Sözdən utanmayanlar meydanda at çapırlar

Ayaz Arabaçı: "Dərd əlindən də havalanıb oynamaq olar"

"Poeziya insanın köksündə yanan bir ocaqdır. Bəziləri alovu görür, bəziləri istini sevir, bəziləri də heç görmür. Sözdə israfçılığı atmaq lazımdır. Söz yağış kimidir. Az olanda bərəkətli, çox olanda fəlakətli olur".

Bu dəfəki müsahibimiz gənclərin ən çox tanıdığı və sevdiyi şairlərdən biri Ayaz Arabaçıdır.

Ayaz Arabaçı Gədəbəy dağlarının qoynunda özü kimi vüqarlı görünən Arabaçı kəndində anadan olub. Kəndinə, el-obasına bağlı olduğuna görə də bu kəndin adını özünə təxəllüs götürüb-Ayaz Arabaçı. Dağların havası və suyu kimi saf olan Ayazın şeirlərinin təmizliyi, hikmətliliyi, saflığı da elə o yurd yerlərinin ab-havasından qaynaqlanır. Ayazla neçə vaxt idi görüşə bilmirdik. Çünki zaman elə gətirib ki, hər kəsin başı öz qayğılarına qarışıb. Onu da qeyd edək ki, Ayaz Arabaçının sözü-söhbəti hər adamla tutmur. Amma bizimlə alındı. Yəqin ona görə ki, hamımızın içi dolu, deməli, dərdləşməli məqamlar da çox idi. Bizi xəyallar 2000-ci illərə apardı və Ayazın bir misrası yada düşdü:

Çinara nahaqdan barsız deyirlər,

Dünyada vüqardan gözəl barmı var?!

Rəhmətlik şair Şahmar Əkbərzadə o zaman Ayazı Türk dünyasının böyük şairi Bəxtiyar Vahabzadə ilə tanış edib. Ayazın şeirləri ilə tanış olan Bəxtiyar müəllim onun bu misralarını oxuyaraq, yarıkövrək şəkildə deyib: "Bu misralar məni heyrətə gətirdi, Şahmar. Nə vaxt idi heyrətlənmirdim".

Bəli, Ayazla söhbətimiz çox səmimi alındı və hər kəlməsi də şeirləri kimi təsirlidir...

- 1980-cı ildə ədəbiyyatımızda bir Ayaz Arabaçı göründü. O zaman mətbuatda çox tez-tez çap olunurdunuz. Oxucular da sizin şeirlərinizi həsrətlə gözləyirdilər. Son vaxtlar isə imzanıza az-az rast gəlirik...

- Çap olunmağa o qədər də meyilli deyiləm. Bu sahədə bir az tənbəlliyim çoxdur. Amma bu gün qəzet və mətbuat orqanları da həddindən çoxdur. İstənilən qədər məhsuldar işləyib, çap olunmaq mümkündür. Yaradıcılıqla bağlı elə bir problem yoxdur. Məni tərpədən, istiləşdirən, belə deyək, könlümü uçurdan mövzular olanda yazıram. Şairin sərvəti onun yazdığı şeirlərdir, onun yaradıcılığıdır. Bu yazılanları təkcə özü mənimsəməməlidir. Mən özüm də başqa şairlərin gözəl misralarını görəndə sevinirəm, bir növ mənəvi ehtiyacımı ödəyir. Və həmin an həmin şairi bağrıma basmağa hazıram. Nə yaxşı ki adamı tərpədən belə tapıntılar bu gün də var. Təvazökarlıq olmasın, yəqin ki mənim də şeirlərimdə belə tapıntılar yox deyil.

- Siz ədəbiyyata gəldiyiniz dövrü tam açıqlaya bilərsinizmi?

- Ədəbiyyata gələndə məndə bir utancaqlıq var idi. Mən şeirlərimi çox cəsarətlə yazıram, ona hünərlə yanaşıram. Amma onu aparıb təqdim edəndə öz hisslərimi biruzə verməkdən bir az çəkinmişəm. Elə indinin özündə də deyək ki, dostlarla, cəmiyyətlə münasibətdə püxtələşsəm də yenə o utancaqlıq qalır.

