İnsan hüquqları sahəsində hazırlanan ədəbiyyatlar

Aidiyyəti qurumlar bu istiqamətdə kifayət qədər vəsaitin olduğunu deyirlər

Son illər Azərbaycanda hüquqi maarifləndirmə istiqamətində ciddi islahatlar aparılır. Qeyd edək ki, mövcud tədbirlər insan hüquqlarının müdafiəsi üzrə Milli Fəaliyyət Planı çərçivəsində həyata keçirilib.

Həmin sənəddə göstərilib ki, bu istiqamətdə islahatların effektli şəkildə həyata keçirilməsi üçün müvafiq qurumlara dərs vəsaitləri və ədəbiyyatların hazırlanması tövsiyə edilib.

Bəzi kitablar təkmilləşdirilib

Təhsil Nazirliyində deyirlər ki, adıçəkilən qurum bu məsələdə üzərinə düşən öhdəlikləri yerinə yetirməyə çalışıb: "Milli Fəaliyyət Planının müvafiq bəndinə uyğun olaraq 2007-2008-ci illər ərzində yeni dərs vəsaitləri və ədəbiyyatlar hazırlanıb. Bu istiqamətdə Ombudsman Aparatının və bir sıra beynəlxalq təşkilatların ekspertləri ilə əməkdaşlıq edilib. Tədbirlər çərçivəsində "İnsan və cəmiyyət" fənni təkmilləşdirilib. Təbii ki, dərslərinə diqqətlə yanaşan şagird həmin bilikləri həvəslə mənimsəyir və sonradan həyatında tətbiq edir. Hər iki fəndən toplanan materiallar yuxarı sinif şagirdləri üçün olduqca zəruridir. Məsələn, "İnsan və cəmiyyət" fənninin ayrı-ayrı bölmələrində vətəndaşın həm ailəyə, həm cəmiyyətə, həm də yaxın ətrafına yanaşma forması təhlil olunur. Təbii ki, həmin təhlillərlə tanış olan yeniyetmənin də məsələyə öz baxışı var. Müəllimin başlıca vəzifəsi isə doğru və yanlışlığından asılı olmayaraq həmin yanaşmanı düzgün istiqamətə yönləndirməkdir". Qurumda habelə bildirirlər ki, sözügedən dərs vəsaitlərinin tədrisi ilə bağlı mütəmadi məktəblərdə monitorinqlər aparılır: "Əgər hansısa fənnə qeyri-ciddi yanaşılsa, belə məktəblərə qarşı tədbir görməyə həmişə hazırıq".

Nazirlikdə həmçinin Ombudsman Aparatı ilə əməkdaşlıq çərçivəsində müxtəlif plakat və bukletlər hazırlandığını da vurğulayırlar: "Bunlara Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə müraciət edilməsi qaydası, Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili, "Bəşəriyyətin AİDS-dən xilası hər birimizdən asılıdır!" (HİV/AİDS haqda əsas məlumat), "Daxili işlər orqanlarının fəaliyyətində insan hüquqlarının təminatı" tədris proqramı, "Əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında konvensiya", "Həbs edən zaman nələri unutmamalısan?", "Hüquqların pozulubsa insan hüquqları üzrə müvəkkilə (ombudsmana ) müraciət et!", "Məhbusların hüquq və azadlıqları", "Polis və insan hüquqları" tədris modulu, "Polis əməkdaşları üçün yaddaş kitabçası", "Xüsusi ittihamçı və mülki iddiaçının hüquqi vəziyyəti", "İnsan hüquqları və azadlıqları nədir?", "İşgəncəyə yox!", "Çevik araşdırma qrupu ilə əməkdaşlığa hazırsınızmı?", "Sizin əsas hüquq və azadlıqlarınız", "Şübhəli şəxsin hüquqi vəziyyəti", "Təqsirləndirilən şəxsin hüquqi vəziyyəti", "Tutulduğun zaman nələri bilməlisən?", "Yetkinlik yaşına çatmayan məhkumların hüquq və azadlıqlarının təmini", "Zərərçəkmiş şəxsin hüquqi vəziyyəti" və digər nəşrlər aiddir. Plakatlar isə əlilliyi olan şəxslərin hüquqları haqqında konvensiya, HİV daşıyıcıları bütün hüquqlara malikdirlər! Özünü HİV-AİDS-dən qoru!, Uşaq hüquqları haqqında konvensiyadan ibarət olub".

