"Bəzən gəlir gətirən sifarişlərdən imtina etmişəm"

Mir Teymur Məmmədov: "Rəssamlıq bu gün ağır dövrünü yaşayır"

"Mənim üçün ağ kağız, gil, metal, fırça, boya, kətan parça çox müqəddəsdir. Çünki onlara can verirəm, dünyaya gətirirəm, mən doğuram onları".

Bu sözlərin müəllifi Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının və Karikaturaçı Rəssamlar Birliyinin üzvü, Gürcüstan Rəssamlar İttifaqının fəxri üzvü, İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğunın baş rəssamı Mir Teymur Məmmədovdur. Onu birgünlük çox sevdiyi kətan parça, boya və fırçadan ayırıb evində qonaq olduq.

- Mükəmməl rəssam olmaq üçün müəllimə ehtiyac var?

- Mütləq müəllimə ehtiyac var. Tarixi təcrübə göstərir ki, yaxşı rəssamların yaxşı da müəllimləri olub. Müəllimdən də çox şey asılıdır. Çünki hər rəssam müəllim ola bilməz. Yaxşı müəllim və yaxşı rəssam eyni şey deyil. Elə rəssamlar var ki, onlar çox istedadlı insanlardır. Lakin müəllimlik bacarıqları yoxdur. Öz bildiklərini şagirdlərinə çox mürəkkəb formada çatdırırlar. Və şagird müəllimi başa düşmür. Nəticədə onun öz gücünə inamı azalır və sınır. Mən cavan rəssamlar tanıyıram ki, onlar çox istedadlı bir rəssamın şagirdidir. Ancaq müəllimi qədər gözəl çəkə bilmir. Çünki onun müəllimi əsl rəssamdır, müəllim deyil.

- Sifarişləriniz daha çox qazandırır, yoxsa Azərbaycan Rəssamlar İttifaqı?

- Təbii ki, sifarişlər. Məni tanıyanlar çoxdur və çəkdiyim əsərlərə hər kəs bələddir. Onun üçün yanıma gələnlər, sifariş verənlər daha çoxdur.

- Aldığınız sifarişlər arasında çəkməkdən imtina etdiyiniz şəkil olubmu?

- Bəli. Hətta olub ki, yaxşı gəlir gətirəcək sifarişdən də imtina etmişəm. Çox vaxt qəbir daşı üzərində şəkil çəkməyi sifariş edirlər. Belə sifarişləri qəbul etmirəm. Mən kiminsə göz yaşları üstündə pul qazana bilmərəm. Bir dəfə Rusiyadakı yerli restoranlardan birinin sahibi öz restoranları üçün Bakının mənzərələrindən ibarət boşqablar və Qız qalasından külqabı hazırlamağı təklif etmişdi. Mən belə təklifi qəbul edə bilmərəm. Əlim gəlməz Qız qalasından külqabı hazırlayım. Bu, sənətimə, özümə, ən əsası da Qız qalasına hörmətsizlik olardı.

- Sizcə indi Azərbaycan rəssamlığı hansı dövrünü yaşayır?

- Rəssamlıq indi çox çətin dövrünü yaşayır. Hazırda qloballaşma gedir və bu dalğanın qabağında çox adam dayana bilmir. Rəssamların əksəriyyəti indi cürbəcür avanqard axının dalınca gedir. Onların əlinə kətan, akrıl, bir də yağlı boya ver. Kətanın üstünə üç rəng vurub, sonra da ayaqları ilə boyanın üstündən keçəcək. Bu da olacaq "rəsm əsəri". Bu "rəssamlara" nə müəllim lazımdı, nə məktəb. Belələri əlini, özünü, beynini itirib. Bu rəssamlar ancaq bazar üçün işləyirlər. Çünki indi tələbat belə "əsərlərədir". Səbəb odur ki, indi nə məktəb, nə də fəlsəfə var.

Elə şəkillərim var ki, onun üstündə 5 illərlə işləmişəm. O əsərin üstünə can qoyuram, tər tökürəm. Rəssamlıq Allahdan verilən vergidir. Öz üzərində işləyib onu mükəmməlləşdirə də bilərsən, bazar üçün işləyib özünü şikəst etməklə yanaşı həm də zövqləri korlaya bilərsən. Tarixə fikir verək, Şişkin çox gözəl və olduqca mükəmməl bir rəssam idi. O istər ağ-qara, istərsə də sulu boya ilə ağacın porterini elə yaradırdı ki, sanki ağac danışır. O, çox böyük zəhmət qoyurdu bu ağacların üstünə. Ancaq nə qədər təəccüblü olsa da Şişkin insan, heyvan şəkli çəkə bilmirdi. Ayvazovskinin yaradıcılığına da nəzər salaq. Bəlkə də 100 ilin içində onun istedadına çatan 10-15 rəssam olar, ya olmaz. Ancaq Ayvazovski də insan şəkli çəkə bilmirdi. Alınmırdı onda. Bu o demək deyil ki, pis rəssamdı. Sadəcə, öz yolunu gedirdi. Ona görə də qələbə qazanırdı.

