də yeni yaşayış mənzilləri ilə təmin olunacaq. Belə ki, onlar üçün Bakı şəhəri və ya Abşeron rayonu ərazisində çoxmərtəbəli yaşayış binaları tikiləcək və həmin ailələr bu binalara köçürüləcək. Bakı və Sumqayıt şəhərlərində başqa vətəndaşlara məxsus olan mənzillərdə və evlərdə müvəqqəti məskunlaşan 5445 nəfərdən ibarət 1210 məcburi köçkün ailəsi üçün isə Bakı, Sumqayıt şəhərləri və Abşeron rayonu ərazisində çoxmərtəbəli yaşayış binalarının tikilməsi və həmin ailələrin bu binalara köçürülməsi nəzərdə tutulur".

C.Hüseynov bununla belə Ağcabədi rayonunun "Taxta körpü" adlanan ərazisində yeraltı qazma və daxmalarda xüsusilə ağır şəraitdə yaşayan 6300 nəfərdən ibarət 1500 məcburi köçkün ailəsinin də şəraitinin yaxşılaşdırılacağını bildirdi: "Onların müvəqqəti yerləşdirilməsi üçün ayrılmış torpaq sahələrində yaşayış binaları tikiləcək və ya qəsəbələr salınacaq. Sərəncamın icrası Gəncə şəhəri Kəpəz rayonunun Hacıkənd qəsəbəsində müvəqqəti məskunlaşmış 2595 nəfərdən ibarət 519 məcburi köçkün ailəsinə də şamil olunur. Xocalı rayonundan olan 1665 nəfərdən ibarət 333 ailə, Kəlbəcər rayonundan olan 930 nəfərdən ibarət 186 ailə olmaqla onlar üçün Göygöl və Goranboy rayonları ərazilərində qəsəbələr salınacaq və həmin ailələr bu qəsəbələrə köçürüləcək. Son 7-8 il ərzində 100 min nəfər, yəni 20 min ailə köçürülüb. Bu proses davam edir".

Mirvari

Həftə içi.- 2011.- 19 mart.- S. 2.