- Ayaz müəllim, bu, bir tərəfdən yaxşıdır, digər tərəfdən yaxşı deyil, niyə? Dostlarımızdan biri, adını çəkmək istəmirik, çap etdirdiyi qəzetinin bir neçə nömrəsini oxuyanda zəif şeirlərə rast gəldik və dedik ki, belə şeirləri nəyə görə çap edirsən. O da cavab verdi ki, yaxşı şeirlər yoxdur, tapa bilmirəm. İstedadlı adamlar öz şeirlərini sandıqlara yığanda onların yerini zəiflər tutur. Oxucu da elə bilir yaxşı şeirlər yoxdu, halbuki bu ədəbiyyat var və üzə çıxmalıdır, oxucuya çatdırılmalıdır. Ona görə də daim çap olunmaq lazımdır ki, o boşluqlara başqaları yiyələnməsinlər...

- Daimi çap olunmaq əslində elə də problem deyil. Çünki mövzu kifayət qədərdir. Elə mövzular var toxunublar, ancaq tam əhatə edə bilməyib, yaralayıblar. Gedirsən meşədə görürsən ki, iti balta ilə nəhəng, böyük ağacı yaralayırlar, ancaq gücləri çatmır kəsməyə. Mən elə bilirəm mövzu da bu şəkildədir. Kimsə yaralayır, böyründən ötüb keçir, onun dərinliyinə girə bilmir. Yaxşı, geniş, qlobal mövzular var. Ancaq bəzən istedadı olmayan bir xalturaçı onu yaralayıb olduğu kimi də qoyur.

- Belə çıxır ki, siz özünüzü o yaralı palıd ağacına bənzədirsiz?

- Mən özümü palıd ağacına da bənzədirəm, bəzən zərif çiçəyə də bənzədirəm. Hətta xəzan vurmuş yarpaq kimi də təsəvvür edirəm özümü. İnsan ümumiyyətlə təbiətlə bağlıdır.

- Bəs bir şair kimi siz o gənclik illərindən necə çıxdınız?

- Nəyi nəzərdə tutursunuz, ixtisasımı deyirsiniz?

- Bəli.

- Mən hesab etmirəm ki, peşə ilə yaradıcılıq çiyin-çiyinədir. İnsan duyğusal olur. Necə deyim, ürəyi qaba adam vurulan kimi istəyir şeir yazsın, sevgi məktubu yazsın. Elə götürək Çingiz Aytmatovu. O, Kənd Təsərrüfatı Akademiyasında təhsil alan bir adam olub. Amma necə də gözəl əsərlər yazıb. Bədii yaradıcılığın peşəyə heç bir dəxli olmur. Onda belə çıxır ki, filologiya fakultəsində oxuyanların hamısı mütləq şair və yazıçı olmalıdır. İstedad Allah vergisidir. Elə ədəbiyyat müəllimləri tanıyıram ki, ümumiyyətlə poeziyadan başı çıxmır, onu duymur. Tolstoyun təbirincə desək, poeziya insanın köksündə yanan bir ocaqdır. Bəziləri alovu görür, bəziləri istini sevir, bəziləri də heç görmür. Sözdə israfçılığı atmaq lazımdır. Söz yağış kimidir. Az olanda bərəkətli, çox olanda fəlakətli olur.

- Söz ki ədəbiyyatdan düşdü, sizcə bu gün orta məktəbdə ədəbiyyat, poeziya necə təbliğ olunur?

- Bizim oxuduğumuz orta məktəb artıq tarixə dönüb. O məktəb bu gün yoxdur. Orta məktəbdə vəziyyət çox ağırdır. Dərs kitabları, tədrisin özü pis vəziyyətdədir. Belə olan halda hansı poeziyanın təbliğindən danışa bilərik. Hamı bilir ki, bu gün fərdi qaydada müəllim yanına gedib hazırlaşmayan şagird heç bir ali məktəbə qəbul ola bilmir. Bu, bizim orta məktəblərin göstəricisidir. Biz bunu deməliyik, çünki yaralı yerimizdir.

- Ayaz müəllim, elə şair var, dindirirsən döşünə döyüb özündən razılıq edir. Siz bir şair, bir oxucu kimi Ayaz Arabaçının yaradıcılığına necə baxırsınız?

- Şair kimi özümdən razı deyiləm. Çünki yazdıqlarıma da çox qısqanclıqla yanaşıram. Ümumiyyətlə şair olduğum anlar çox az olur. Özüm üçün istəyirəm ortaya nəsə çıxardım, görüm yaxşı nəyim var. Görürəm ki, yoxdur. Bəlkə də bu hiss elə çox yaxşı şeydir, adamı təzədən kökləyir və anladır ki, yox, yaxşı heç nə yazmamısan, yazıb ortaya nəsə çıxart. Təkmilləşmək lazımdır. Getdikcə adam sözə qarşı çox həssas olur, adam sözdən utanır. Sözü daha yaxşı yazmaq istəyirsən, sözlə qardaş olmaq istəyirsən.

