"Həyatımda belə mənzərə görməmişdim"

Azərbaycanın Yaponiyadakı səfirliyinin siyasi məsələlər üzrə keçmiş attaşesi Vurğun Həsənli ilə "Həftə içi"ndə söhbət

Yaponiyanın adı çəkiləndə öncə robotlar, yüksək sürətli bilgisayarlar və komfortlu avtomobillər təsəvvürümüzdə canlanır. Amma son zamanlar adıçəkilən ölkədə baş verən təbii fəlakətlər və zəlzələlərdən sonra yapon xalqının sərgilədiyi mətanət, dəmir iradə, faciə qarşısındakı soyuqqanlılıq demək olar ki, hər cür texniki yenilikləri kölgədə qoydu. Azərbaycanın Yaponiyadakı səfirliyinin gənc əməkdaşı Vurğun Həsənli həmin faciə günü keçirdiyi hisslərini və diplomatik korpusumuzun necə çalışmasını "Həftə içi"nin əməkdaşları ilə bölüşdü, yapon xalqının təbiətin sərt imtahanından necə sınmadan üzüağ çıxmasının səbəblərini açıqlamağa çalışdı. Bir sözlə "Möcüzələr adası"nda bir azərbaycanlının təəssüratları

- Yaponiya bizə görə bəlkə də 23-cü əsrdə yaşayan ölkədir. Bu ölkədə infrastruktur bütün sahələrdə tamamilə oturuşub. Orada yaşayış standartları baxımından şəhərlə kənddə fərq yoxdur. Yaponiyanın ən ucqar dağ kəndindəki standartlar Tokiodakı standartlarla eynidir.

Dünya üzrə insanların yaşayış səviyyəsi Yaponiyada ən yüksəkdir. Amerikadan oxuyub gələn tanışlar bildirirlər ki, orada küçələrdə zibil görmək və ya hansısa formada təhlükəylə üzləşmək mümkündür. Amma Yaponiyada tam təmiz və təhlükəsiz şərait hökm sürür. İnsanlar evlərinin qapılarını açıq qoyub harasa rahat şəkildə gedə bilirlər. Bu ölkəni dünyada ideal saymaq olar. Bunun səbəblərinin Yaponiyanın monoton olması, xaricdən o qədər də təsirə məruz qalmaması ilə bağlayanlar və ya buna xalqın iradəsi kimi baxanlar da var. Yaponlar tam dürüstdürlər, yalan danışmaq, kiminsə kimi aldatması, qeybət və digər xüsusiyyətlər onlara yaddır. Yaponlar söz verdikləri vaxtdan ən azı 5 dəqiqə əvvəl gəlirlər, son dərəcədə məsuliyyətlidirlər.

- Səfirlikdə hansı müddət ərzində işləmisiniz?

- Ötən ilin iyulun 15-dən aprelin 7-dək çalışmışam. Səfirliyin işi bir az çoxdur. Türkiyədə tələbə olarkən diaspor fəaliyyəti ilə məşğul olmuşam. Bu işlərlə müqayisədə səfirliyin işi son dərəcə məsuliyyətlidir və bu mənada ağırdır. Amma son dərəcə zövqlüdür, yəni öz ölkəmizin təbliğatını aparmaq xoşdur və qürurvericidir.

- Yaponiyaya ilk dəfə gedəndə sizi təəccübləndirən nə oldu?

- İlk dəfə məni Yaponiyanın nəqliyyatı təəccübləndirdi. Qatarları maşinist idarə etmir. Mərkəzləşdirilmiş sistem var və kompyuterlə idarə olunur, burada 1 saniyə gecikmə ola bilməz. Tokioda 350-dən çox metro stansiyası var, burada hər dəqiqə qatarlar hərəkət edir. Tokionun əhalisi 18 milyona yaxındır və əhali əsasən qatarlarla daşınır. Bu nəqliyyat sistemində də heç bir səhvə yol verilmir, fikirləşəndə dəhşətə gəlirsən və insan bu sistemin necə yaradıldığını sadəcə qavraya bilmir. İlk nəzərə çarpan odur ki, hər kəs qayda-qanuna riayət edir. Yol boşdursa və piyadalar üçün qırmızı işıq yanıbsa, yapon yolu heç vaxt keçməz. İlk növbədə ictimai qaydanı pozanlar üçün sərt cəzalar nəzərdə tutulub, ən əsası isə artıq xalq bu qanunları mənimsəyib və bu xarakterdə formalaşıb. Amma orada hər şey bahadır.