"Bu istiqamətdə mütəmadi iş aparılır"

Məsələyə Milli Elmlər Akademiyasının İnsan Hüquqları İnstitutundan da münasibət öyrəndik. Qurumdan bildirdilər ki, bu məsələ onlar üçün əsas prioritetlərdən biridir: "Təbii ki, cəmiyyətdə insan hüquqlarının aşılanması üçün müvafiq ədəbiyyat və vəsaitlərin olması vacibdir. Məsələn, biz YUNESKO üzrə Milli Komissiya və YUNESKO-nun Bioetika kafedrasının Azərbaycan bürosu ilə birlikdə "Bioetika: sənədlərg terminlərg" kitabını hazırlamışıq. Bu yaxınlarda həmin kitabın təqdimatını da keçirdik. Ümumiyyətlə, hər bir dövlət elmin əldə etdiyi nailiyyətlərlə hüquqi-etik aspektdən yanaşmaqda, öz vətəndaşlarının mənafeyini, hüquqlarını qorumaqda maraqlıdır. Azərbaycanda da bu sahədə müvafiq qanunvericilik və normativ-hüquqi aktların işlənib-hazırlanmasına ehtiyac var. Bu, elmin son nailiyyətlərindən və ölkə vətəndaşlarının sosial sahədə hüquqlarının qorunması istəyindən irəli gəlir.

Beynəlxalq qurumlar tərəfindən qəbul olunan etik xarakterli bəyannamə və sənədlərin sürətli artımı milli qanunvericiliyin təkmilləşməsi ilə müşayiət olunmalıdır. Bu istiqamətdə fəaliyyət göstərən İnsan Hüquqları İnstitutu gələcək tədqiqatlar üçün elmi platformanın formalaşması üzərində də iş aparır. Hazırda institut Azərbaycan üçün yeni bir istiqamət - Bioetik və tibbi hüquq üzrə tədqiqatları genişləndirməkdədir".

Adıçəkilən institutda həmçinin Azərbaycan qanunvericiliyində həmin istiqamətdə xeyli boşluqların olduğunu da təəssüflə qeyd edirlər: "Ölkə vətəndaşlarının yuxarıda göstərilən sahə üzrə öz hüquq və vəzifələrindən məlumatlılıq səviyyəsi çox aşağıdır. Bununla əlaqədar olaraq, ölkəmizdə insan hüquqlarının gələcək inkişafı üçün vətəndaşların məlumatlılıq səviyyəsinin yüksəldilməsini və qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsini məqsədəuyğun və vacib sayırıq. Biz də İnsan Hüquqları İnstitutu olaraq məhz bu kontekstlərdə bioetik və tibbi hüquq sahəsi üzrə fəaliyyət göstərir və qarşıdan gələn illərdə bu istiqamətləri genişləndirməyi planlaşdırırıq. Məhz bu baxımdan "Bioetika: sənədlərg terminlərg" kitabını əhəmiyyətli sayırıq. Bu kitab oxuculara ilk dəfə olaraq üç dildə təqdim olunur. Nəşrdə bioetikaya dair beynəlxalq sənədlər, o cümlədən Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsi, Nürnberq Məcəlləsi, Beynəlxalq Tibbi Etika Məcəlləsi, YUNESKO-nun bioetika üzrə proqramı və digər vacib sənədlər əksini tapıb. Həmçinin bioetika ilə bağlı bir sıra vacib terminlərin izah edildiyi qısa terminoloji lüğət də təqdim edilir. Əgər müxtəlif sahələrdə elmin nailiyyətlərindən bəhrələnmək, bu uğurları inkişafa, tərəqqiyə doğru yönəltmək istəyiriksə, ilk növbədə səmərəli və təsirli qanunvericilik sənədləri hazırlanmalı, eləcə də dövlətin, tədqiqatçıların, sərmayəçilərin və ayrı-ayrı şəxslərin hüquq və vəzifələrini müəyyənləşdirməliyik. Əminik ki, təqdim olunan bu kitab Azərbaycanda bioetika problemlərinin dərk olunmasında əlverişli vasitə olacaq". Yeri gəlmişkən, ali və orta ixtisas təhsil müəssisələrində bioetika fənninin tədrisi və bu kitabın da həmin fənn çərçivəsində istifadə olunması gözlənilir.

