"İndi kitabxana müdirləri kabinet həvəsindədirlər"

Badamdar kitabxanasının yaradıcısı və ilk direktoru Süriyyə Rzayeva: "Oxucularla davranmağı bacarmaq lazımdır"

Müsahibimiz 1957-ci ildən Badamdar qəsəbəsində fəaliyyət göstərən Nəriman Nərimanov adına Kütləvi Kitabxananın yaradıcısı və ilk direktoru Süriyyə xanım Rzayevadır. Bu gün onun yaratdığı kitabxana Badamdar sakinlərinin doğma evinə çevrilib, onların qiraət ocağı olub.

Kitabxanada hər gün onlarca insan faydalanır, bilik əldə edir. Ancaq onların bəlkə də bilmirəm oturduqları bu işıqlı, rahat, yayda sərin, qışda isti qiraət zalı necə yaranıb. Onlar onu da bilmirlər ki, bu kitabxananı yaratmaq üçün bəzi insanlar çox əziyyət çəkib, çox məhrumiyyətlərə dözüblər.

Hansı çətinliklərə? Bu barədə oxuculara Süriyyə xanım özü danışacaq. Məlumat üçün deyək ki, müsahibimizin hazırda 82 yaşı var. Haqqında danışdığımız kitabxana da onun yaşadığı evin binasının altında fəaliyyət göstərir. Süriyyə xanım Rzayeva söhbətə başlayarkən göz yaşlarını gizlədə bilmədi:

- Əvvəl bu kitabxananı dünyaya gətirmişəm, sonra övladlarımı. Uşaqlarım xəstələnəndə bir ana kimi necə həyəcanlanıb kədərlənirəmsə, kitabların səhifələri korlananda, bəzən də tutduğu işin pis əməl olduğunu hələ başa düşməyən uşaqların vərəqləri qopardıb evə apardıqlarından xəbər tutanda da həmin vəziyyətə düşürdüm. Xalqımız, dövlətimiz mənə böyük bir sərvət etibar edib, onu qorumaq, gələcək nəslə çatdırmaq vətəndaş borcum, peşə məsuliyyətim olub...

- Maraqlıdır, bəs necə oldu ki, Badamdar qəsəbəsində kitabxana yaratmaq qərarına gəldiniz? Özü də Azərbaycanda ilk qiraətxana-kitabxananın banisi olan Nəriman Nərimanovun adına...