- Sözdən utanmayanlar meydanda at çapırlar. Meydanı boş görüb özlərini qabağa atırlar. Bunun özü də ədəbiyyata bir fəlakət gətirir axı...

- Tamamilə doğrudur. Bərli-bəzəkli kitablar çıxır, baxıb görürsən ki, doğurdanda içində təzə nəfəs yoxdur. Təzə hənir, istilik, söz yoxdur. Şablon ifadələr, çeynənmiş, boyat sözlərdir. Nəticədə oxucu bütöv poeziyadan, hamıdan iyrənir. Bununla da poeziyaya münasibət dəyişir. Bunun qarşısını almaq üçün də ancaq layiqli poeziyanı oxucuya vermək lazımdır.

- Müasir ədəbi mühit sizi qane edirmi?

- Yaradıcı gənclər çoxdur. Bu, nəsirdə də, poeziyada da özünü göstərir. Qaneedicidir. Sadəcə olaraq istedadlı gəncliyin üzə çıxmaq problemi var.

- Son vaxtlar toylarda "Yanıq Kərəmi" havasına daha çox oynandığını görürük. Sizin də belə bir şeriniz var "Oyun havasıdır Yanıq Kərəmi". Bu şeriniz də "Yanıq Kərəmi" oynamağa haqq qazandırır. Bəs onda siz o "Yanıq Kərəmi"ni necə görürsünüz?

- Mən həyatda dərdindən dəli olub, kef eyləyib, gülən adam görmüşəm, yana-yana oynayan adam görmüşəm, başından tüstü çıxıb amma bu qəşş edib, qəh-qəhə çəkib, gülüb. Yəni mən o oyun havasına oynayanları görəndə hardasa öz içimdən bir hiss keçib ki, bəlkə də daha çox dərdə oynamaq lazımdır. Yazdığım şeirimin bir-iki bəndi ilə fikrimi sizə çatdırmaq istəyirəm:

O hansı havadır, bu hava kimi

Canlara qor salsın, yanıq gətirsin.

Durub yana-yana oynasın adam,

Oynaya-oynaya doymasın adam.

Məni bu havada ağlamaq tutur,

Məni bu havada oynamaq tutur.

Gülüb, sevinməyə bəxti qoymayan,

Peymanı qoymayan, əhdi qoymayan

Mənim tək qəlbimdə alov qaynayan

Bəyin havasıdır Yanıq Kərəmi,

Oyun havasıdır Yanıq Kərəmi.

Yəni atəş var, oda yanmaq da var. Bəlkə də o, atəşdən doğan bir şeydir. Görünür o dərd əlindən də havalanıb, oynamaq olar. Dərd əlindən havalanıb oynamaq bu günümüzdə mümkündür.

- Başqalarını dərd oynadır, şairi də söz. Onda bu məqamda sözlə dərd doğmalaşır, bir-birini tamamlayır...

- Məncə, poetik sözün mayasında bir gizli kod var. O kodun adı dərddir. Yəni şairi silkələyən, tərpədən, onun içində fırtınalar qoparan dərd-qəm şairin köksündə şeir göyərdir. Məhəmməd Füzuli niyə deyirdi:

Füzuli dərd əlindən dağa çıxdı,

Dedilər bəxtəvər yaylağa çıxdı.

Füzulini dağa çıxardan dərd bu gün bizim sinəmizi yandırır. Sözü poetikləşdirən, ona ruh verən, ətə-qana dolduran məhz o yanğının odu, istisidir.

- Yəni şeirin istisinə qızınmaq olur...

- İnanın ki, mən bunu özüm duymuşam. Şeirin, sözün istisini deyirəm. Elə vaxtım olubdu ki, şeir məni üşüməyə qoymayıb. Onun həniri ürəyimə dolub və bütün bədənimə yayılıb.

- Oxucular da bizdən onların ürəklərini qızdıran şeirlər gözləyirlər. Onlar soyuq, bumbuz sözləri oxuyub, bir dəfə üşüyəndən sonra sözdən qaçırlar...

- Mən özüm də soyuq sözdən qaçıram. Ona görə oxucuya soyuq sözləri sırımağın tamamilə əleyhinəyəm. Mən özümü o vaxt xoşbəxt sayıram ki, şeirim bir üşüyən qəlbi qızdırır.

İslam Sadıq

Qələndər Xaçınçaylı

Həftə içi.- 2011.- 7-10 may.- S. 14.