Daşkəsəndəki Alban abidəsi XV əsrə təsadüf edir

Vaqif Rüstəmov: "Yevangel səhnəsi qədim tariximizin, ulu babalarımızın rəmzidir"

Vətənimiz qədim tarixi abidələri ilə tanınır. Yəni hər bir abidəmiz bizim keçmişimizdən, dünənimizdən və bu günümüzdən xəbər verir. Keçmişimizi qoruyub saxlamalıyıq ki, gələcəyimizi yaşada bilək. Ancaq çox təəssüflər olsun ki, indinin özündə də keçmişimizi özündə əks etdirən bir çox tarixi abidəmiz baxımsız qalıb. Onların gələcək taleyi sual altındadır.

Tanınmış tədqiqatçı, İmişli Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinin sabiq direktoru Vaqif Rüstəmov bizimlə söhbətində bildirdi ki, Ağdərə rayonundakı Qansazar (Xəzinədağ) məbədi XIII əsrdə Xaçın knyazı Həsən Cəlali tərəfindən inşa edilib. Bu məbəd Qafqaz kahinlərinin iqamətgahı olub: "Onun oxşarı isə Daşkəsən rayonunun Bəyan kəndindəki Çiqarvəng abidəsidir. Bu abidə XV əsrdə inşa edilib. Məbəd xüsusi ibadət zalı, mehrab və zəngxanadan ibarət olmaqla, 3 nefrididi, tağlar və sütunlarla əhatə olunub. Daxili fəzası uzunsov və düzbucaqlıdır. Qoşqar çayının sol sahilində yerləşir. 1990-cı ildə Ermənistandan qovulan soydaşlarımız Daşkəsən rayonunun Bəyan kəndində məskunlaşıblar. Həmin kəndlə bağlı rayon ictimaiyyəti və rayon mədəniyyət işçiləri tərəfindən Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə məlumatlar daxil oldu ki, bir qrup adam abidəni erməni kilsəsi bilib, uçurmaq istəyir. Onda mən nazirlikdə işləyirdim. Nazirliyin məsul işçisi kimi Daşkəsənə ezam olundum. Rayonun mədəniyyət şöbəsinin müdiri Nizami müəllimlə Bəyan kəndinə yollandıq. Abidəyə hər tərəfdən baxış keçirdim və həqiqətən də gördüm ki, Yevangel abidələri bir neçə yerdən sındırılıb. Alban xalqının simvolu sayılan bu abidəni o cür görəndə ürək ağrısı keçirdim. Sonra öz doğma torpaqlarından qovulmuş soydaşlarımızı bir yerə toplayıb, onların qarşısında çıxış etdim. Bildirdim ki, bu erməni kilsəsi deyil, ulu keçmişimizin yadigarı olan Alban xalqına məxsus, Azərbaycanda Qansazardan sonra 2-ci böyük abidədir. Biz tariximizə, keçmişimizə, mədəniyyətimizə necə hörmət bəsləyiriksə, bu abidəyə də o dərəcə hörmət bəsləməliyik. Mənim çıxışımdan sonra orada məskunlaşmış insanlar iməcilik keçirdilər və hər iki abidə səliqəyə salındı".