- Məlumat üçün bildirim ki, 1929-cu ildə anadan olmuşam. Əvvəlcə Krupskaya adına kitabxanaçılıq texnikumunu, sonra isə indiki Nəsrəddin Tusi adına Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetini bitirmişəm. Kiçik yaşlarımdan Badamdar qəsəbəsində yaşamışam. Yaxşı xatırlayıram. 1957-ci ilin may ayı idi. Mən universitetin beşinci kursunda oxuyurdum. Qəsəbədə kitabxananın yoxluğu məni çox narahat edirdi. Demək olar ki, qəsəbədə hər şey var idi - məktəb, klub, xəstəxana, uşaqların əyləncəsinin səmərəli təşkili üçün müxtəlif məkanlar. Amma kitabxana yox idi. Elə bu məqsədlə qəsəbədə fəaliyyət göstərən kluba üz tutdum. Klubun direktoruna kitabxana yaratmaq istədiyimi bildirdim. Hətta ona dediklərimi də çox gözəl xatırlayıram. Dedim ki, tələbəyəm, hələ təcrübəm azdır. Bilmirəm kitabxanaya oxucu yığa bilərəm yoxsa yox. O isə bu təşəbbüsümü alqışladı və cavabı da maraqlı oldu: "Qızım, sənin içində olan enerjini, istedadını görürəm. Gələcəyin parlaqdır. Elə buna görə də bu iş səndə alınacaq". Bundan sonra qəsəbə sakinləri, məktəb və xəstəxana direktorları ilə görüşdüm. Təvazökarlıqdan uzaq olsa da, qeyd edim ki, bu təşəbbüsüm hamının böyük marağına səbəb oldu və məni dəstəklədilər. Belə olanda üzümü Mədəniyyət və Turizm İdarəsinə tutdum. O vaxtlar bu idarə Bayıl qəsəbəsində fəaliyyət göstərirdi. İdarənin rəisi Kəmis Allahverdiyev və Vəkilov, Xuçaturov soyadlı rəis müavinləri ilə görüşüb, belə bir məqsədim olduğunu onlara söylədim. Onlarda bu təşəbbüsümü yüksək qiymətləndirdilər. Daha sonra kitabxanaya hansı adı vermək istədiyimi məndən soruşdular. Mən də sanki bu sualı çoxdan gözləyirdim, dərhal cavab verdim: "Artıq mən kitabxanaya ad seçmişəm. Nəriman Nərimanov". Beləliklə təklifim qəbul olundu. Məni həmin kitabxanaya iyun ayının 1-dən müdir təyin etdilər. Yadımdadır, bizim kitabxanaya Maksim Qorki adına Kütləvi Kitabxanadan 4 min kitab, Kirov adına Uşaq Kitabxanasından isə 2 min kitab verildi. İlk vaxtlarda kitabxanada iki nəfər işçi çalışırdı. Kitab fondu 6 min nüxsə olsa da oxucuların sayı az idi. Çətinliklərlə üz-üzə idik. Lakin bütün çətinliklərə baxmayaraq, biz kollektiv şəkildə çiyin-çiyinə çalışaraq böyük məsuliyyətin öhdəsindən gələ bildik. Belə ki, kitabları səliqə ilə şöbələr üzrə rəflərə düzdük, qəzet və jurnallar üçün guşə ayırdıq. Oxucuların sayını artırmaq üçün idarə və müəssisələrə, evlərə getdik, müəllim, tələbə, neftçi və evdar qadınlarla söhbət apardıq, təzə və maraqlı kitablardan söz açdıq, disputlar təşkil etdik. 1957-ci ilin avqust ayının 11-də qəsəbə sakinlərinin, müxtəlif ziyalı insanların iştirakı ilə kitabxananın təntənəli açılışını etdim. Hamı məni bağrına basıb təbrik edirdi. 1957-1960-cı illərdə kitabxana uşaq kitabxanası kimi fəaliyyət göstərdi. Sonradan fəaliyyətimiz genişləndi və bura kütləvi kitabxanaya çevrildi. Yaradıcısı və ilk müdiri olduğum kitabxana yarandığı tarixdən bu günə kimi fəaliyyət göstərir. Biz kitabxanada tez-tez mühazirələr, söhbətlər, oxucu konfransları, ədəbi-bədii gecələr, kitab sərgiləri keçirər, əlamətdar günlərə aid maraqlı vitrinlər təşkil edərdik. Təzə yaranmağımıza baxmayaraq bir il ərzində 350-400 tədbir keçirdik. Beləliklə, çox az müddət ərzində kitabxanaya xeyli sayda oxucu cəlb edə bildik. Təqribən gündəlik oxucularımızın sayı 30-40 nəfərə yaxın olurdu. Əsas oxucularımızı neftçilər təşkil edirdi. Onlar adətən işdən sonra öz istirahətlərini geniş qiraət salonunda mütaliə ilə keçirərdilər. Müntəzəm olaraq evlərə, idarə və təşkilatlara, mədən və müəssisələrə kitab göndərərdik. Kitabxanaya gələ bilməyən, əlil insanlara da xüsusi qayğı göstərirdik. Həmin insanların evlərinə istədikləri kitabları göndərirdik. Kitabxananın zavod və fabriklərdə, yeraltı təmir sexində, Badamdardakı pionerlər evində, məktəblərdə, xəstəxanalarda və başqa yerlərdə onlarca xırda filialları vardı. Elə bütün bunlara görə də, digər kitabxanalardan xüsusi ilə fərqlənirdik...

- Sizcə, müasir Azərbaycan oxucusunun getdikcə kitabxanadan üz döndərməsinin əsas səbəbi nədir?! Gəlin nəzərə alaq ki, əvvəllər belə deyildi. Kitabxanada çoxlu sayda kitab, qəzet oxuyanlar rastlaşardıq...