- Artıq məndə elə fikir formalaşdı ki, orada həbsxana yoxdur.

- Həbsxana azdır, onlardan da ikisi əcnəbilər üçündür. Fucu və Osaka həbsxanalarında xaricilər çoxdur.

- Orada həbsdə olan azərbaycanlılar var?

- Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları yoxdur. Rusiya vətəndaşları olan azərbaycanlılar və İran azərbaycanlılarının həbsdə olması barədə məlumatımız var idi. Çünki həbsxana rəhbərliyi bizdən Azərbaycan dilində kitab istəmişdi. Yəni digər ölkələrlə müqayisə olunmaz dərəcədə Yaponiyada cinayət faktlarının sayı aşağıdır. Bunu küçədə gəzəndə də hiss edirsən. Sən hansısa yaponun ayağını tapdasan, o özü səndən üzr istəyir, bizə görə isə bu addımı sən atmalısan. Burada viza şərtləri çox çətindir, kənardan gələnlərin-xüsusən çinlilərin ölkələrini xarab etmələrindən qorxurlar. Ona görə də maksimum çalışırlar ki, miqrantların sayı az olsun. Amma buna baxmayaraq orada 1 milyon çinli var.

- Azərbaycan səfirliyi harada yerləşir? Zəlzələ zamanı harada idiniz və belə ekstremal şəraitdə yaponlar özünü necə aparırdı?

- Səfirlik Tokionun mərkəzində, səfirliklər üçün ayrılmış ərazidə yerləşir, üçmərtəbəli binadır. Zəlzələ martın 11-də, cümə günü saat 14:46-da baş verdi. Həmin zaman səfirlikdə adi rejimdə işləyirdik. Bir gün əvvəl də Yaponiya üçün kiçik hesab olunan zəlzələ baş vermişdi. Dəhşətli zəlzələ baş verən gün isə fikirləşdik ki, bu da qısa müddət çəkər və hər şey yaxşı olar. Amma gördük ki, zəlzələ ara vermir və getdikcə şiddətlənir. Bayıra çıxdıq və orada gözlədik. 1999-cu ildə Türkiyədə 42 saniyə zəlzələ oldu və 50 min nəfərə yaxın insan həyatını itirdi. Amma bu həyatımda görmədiyim mənzərə idi, zəlzələ çox güclü idi. Amma bununla belə, Yaponiyada dağıntı çox cüzi oldu. Dağıntı zamanı təxminən 20-dək adam öldü. Ümumiyyətlə Yaponiyada binalar daşdan tikilmir, beton və taxta-dəmir konstruksiyadan istifadə olunur. Göydələnlərdə isə betondan istifadə olunmur, poladdan tikilir və resor üstündə olur. Ən çox itki əsasən Sunami nəticəsində baş verdi. Son 100 ildə ən hündür dalğa 8-9 metr olub, ona görə də sahildə 10 metr hündürlüyündə beton maneə tikiblər. Amma budəfəki dalğalar 20 metrə çatırdı.

Hər tərəfdə uğultu var idi. Mənə elə gəlirdi ki, indicə yer yarılacaq. Türkiyə və Azərbaycanda da zəlzələlər görmüşəm. Amma bu tamam başqa mənzərəydi. Yaponiyada bundan əvvəl də 2-3 dəfə zəlzələ gecə məni yuxudan oyatmışdı. Amma bu zəlzələlər həm zəif idi, həm də qısa vaxt ərzində dayanırdı. Həmin gün Tokioda 9 dərəcədə isti var idi. Həftə sonu da isti hava proqnozu vermişdilər. Amma zəlzələdən sonra okeandan soyuq hava kütlələri daxil oldu. 9 baldan sonra 3 dəfə 2 dəqiqə ara verməklə 7-8 bal gücündə təkanlar baş verdi. Bundan sonra isə güclü külək əsdi və soyuq hava kütlələrinin ardınca Tokionun şimal bölgəsinə qar yağdı. Episentrə yaxın olan ərazidə yaşayan insanlar təkrar zəlzələ və sunami təhlükəsinə görə daha təhlükəsiz yerlərdə quraşdırılmış çadırlara köçürüldülər. Episentrə yaxın Senday şəhəri tamamilə su altında qaldı. Bu şəhərin ətrafında yaşayan insanların isə hamısı köçürüldü.

- Orada azərbaycanlılar yaşayırdı?