Soltan Məhəmmədin yaradıcılığına baxaq. O da çox gözəl müniatür rəssam və "Təbriz" məktəbinin banisi olub. Bundan başqa həm də gözəl xalça eskizləri verib. Məsələn, elə Mondelston rəssamlıqdan əlavə, həm də gözəl şeirlər yazırdı. Leonardo da Vinçi də rəssamlıqla yanaşı, həm də mühəndis idi. Hətta, Sultan Səlimə məktubla Osmanlı ərazisində körpü tikmək iqtidarında olduğunu da yazmışdı. Mikelancelo da olduqca gözəl bir rəssam və heykəltəraş olub. O, həm də çox gözəl sonet yazırdı. Bunlar unikal insanlar olub. Ancaq indi bu cür rəssam demək olar ki, yoxdur. Düzdü, rəssamlıqla yanaşı heykəltəraşlıqla və bu kimi digər işlərlə məşğul olan insanlar az deyil. Ancaq gəlin baxaq görək nə səviyyədə. Ona görə də hər kəs öz işi ilə məşğul olsa rəssamlığa da münasibət yaxşı olar. Belə olan halda nə rəssamlıq gözdən düşər, nə də insanların zövqü korlanar.

- Kifayət qədər məşhur rəssam, 1500-ə yaxın elmi - publisistik məqalənin müəllifisiniz. Hər iki sahədə təcrübəniz var. Sizin üçün "Mənim İçərişəhərim" adlı sərgini yaratmaq yoxsa "Mənim İçərişəhərim" adlı kitabı yazmaq çətin oldu?

- Yazılarıma da rəssam kimi yanaşmışam. Yəni, rəsm əsərlərimdə olduğu kimi məqalələrimin də sütunu var. Bu kitabı yazmaq üçün səbəb var idi. Çəkdiyim rəsm əsərləri, İçərişəhərlə bağlı xatirələrim, yaşlılardan eşitdiyim maraqlı əhvalatlar, keçmiş adət-ənənələr "Mənim İçərişəhərim" adlı kitabın yaranmasına səbəb oldu. Mənim üçün ağ kağız, gil, metal, fırça, boya, kətan parça çox müqəddəsdir. Çünki mən onlara can verirəm, onları mən dünyaya gətirirəm, mən doğuram onları. Yaratdıqlarımın eybəcər və ya çirkin olacağının məsuliyyətini də özüm daşıyıram. İnsan yüksək nailiyyət əldə etmək istəyirsə təkcə əlini deyil, həm də beynini işə salmalıdır. Mənim həm rəsm əsərlərim, həm də məqalələrim əlimlə beynimin birgə məhsuludur.

- Roma papası X İnnokenti Diyeqo Velaskesə portretini çəkməyi sifariş edir. Sonra papa portreti bəyənmir. Çünki Velaskes onu digər rəssamlar kimi gülərüz yox, həyatda olduğu kimi qəddar və zalım təsvir etmişdi. Sizcə, Azərbaycan rəssamları portreti olduğu kimi çəkir, yoxsa sifarişçinin görmək istədiyi kimi?

- Velaskes əslində Roma papasının üzünü deyil, həm də onun daxilini çəkmişdi. Bunu bacarmaq lazımdır. Yaxşı rəssam həm də yaxşı psixoloq olmalıdır. Əgər o, psixoloq deyilsə portret yarada bilməz. Çünki rəssam insanın üzünə yox, gözlərinə baxmalı və gözləri vasitəsilə daxilinə nüfuz edib onun "içalatını" üzə çıxarmalıdır. Leonardo da Vinçinin "Cakonda" əsərinə baxanda hiss edirik ki, biz böyük bir sirrin qabağında dayanmışıq. Amma o sirrin nədən ibarət olduğunu hələ də heç kəs bilmir. Çünki Leonardo o sirri gizlədib.

Azərbaycanda isə rəssamlıq da bir bazara dönüb. Bu bazarın da öz qiyməti və qanunları var. Əgər hansısa rəssam o bazara girirsə rəssamlıqdan, adamlıqdan çıxır, sifətini itirir. İndi müştərilər sifariş verəndə rəsmin gözəlliyini deyil, tablonun ölçülərini tapşırırlar. Rəssam da məcbur olub onun sifarişini yerinə yetirir. Başa düşürəm ki, hamı evinə bir tikə çörək aparmaq üçün çalışır. Ancaq rəssama müdaxilə etmək olmaz. Bu sənətdir axı. Buna dırnaqarası yanaşmaq olmaz.