- Razıyam sizinlə. Müasir Azərbaycan oxucusu kitabxanadan getdikcə uzaqlaşır. Demək olar ki, oxucuların gündəlik gəlişindən danışmaq gülünc olardı. Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, amma əvvələr belə deyildi. Kitabxanada oxu zalı dolu olardı. Kitabxanadan oxucunun uzaq düşməsinin müxtəlif səbəbi var. Birincisi, oxucu ilə yaxşı rəftar etmək lazımdır. Amma nədənsə kitabxanaçılar oxucu ilə yaxşı rəftar etmirlər və yaxud da yaxşı rəftar etməyi bacarmırlar. Öz işlərində çox məsuliyyətsizdirlər. Həm də başqa bir məqam da var. Onu da nəzərinizə çatdırmaq istərdim. Keçmişin oxucuları ilə indiki oxucular arasında çox böyük fərq var. Keçmişdə oxucuların tələbkarlığı yüksək səviyyədə idi. Amma indi... İndiki kitabxana müdirlərini mən başa düşə bilmirəm. Çox təəssüf ki, onlar kreslo arxasında əyləşmək ilə öz işlərini bitmiş hesab edirlər. Kitabxana direktoru kreslo arxasında əyləşməli deyil! O, işçiləri ilə daim ünsiyyətdə olmalıdır. Mənim direktor işlədiyim zamanda heç vaxt öz şəxsi kabinetim, kreslom olmayıb. Hər zaman işçilərin yanında olmuşam. Hətta yeri gələndə tualet də təmizləmişəm. İndiki kitabxana sisteminin quruluşu sıfır səviyyəsindədir. Yuxarıda sadaladığım məsələlər öz həllini tezliklə taparsa, kitabxananın əvvəlki populyarlığını geri qaytarmaq mümkün olar...

- Yaratdığınız kitabxananın, ümumilikdə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən kitabaxanaların gələcəyini necə xarakterizə edərdiniz?

- (Ağlayır) Əgər müasir müdir özünə şəxsi kabinet yaradıb, kreslosunda əyləşib, işçiləri və oxucuları ilə ünsiyyətdə olmayacaqsa, hər hansı bir irəliləyişdən danışmağa dəyərmi?! Əlbəttə, yox! Bu yaxınlarda kitabxanaların adlarının dəyişdirilərək, filiallarla əvəz olunması xəbərini eşitdim. Evdəkilər bunu məndən gizlədirdilər. Amma sonradan xəbər tutdum ki, yaratdığım, əvəzsiz zəhmət çəkdiyim, ilk övladım olan kitabxananın adını da dəyişiblər. İnanın ki, bu xəbəri eşidən zaman gözlərim tutuldu. Elə həmin gündən etibarən bir gözüm görmür. Bu təkcə mənə deyil, ümumilikdə Azərbaycan xalqına vurulan ağır zərbə və hörmətsizlik oldu. Belə getsə, mənim fikrimcə, kitabxanalar getdikcə tarixdən silinəcək, izləri də yoxa çıxacaq. Eh, o illər... Nə qədər əziyyət çəkdim. Saçım orda ağardı. Amma nə olsun?! Mənə verilən qiymət də belə oldu!.. İndikilər ancaq özlərini düşünür...

- 51 ilə yaxın kitabxana sahəsində çalışmısınız. Hazırda 82 yaşınız var. Amma fəxri adınız yoxdur...

- (Yenidən gözləri dolur) Oxucularım mənə ad veriblər. Məncə, bundan yüksək ad mənim üçün ola bilməz... Elə bu günün özündə də, kitabxanaya Süriyyə xanımın kitabxanası kimi müraciət edirlər Kitabxana mənim ilk övladımdır. Fəxrlə deyə bilərəm ki, yaratdığım kitabxanadan minlərlə insan faydalanaraq bu gün müxtəlif yüksək yerlərdə çalışır. Fəxri ada gəlincə isə, yadımdadır, bir dəfə mənə fəxri ad təklif etdilər. O vaxtın pulu ilə 100 manat istədilər. Mən də razı olmadım. Dedim ki, pulla verdiyiniz hər hansı bir ad mənə lazım deyil...

- İndi də fəxri ad almaq istəmirsiniz, yoxsa hansısa gözləntiniz var?

- Əlbəttə, gözləyirəm. Demək olar ki, Uca Tanrının mənə verdiyi ömrün çox hissəsini kitabxanada keçirmişəm. Əziyyətim əvəzsiz olub... Elə günlərim olurdu, yolçuluq edib, kitabxanaya kitablar alırdım ki, insanlar oxuyub bilik əldə etsinlər. Fəxri ad mənim haqqımdır. Niyə də gözləməyim ki?!

Cəfər Mənsimi

Həftə içi.- 2011.- 11 may.- S. 7.