- Azərbaycan vətəndaşlarından Sendayda 1 nəfər var idi. İlk öncə onun həmin ərazidən çıxarılmasına nail olduq. Səfirlik onun evakuasiya olunması üçün əlindən gələni etdi. Səfir başda olmaqla bütün heyətlə çalışırdıq. Tokioda yaşayan 65-ə yaxın vətəndaşımızdan çoxu tələbə idi. Amma orada qalıb yaşayanlar və yapon vətəndaşları ilə evlənən vətəndaşlarımız da var. Ona görə də çətin günlərdə gecə saat 12-dək işləyirdik. İlk öncə Azərbaycan vətəndaşlarına, daha sonra Rusiya əsilli azərbaycanlılara və İran vətəndaşlarına köməklik göstərildi. Azərbaycan səfirliyinə köməklik üçün kim müraciət edirdisə, ona yardım göstərilməsinə çalışılırdı. Hamı təhlükəli bölgələrdən Osaka şəhərinə evakuasiya olundu. Osakadan da Azərbaycana qayıtmaq istəyənlər səfirliyin hesabına vətənə göndərildi. Səfirlik əməkdaşları fövqəladə vəziyyət bitəndən sonra da öz fəaliyyətlərini davam etdirirdilər. Martın axırına qədər daha gərgin iş gedirdi, təhlükə azalandan sonra isə əvvəlki iş rejiminə qayıdıldı. İlk günlər Yaponiyanın rəsmi telekanalı vətəndaşları məlumatlandırırdı. Baş nazir tərəfindən əhali soyuqqanlı olmağa dəvət olundu və yaponların özünü aparmasına bütün dünya heyran qaldı. Baş nazirin tövsiyələrinə hər kəs nöqtəsinə qədər riayət etdi. Halbuki baş nazir hakimiyyətə gələrkən reytinqi 63 faiz idi. Amma zəlzələ ərəfəsində onun reytinqi 23 faizə düşmüşdü və istefa məsələsi gündəmdəydi. Onun reytinqinin ən aşağı olduğu halda belə bütün tövsiyələrinə əməl olundu. Ölkədə heç bir oğurluq və digər cinayət əməllərinin şahidi olmadıq. Bəzi şəhər və qəsəbələr tamamilə boşaldılmışdı. Sunaminin vurduğu zərərin 350 milyard dolları keçdiyi bildirilir. Amma mənim fikrimcə bu zərər daha böyük olacaq. Çünki bəzi qəsəbələr tamamilə yoxa çıxıb. Yapon atom-elektrik stansiyaları (AES) dünyada ən təhlükəsiz sayılırdı. Çünki onlar üçün elə bir sistem qurulmuşdu ki, bu Amerikadan daha üstün idi. Silkələnmə zamanı müəyyən şiddətdən sonra sistem avtomatik olaraq bağlanır. Zəlzələ o qədər güclü oldu ki, həmin sistem sıradan çıxdı. Bunun üçün nəzərdə tutulan ikinci sistem də işləmədi. Bunun qarşısını almaq üçün isə üçüncü sistem - okean suyu dövrəyə girməliydi. Okeandan demək olar ki, qırılması mümkün olmayan borularla gələn su ilə qazanların soyudulması nəzərdə tutulub. Amma sunami boruları qırdığından həmin sistem də işə yaramadı. Yapon xalqının bəxtsizliyindən bu üç sistemin 3-ü də sıradan çıxmışdı. Daha sonra radiasiya sızmağa başladı. Bu isə xalqın həyəcanına səbəb oldu. Baş nazir xalqı soyuqqanlılığa dəvət etdi və yapon xalqının bu problemin öhdəsindən gələcəyinə söz verdi. Yaponiyada təbii fəlakətlər üzrə dövlət naziri var. O, hər saat brifinq keçirir və xalqı məlumatlandırırdı. Həmin AES Tokioya 180 kilometr məsafədə yerləşir və elə də uzaq sayılmır. Hadisədən 2-3 gün sonra Tokioda da müəyyən qədər radiasiya var idi. Digər tərəfdən həmin bölgə Yaponiyanın kənd təsərrüfatı üçün mühüm hesab olunur. Yaponlar əsasən tərəvəz və balıq məhsullarından istifadə edirlər. Həmin bölgələrdən gələn balıq, düyü və tərəvəz məhsullarının istifadəsi qadağan olundu. Bundan sonra müəyyən qədər qida, şirin çatışmazlığı yaranmışdı, mağazalarda demək olar ki, istifadə olunan bütün qida məhsulları qurtarmışdı.

(Ardı var)

Əli Zülfüqaroğlu

Həftə içi.- 2011.- 12 may.- S. 1, 4.