V.Rüstəmov həmçinin vurğuladı ki, təmizlik işləri zamanı diqqətini hündürlükdə olan qabarıq bir daş cəlb edib: "Üstünü uzun müddət toz-torpaq örtdüyündən daş tanınmaz halda idi. Mən ağacla həmin daşın üstünü təmizlədim və heyrətə gəldim. Abidənin girəcəyində, ön divarda Alban mərmərindən düzəldilmiş 2 metr hündürlüyündə Yevangel səhnəsini tapdım və özümlə götürdüyüm kalka vasitəsilə həmin abidədəki Yevangel səhnəsini götürdüm. Orada çəhrayı Alban mərmərinin üzərində həkk olunmuş ulu keçmişimizin məhsuldarlıq və bərəkət rəmzi olan günəş, sünbül, qoyun surətləri göstərilib. Dərhal xatirəmdən mərhum alim Rəşid Göyüşovun və toponim alim, milliyyətcə udin olan Varaşil Quqasianın belə bir fikirlərini keçirdim ki, Azərbaycan ərazisində olan Yevangel səhnəsi ulu babalarımızın, albanların simvoludur. Ermənilərin bizim bu tariximizə müdaxiləsi dünya tarixşünaslığında həmişə gülüş hədəfinə çevrilib və öz böhtanları, yalanları, iftiraları ilə həmişə məğlub olublar. Mən bir neçə Yevangel səhnəsinin əksini götürüb, Bakıya gəldim. Elmi arayışlarımı hazırladım. Qədim Alban dilini bilmədiyim üçün abidədəki yazıları oxuya bilmədim. Ertəsi günü AMEA-nın tarix institutuna gəlib, Rəşid Göyüşovla görüşdüm. Əldə etdiyim məlumatları ona göstərib dedim ki, bunu abidənin içərisindəki qapı ilə üzbəüz yerdən iki metr hündürlükdə olan, üstünü toz basmış divardan tapmışam. Rəşid müəllim bildirdi ki, Yevangel səhnəsinin yalnız bir nüsxəsi var, o da Qansazardadır. İkinci nüsxəsi haqqında yalnız şifahi araşdırmalardan bizə məlum idi. Bunu tapa bilmirdik, sözsüz ki, mən ora gedəcəyəm. Şöbəmizin baş elmi işçisi kimi tarixi arayışımda yazıb bildirdim ki, abidənin təmirə ehtiyacı var. Bu bizim ən qiymətli, danılmaz bir həqiqətimizdir. Lakin sonralar bizim idarəmiz Mədəniyyət və Turizm Nazirliyindən ayrılıb müstəqil şəkildə Tarixi Abidələrin Mühafizəsi Komitəsi kimi fəaliyyət göstərdi. Lakin abidə baxımsız qaldı, yəni bərpa olunmadı və biz də digər elmi işçilərlə bərabər komitədən uzaqlaşdırıldıq. Onlar bildirdilər ki, bizə tarixçi yox, memar lazımdır".

V.Rüstəmov onu da bildirdi ki, "ATV" kanalında başı bəlalı Çiqarvəng abidəsi haqqında veriliş gedib. Amma uzaq keçmişimizin yadigarı olan Yevangel səhnəsi bu verilişdə işıqlandırılmayıb: "Bu da məni çox məyus etdi. Biz ulu öndərimizin son 40 ildə bəxş etdiyi intibah mədəniyyətini yaşayırıq. Sözsüz ki, Qərblə Şərqin məkanına çevrilmiş Azərbaycan böyük tarixi yol keçib. Bu tarixi yol bütün dünya dövlətlərini heyrətə gətirib və onların diqqətini Azərbaycana yönəldib. Heç bir alternativ şəxs və heç bir alternativ siyasət bu intibah dövrümüzü tarix səhnəsindən silə bilməyəcək. Çünki ulu keçmişimizə söykənən Heydər Əliyev həyatının bütün mənasını Azərbaycanın müstəqilliyinə sərf etmiş və gələcək inkişafını bu müstəqillikdə görmüşdür. Biz qondarma erməni tarixini, erməni ideologiyasını, erməni millətini dünya tarixşünaslığından təcrid etdik. Bu gün bu möhtəşəm abidəni bərpa etməklə, ulu öndərin dediyi kimi "əzəli torpaqlarımızı, əzəli mədəniyyətimizi, əzəli tariximizi qorumuş oluruq". Bu, düşmənlərə ən tutarlı cavab olardı. Ümidvaram ki, dünya şöhrətli albanşünas alim Fəridə Məmmədova bu işdə elmi məsləhətini əsirgəməyəcək".

Qələndər Xaçınçaylı

Həftə içi.- 2011.- 18 may.- S. 7.