- İndi İçərişəhərdə bakılılardan çox əcnəbilər yaşayır. Siz təxəyyülünüzdə canlandırdığınız Bakını, yoxsa çinli, ingilisli Bakını çəkərdiniz?

- Təbii ki, öz daxilimdə canlandırdığım, görmək istədiyim Bakını. Ancaq bu o demək deyil ki, mən əcnəbilərin Bakıya gəlməsinə qarşıyam. Yox, qətiyyən. Qoy daha çox əcnəbi gəlsin, ancaq turist kimi. Onları ölkəmizə çəkən isə təkcə neft deyil, rəsm əsərlərimiz, incəsənətimiz, ədəbiyyatımız, muğamımız olsun. Görürsünüzmü, xaricdə Tahir Əmiraslanovun, Alim Qasımovun adı gələn kimi hər kəsin ağlına Azərbaycan gəlir. Çünki onlar ölkənin layiqli təmsilçiləridir. Belə insanlar çoxdur və bundan da çox olmalıdır. Azərbaycan deyəndə ağıllara ilk öncə nöyüt deyil, Xəzərin qoynunda məskən salmış nöyüt qoxulu küləklər şəhəri Bakı, təbiətimiz, dağlarımız, meşələrimiz gəlsin.

- Şəhərimizdə küçə musiqiçiləri ilbəil artır. Amma heç küçə rəssamı yoxdur. Səbəb nədir?

- Bu, mentalitetlə bağlı olan bir məsələdir. Avropa ölkələrində küçədə kiminsə yerə uzanıb şəkil çəkdirməsi normal haldır. Ancaq Bakıda bu mümkün deyil. Küçə rəssamlığına gəlincə isə bunu tədris edən xüsusi məktəblər var. Rəssamlığın bu növü sizə asan görünməsin. Hər rəssam küçədə şəkil çəkə bilməz. Burda psixoloji və fizioloji faktorlar əsas rol oynayır. Kiminsə söz atması və yaxud maşın səsləri sənin fikrini yayındırmamalıdır. Bütün diqqətini ancaq rəsmə kökləməlisən. Bu da olduqca çətindir. Bundan əlavə, küçə rəssamı sürətli olmalı, az zaman ərzində gözəl rəsm çəkməyi bacarmalıdır. Və ən əsası rəssamın küçəyə çıxması üçün şəraitin çox ağır olması lazımdır. Rəssam üçün küçədə işləmək arzuedilən deyil. Buna baxmayaraq, camaat içində işləməyi sevən rəssamlar da var. Ancaq əsl rəssam kimi formalaşmaq üçün emalatxana mütləqdir. Emalatxana rəssamın öz-özü ilə söhbəti, kətan parça ilə təkbaşına qalması deməkdir. Üçüncü şəxs artıqdır.

- Ərəb diktatorları devrildikdən sonra heykəlləri də aşırıldı. Sizcə, kütlələrin diktatora olan qəzəbi bir heykəltəraşın yaratdığından çıxması düzgündürmü?

- İllər boyu diktatorların həm özlərinə, həm də heykəllərinə qarşı münasibət mənfi olub. Bu təbii prosesdir. Bəzi ölkələrdə keçmiş liderlərin heykəlləri məhv olunsa da, bir başqalarında artıq qeyri-aktual sayılan bu cür abidələr üçün xüsusi parklar ayrılıb. Bu cür əsərlər tarixin bir parçası olduğu üçün mən də onların xüsusi parkda saxlanılmasının tərəfdarıyam. Kirovun, XI Qızıl Ordunun, Brejnevin, Andropovun, Leninin, Stalinin və başqalarının heykəllərindən qapı-pəncərələr üçün bürünc cəftə düzəldilməsində istifadə olunmasını doğru saymıram. Əsl sənətkarların böyük əmək sərf etdiyi əsərlər gələcək nəsillər üçün xüsusi yerlərdə qorunub saxlanılmalıdır. Hitlerin, Pol Potun büstlərinin saxlandığı qapalı yerlər kimi ərazilərin ayrılması da mümkündür. Əgər Neronun büstü bu günümüzə qədər saxlanılmasaydı, biz bu tiranın portreti barədə hansısa təsəvvürlərə malik ola bilərdikmi? Onun üzü tarix, psixologiya, arxeologiya və başqa elmlər üçün də əhəmiyyət kəsb edir. Eyni sözü mənfi və ya müsbət olmasından asılı olmayaraq, bütün tarixi şəxsiyyətlər haqqında demək olar.

Nigar Tağısoy

Həftə içi.- 2011.- 4 may.- S. 7.