Erməni vandalizmi arxivlərdə

Aytən Mustafayeva: "Bu sənədlər ermənilərin azərbaycanlılara qarşı soyqırım siyasətini dünyaya çatdırmaqda əvəzsiz rol oynayacaq"

Dünən Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının İnsan Hüquqları İnstitutunda "1918-1920-ci illərdə ermənilərin azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdiyi soyqırımları Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sənədlərində" mövzusunda elmi-nəzəri konfrans keçirildi.

Konfransda çıxış edən institutun direktoru, millət vəkili Aytən Mustafayeva bildirdi ki, 1918-1920-ci illərdə erməni hərbi birləşmələrinin azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdiyi soyqırım faktları arxivlərdə bu günə qədər qalmaqdadır. Onun sözlərinə görə, Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası 1918-ci il iyulun 15-də Azərbaycan Milli Hökuməti tərəfindən Gəncədə yaradılıb. Komissiya 1918-ci ilin martında Bakıda, mart-may aylarında Şamaxıda, may-iyun aylarında Qubada, Qərbi Azərbaycanda və Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində həyata keçirilən soyqırımları ilə bağlı sənədləri toplayıb.

Tədbirdə çıxış edən professor Anar İsgəndərov isə bildirdi ki, mart soyqırımı zamanı Bakıda öldürülən azərbaycanlıların sayı 11 mindən artıq olub. Bakı əhalisinə dəyən ziyan 400 milyon manat qiymətləndirilib. Şamaxı şəhərində 8 min, Şamaxı qəzasında isə 8 mindən yuxarı azərbaycanlı qətlə yetirilib. Dəyən maddi ziyan ümumilikdə 1 milyard rubldan artıq olub. Qubada həyata keçirilən soyqırımı zamanı 16 min insanın həyatına son qoyulub. Qubada azərbaycanlılarla yanaşı, 3 mindən artıq yəhudi də soyqırımına məruz qalıb. Qubanın 262 kəndi məhv edilib, onlardan 35-i hazırda da mövcud deyil.

Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdiyi soyqırımlarla bağlı Soyqırım Muzeyinin yaradılmalı olduğunu deyən A.İsgəndərovun sözlərinə görə, ermənilərin azərbaycanlılara qarşı müxtəlif illərdə törətdiyi soyqırımlarla bağlı kifayət qədər arxiv materialları, sənədlər və şəkillər mövcuddur. Tarixçi bu sənədlərin muzeydə toplanması və məlum faciələrlə bağlı yerli və beynəlxalq ictimaiyyətin məlumatlandırılmasının vacibliyini vurğuladı.

Ermənilərin 1918-ci ildə Bakıda və Şamaxıda həyata keçirdiyi soyqırım barədə geniş məlumat verən İsgəndərov 36 cildlik təhqiqat sənədlərində yer alan faktlar barədə danışdı.

Onun sözlərinə görə, sənədlər arasında soyqırımın canlı şahidi olan yəhudinin ermənilərin törətdiyi vəhşilik barədə 11 səhifəlik ifadəsi var. O, bu ifadəsində ermənilərin Bakıda "Kaspi" qəzetinin redaksiyasını, "Dağıstan" mehmanxanasını, "İsgəndəriyyə" binasını, təzə nəşr olunan "Quran" kitablarını yandırılmasından söhbət açıb. Şamaxıdakı soyqırıma toxunan İsgəndərov bildirdi ki, bu ərazidəki "Cümə" məscidi ilə bağlı çox dəhşətli faktlar şahid ifadələri əsasında sənədlərdə əks olunub: "Ən dəhşətli faktlar "Cümə" məscidi ilə bağlıdır. Məscidin axundu Cəfərqulunun başına ermənilər olmazın müsibətlər açıblar. Onun saqqalının tüklərini bir-bir yolublar. Sonra da amansızlıqla qətlə yetiriblər".

A.Mustafayeva Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının sənədlərinin İnstitutda tədqiq olunduğunu, həmin sənədlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması məqsədilə müxtəlif dillərə nəşr ediləcəyini dedi. O, bu sənədlərin ermənilərin azərbaycanlılara qarşı həyata keçirdiyi soyqırım siyasətinin dünyaya çatdırılmasında əvəzsiz rolu olacağını vurğuladı. İnstitut direktoru Təhqiqat Komissiyasının yaradılmasını ADR hökumətinin Azərbaycan xalqı qarşısında ən böyük xidməti və bu sənədlərin sovet hakimiyyəti illərində məhv edilməməsini möcüzə kimi dəyərləndirdi: "Fövqəladə Təhqiqat Komissiyası 1918-ci il iyulun 15-də Azərbaycan Milli hökuməti tərəfindən Gəncədə iki məqsədlə yaradılıb - birincisi, erməni silahlıları tərəfindən 1918-ci ildə Bakıda, Şamaxıda, Qubada, 1918-19-cu illərdə isə Qərbi Azərbaycanda və Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində həyata keçirilən soyqırımlarla bağlı təhqiqat sənədlərinin toplanması, ikincisi toplanmış sənədlərin müxtəlif dillərdə - fransız, rus, ingilis, ərəb, türk dillərində nəşr olunması və beynəlxalq aləmin bu faciələr barədə məlumatlandırılması.

Arxiv sənədlərinin əksəriyyəti Bakıda həyata keçirilən, 7-si Şamaxıdakı soyqırıma həsr olunub. Sənədlərdə qırğın zamanı öldürülən azərbaycanlıların və yəhudilərin sayı göstərilib".

Tədbir çərçivəsində jurnalistlərə açıqlama verən Milli Arxiv İdarəsinin rəisi Ataxan Paşayev azərbaycanlıların ermənilərin soyqırımına məruz qalmasına dair sənədlərin beynəlxalq məhkəmələrə göndəriləcəyini dedi: "1918-ci il martın 31-də azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən soyqırımına məruz qalmasına dair sənədlərin 99 faizi Azərbaycan arxivlərindədir. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin gördüyü əsas işlərdən biri də ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi soyqırımına aid sənədləri toplamaq olub. Fövqəladə Təhqiqat Komissiyasının topladığı 36 cilddən, 3500 səhifədən ibarət sənədlər beynəlxalq məhkəmədə ermənilərə qarşı cinayət işinin başlanması üçün əsas ola bilər. Bu sənədlər ermənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdiyi cinayətləri sübut edən qiymətli faktlardır".

A.Paşayev bildirdi ki, bu sənədlər tərcümə edilərək beynəlxalq məhkəmələrə göndəriləcək.

Naibə

Həftə içi.- 2011.- 30 mart.- S. 5.