Təhsil üzrə ekspert Nadir İsrafilov isə bugünkü dövrdə də adıçəkilən sahədə vəziyyətin acınacaqlı olduğunu vurğulayır. Onun sözlərinə istinadən, sovet dövründə məsələyə indikindən daha çox diqqət yetirilirdi: "Həmin illərdə "Sovet dövlətinin hüququ əsasları" adlı fənn tədris olunurdu və yeniyetmələrə lazımi hüquqi savad verilirdi. Yəni, bu fənnə barmaqarası baxılmırdı. Hazırda isə orta məktəblərdə tədris edilən ölkə konstitusiyası, eləcə də "İnsan və cəmiyyət" fənninin funksiyası ancaq müəllimlərin dərs yükünü artırmaqdır. Yəni, adıçəkilən fənlərin tədrisinə qeyri-ciddi yanaşılır. Hətta vəziyyət o yerə çatıb ki, şagirdlər də həmin fənlərin tədris saatında istirahət etdiklərini deyirlər. Çox hallarda isə bu dərsdə oturan uşaqların sayı cəmi 5-6 nəfər olur. Təbii ki, mövcud biganəlik nəticəsində cəmiyyətdə hüquqi savadsızlıq baş alıb gedir. Əslində isə hüquqi təhsilin kütləviləşdirilməsi insanların xeyrinədir. Çünki vətəndaşların hüquqi bilgiləri nə qədər əhatəli olarsa, onlar öz mənafelərini daha yaxşı müdafiə edə bilərlər. Digər tərəfdən "Azərbaycan dövlətinin hüquqi əsasları" adlı ümumiləşdirilmiş fənnin tədris edilməsi də məqsədəuyğundur. Yəni, bir istiqamət üzrə ayrı-ayrı fənn tədris etməkdənsə, ümumiləşdirilmiş bir fənnin dərs yükünə daxil edilməsi daha effektiv olar".

"İnsan və cəmiyyət", eləcə də "Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası" fənlərinin tarix müəllimləri tərəfindən tədrisini qeyri-məqbul sayan mütəxəssis bunun ixtisaslaşmış kadrlara həvalə olunmasını vacib sayır: "Məsələn, orta məktəblərdə ibtidai hərbi hazırlıq fənni tədris edilir. Yəni, yuxarı sinif şagirdlərinin hər biri silahla necə davranılması barədə məlumatlandırılır. Hərbi biliklərin aşılanması istiqamətləri düzgün müəyyənləşdirildiyindən bu istiqamətdə həyata keçirilən maarifləndirmə qənaətbəxşdir. Düzdür, hər adam hüquqşünas qədər də məlumatlı ola bilməz, amma adi məqamlar barədə bilgili olmaq bütün vətəndaşların borcudur. Çünki cəmiyyətin hüquqi cəhətdən maariflənməsi həm də dövlətin inkişafı deməkdir".

Sevinc

Həftə içi.- 2011.- 19 mart.- S. 4.